Mikałaj Chalezin. Fota Kaciaryny Šatavo, kyky.org.
Aficyjnaja biełaruskaja teatralnaja prastora «Svabodny teatr» prosta ihnaruje. Trupu nie zaprasili dać pakaz padčas sioletniaha fiestyvalu «Teart», kudy paklikali akcioraŭ z Francyi, Vienhryi, Hiermanii, Šviejcaryi, Polščy… Chacia jakraz «Svabodnym teatram» biełarusam varta hanarycca. Za 12 hadoŭ jon paśpieŭ pabyvać u 40 krainach piaci častak śvietu.
My pahutaryli z mastackim kiraŭnikom teatra Mikałajem Chalezinym pra toje, dzie zachras biełaruski teatr i čamu jaho nie isnuje ŭ śviecie.
«Naša Niva»: Pačaŭsia mižnarodny fiestyval «Teart», vas u prahramie niama…
Mikałaj Chalezin: Nas tudy nie zaprašajuć i, mabyć, nikoli nie zaprosiać. Dakładniej, zaprosiać tady, kali dazvolić ułada. Zrazumieła, arhanizatary bajacca, što tut zrobiš. Aficyjnaja teatralnaja prastora Biełarusi nas nie zaŭvažaje. Kali revjujucca śpiektakli ŭ hazietach «Ńju-Jork Tajms» albo «Mond», usim plavać na heta.
Biełaruskaja ŭłada dyktuje tyja ŭmovy, u jakich musiać isnavać dziaržaŭnyja teatry. Jany tak i isnujuć. Im heta važna? Nam, mabyć, nie. U Minsku ŭ nas jość svaja aŭdytoryja, nam chvalavacca nakont hetaha nie treba. Tak, my b taksama chacieli vystupać na vialikich placoŭkach, kali nie 60 hledačoŭ u zale, a 300-400. Ale razumiejem, pakul što heta niemahčyma, tamu vialikija zały źbirajem pa ŭsim śviecie, a nie ŭ Biełarusi.
«NN»: Ci chočacca vam uvohule viartacca na radzimu, kali takaja situacyja?
MCH: Što značyć viartacca? Naš teatr pracuje doma, prosta kali jon znachodzicca ŭ tury, my spyniajem prakat u Minsku. Jak tolki akciory viartajucca, užo na nastupny dzień pačynajucca śpiektakli.
12 kastryčnika ŭ žyvym efiry budzie iści śpiektakl Burning Doors, jaho možna pahladzieć i ŭ Biełarusi. Paśla hetaha, u kancy kastryčnika, budzie tranślacyja novaha śpiektakla Uładzimira Ščerbania «Zaŭtra ja zaŭsiody byvała lvom», jaki my rabili z anhlijskimi akciorami. Tamu my zaŭsiody prysutničajem u Biełarusi.
Sceny sa śpiektakla Burning Doors. Fota Mikałaja Chalezina, belarusfreetheatre.com
«NN»: Ź jakimi emocyjami pryjazdžajecie paśla turaŭ? Viedajecie ž, što tut takoha nie budzie.
MCH: Nas cikavić tvorčy praces. Kali ŭłada ci niejkija ludzi nie chočuć nas prymać, nam usio roŭna. Što im padabajecca, nie padabajecca, nam plavać. My budziem zajmacca tvorčaściu, jak i zajmalisia zaŭsiody.
«NN»: Ale kali b vas zaŭtra, naprykład, zaprasili vystupić na vialikaj scenie, vy b pajšli?
MCH: Hledziačy chto. Ministerstva kultury? Dy ja ź imi razmaŭlać nie chaču. Tak, kali my zachočam syhrać na vialikaj scenie, to pavinny atrymać dazvoł. Prasić nas jany nie mohuć, a nam niecikavyja ich prapanovy. Jany chacieli b, mabyć, pravieści banalnuju lehitymizacyju, kab pastavić nas pad kantrol, kab my rabili śpiektakli pra toje, pra što padabajecca im, a nie nam. Ale hetaha nie budzie, kateharyčna nie. Nikoli.
«NN»: Ci na tyja pytańni adkazvaje siońnia biełaruski teatr?
MCH: Ščyra kažučy, mianie nie vielmi chvaluje dyjałoh ź biełaruskimi dziaržaŭnymi teatrami, tamu što my isnujem na roznych płanietach. U ich tam jość niejkija mastackija rady, da ich prychodziać niejkija ludzi ź Ministerstva kultury, cenzary, niešta zaćviardžajuć… Nas heta nikoli nie tyčyłasia, i my nikoli na heta nie pojdziem.
Kali im padabajecca uvieś čas stavić Šekśpira z Čechavym, ich prava. Mnie niecikava na heta hladzieć. Ja razumieju, što teatr zakansiervavany, jon nie raźvivajecca, bo nie isnuje ŭ śviecie. Jon znachodzicca ŭ łakalnaj biełaruskaj prastory i navat kali vyjazdžaje adzin-dva razy za svaju historyju kudy-niebudź za miažu, ničoha nie mianiajecca. Musić być sistemnaja prysutnaść teatra ŭ śviecie, tady jon moža refleksavać, razumieć tendencyi, nie paŭtarać biaskonca adno i toje ž.
Ciapier biełaruski teatr paŭtaraje 1970-ja hady suśvietnaha teatra. Navat rasijskija teatry, u jakich našmat bolš bahataja teatralnaja palitra, nie vielmi zapatrabavanyja. Što ŭžo kazać pra biełaruskija? Jany žyvuć svaimi prablemami. Kali da ciabie prychodzić cenzar, siadaje ŭ pieršy šerah i vyrašaje tvaje mastackija zadačy… Hetaha niama ni ŭ adnoj cyvilizavanaj krainie. My b nie chacieli da hetaha mieć anijakaha dačynieńnia. Kali ž biełaruskija teatry tak isnujuć, nu, heta ich vybar. Ale ž jany žyvuć, u ich vialikija kalektyvy, vielmi šmat ludziej u hetym zadziejničanyja. Svaja sistema kaštoŭnaściej, uzajemaadnosin. Prosta my hetaha nie chočam, a ich, mabyć, zadavalniaje, raz nichto nie aburajecca.
Scena sa śpiektakla Burning Doors. Fota: Tristram Kenton for the Guardian
«NN»: Jakija siońnia suśvietnyja trendy ŭ teatry važnyja dla vas?
MCH: Treba raźmiažoŭvać: važna dla mianie, dla teatra, dla akcioraŭ. Heta ŭsio nabor piersanalnych pošukaŭ, jakija musiać źbiracca ŭ adnu kambinacyju. Dla bolšaści akcioraŭ «Svabodnaha teatra» važnaje piersanalnaje pieraadoleńnie. U kožnym nastupnym śpiektakli pašyrać svaju palitru i rabić štości novaje, umieć vykonvać navat cyrkavyja truki ci niejkija spartovyja zadačy. Heta moža być usio, što zaŭhodna.
Dla mianie važnyja vielmi vuzkija rečy. Naprykład, vyznačeńnie miežaŭ akciorskich mahčymaściaŭ, miežaŭ fizičnaha isnavańnia akciora na scenie, emacyjnaj nahruzki. Heta toje, što mianie chvaluje ciapier.
Kali kazać pra teatr, dla jaho važna zastavacca aktualnym. «Svabodny teatr» znachodzicca ŭ kankretnaj nievialikaj nišy aktualnaha teatra. Jon havoryć nie pra viečnaje, nie pra straści ahułam, a pra kankretnyja źjavy, jakija prajaŭlajucca na poli siońniašniaha dnia. Hety teatr zapatrabavany hledačami i ŭ Biełarusi, i ŭ Aŭstralii, i ŭ Italii, i ŭ Anhlii. Ale, biezumoŭna, uzrovień mastackaha vykazvańnia pavinien być vielmi vysokim. Kali ty paŭtaraješ vopyt papiarednich dziesiacihodździaŭ albo havoryš biez naležnaha ŭzroŭniu mastackaści, ty hetaksama nikomu niepatrebny. Praŭdu možna pračytać i ŭ hazietach. A voś śpiektakl, sučasny nie tolki temaj, ale i mastackim vykazvańniem, — vialiki deficyt u suśvietnym teatry.
«NN»: Čaho čakać biełaruskim hledačam ad «Svabodnaha teatra»?
MCH: Ciapier nas čakajuć čatyry harady ŭ Vialikabrytanii. Padčas hetaha tura projduć dva vielmi važnyja mierapryjemstvy. Pieršaje — słuchańni ŭ brytanskim parłamiencie. My budziem davać śpiektakl i zaprašajem našych partnioraŭ, siabroŭ, žurnalistaŭ, palitykaŭ da abmierkavańnia dyskusii, jakaja tyčycca niepasredna temy śpiektakla — vajny Ukrainy i Rasii.
Paśla parłamienckich słuchańniaŭ my nakiroŭvajemsia ŭ Mančester, adkul 12 kastryčnika projdzie žyvaja tranślacyja śpiektakla i hramadskaj dyskusii, u jakoj voźmuć udzieł jak biełaruskija, tak i ukrainskija pradstaŭniki. Heta budzie dyjałoh pra toje, čaho nam čakać dalej unutry vuzła Biełaruś — Rasija — Ukraina.
Paźniej projduć hastroli hetaha śpiektakla ŭ Italii i Aŭstralii.
19 kastryčnika — śpiektakl u pastanoŭcy Uładzimira Ščerbania «Učora ja zaŭsiody była lvom». Heta pra dziaŭčynu, jakaja, pa sutnaści, sama siabie vylečyła ad šyzafrenii. Unikalnaja historyja pa adnajmiennaj knizie. Tranślacyja hetaha śpiektakla taksama budzie, tamu biełaruskija hledačy zmohuć usio ŭbačyć.
Akramia hetaha, my syhrajem śpiektakl «Čas žančyn» u Prazie na fiestyvali, pryśviečanym jubileju Vacłava Havieła.
Nu a ŭ Minsku ŭvieś čas iduć zaniatki ŭ teatralnaj łabaratoryi Fortinbras z padrastajučym pakaleńniem akcioraŭ «Svabodnaha teatra». Tudy my budziem abjaŭlać dabor, tamu što adsiejali tych, chto nie zmoh dać rady našym zadačam. Darečy, z vaśmi čałaviek, jakija hrajuć u śpiektakli Burning Doors, piaciora — vypuskniki teatralnaj łabaratoryi. Dla adnoj ź ich heta ŭvohule pieršy vychad na vialikuju prafiesijnuju scenu.
I jašče adna važnaja padzieja. Sioleta prachodzić vośmaje bijenale sučasnaj dramaturhii — najvialikšy va Uschodniaj Jeŭropie dramaturhičny konkurs, jaki «Svabodny teatr» ładzić užo 12 hadoŭ. U listapadzie adnačasova ŭ Łondanie, Minsku, Kijevie i Maskvie my budziem pravodzić jaho zaklučny etap i abjaŭlać Hran-pry. Usio budzie prachodzić u adzin viečar u čatyroch roznych teatrach. Intryha zachoŭvajecca, bo my abjavili pieramožcaŭ naminacyj, ale nie skazali, chto atrymaje Hran-pry. Pjesa pieramožcy budzie pradstaŭlenaja va ŭsich hetych haradach adnačasova. Heta surjoznaja padzieja, jakuju biełaruskija hledačy zmohuć nazirać u Minsku.
