Akademik Jazep Losik viadomy jak słavuty movaznaviec, aŭtar šmatlikich padručnikaŭ biełaruskaj movy, adzin ź inicyjataraŭ Akademičnaj kanfierencyi pa reformie biełaruskaha pravapisu 1926 hoda. Ale mała chto viedaje, što jon jašče i aŭtar šerahu publikacyj z historyi Biełarusi. Adzin z takich artykułaŭ Ja. Losika — «Litva-Biełaruś». Upieršyniu jon byŭ nadrukavany ŭ 1921 hodzie.
Jazep Losik (1883—1940).
Čym vyklikanaja nieabchodnaść vydańnia jaho asobnaj knižkaj? Jak piša ŭ pradmovie ŭkładalnik Źmicier Sańko, «pačatkovaja historyja Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, etničnaja prynaležnaść staražytnych lićvinoŭ, pachodžańnie samoha najmiennia «Litva» cikaviać apošnim časam nie tolki daślednikaŭ, ale i vialikaje koła amataraŭ ajčynnaj historyi. Heta padšturchnuła nas dać šyrejšaj aŭdytoryi mahčymaść aznajomicca z hetaj daŭniaj publikacyjaj, što naŭprost datyčyć akreślenaj temy».
Choć zachavałasia tolki pieršaja častka Losikavaj pracy (druhaja nie pabačyła śviet — jaje «zarezała» balšavickaja cenzura), ale i ŭ takim vyhladzie tekst ujaŭlaje biassprečnuju cikavaść.
Bo heta adna ź pieršych u biełaruskaj histaryjahrafii sprobaŭ uźniać pytańnie pachodžańnia najmieńnia «Litva», źviazaŭšy jaho z pytańniem charaktaru Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Abapirajučysia na daśledavańni Jozefa Šafaryka i Jaŭstacha Tyškieviča,
Jazep Losik pakazvaje na šerah taponimaŭ na biełaruskaj etničnaj terytoryi z asnovaju — Vilk-, Vielet-, Vołat-, na jakija źviarnuli ŭvahu hetyja daśledniki. Uśled za imi jon źviazvaje pachodžańnie tych taponimaŭ z zachodniesłavianskim plemieniem vilkaŭ (vilcaŭ), ci vieletaŭ, inačaj zvanych lucičami, što zasnavali Vilniu i Vilkamir.
U časy kala Naradžeńnia Chrystovaha, piša Jazep Losik, hetaje plemia asialiłasia na terytoryi Vilenščyny, a ŭ časy pierasialeńnia narodaŭ pieramiaściłasia na zachad i apanavała ŭ II st. uźbiarežža Bałtyjskaha mora až da vuścia Odry. Ad najmieńnia hetaha plemieni, jakoje ŭvajšło «ŭ skład ciapierašniaha biełaruskaha narodu», i atrymała nazoŭ dziaržava Litva. «Litva, Lutva, Lucičy — imieńni słavianskaha plemia».
Da publikacyi, jakaja prapanujecca ŭvazie zacikaŭlenych čytačoŭ, historyk-miedyjavist Aleś Žłutka napisaŭ paślasłoŭje, dzie karotka, ale źmiastoŭna abmalavaŭ śpiektr pohladaŭ — ad siaredniaviečnych da sučasnych — na pachodžańnie etnonima litva.
U pryvatnaści, jon zhadvaje daśledavańnie homielskaha prafiesara Raisy Kazłovaj, jakaja pierakanaŭča, na asnovie bahataha anamastyčnaha materyjału z roznych słavianskich krain, u tym liku ź Biełarusi, daviała, što najmieńnie Litva pachodzić ad słavianskaj asnovy *l'ut-, praz dełabijalizacyju «anłaŭtnaha lu > li». Hetaje hruntoŭnaje daśledavannie dazvoliła joj śćvierdzić, što «pravamierna adnieści etnonim Litva da pieršapačatkovaha Lutva… Dumajecca, što Litva — heta słavianie zachodnich uskrain Słavii (lucičy, luty, juty, odryčy i inšyja plamiony), jakija ź siaredziny VI st. n. e., heta značyć ź pieryjadu hiermanskaj chryścijanizacyi słavianskich plamion, nie vytrymlivaiučy žorstkaha vajennaha nacisku, stali ruchacca na ŭschod z metaj zachavańnia svajho vieravyznannia i svajoj kultury». Pavodle mierkavańnia daślednicy, mova staražytnych lićvinoŭ — heta «spłaŭ movy miascovaha ŭschodniesłavianskaha nasielnictva i moŭ słavian zachodniesłavianskich uskrain».
U jakaści dadatku da knihi źmieščany cikavy palemičny artykuł Ja. Luciča-Voŭka (psieŭdanim Janki Filistoviča) «Naš adkaz» — svojeasablivy praciah temy.
Jon upieršyniu apublikavany ŭ 1949 hodzie u paryžskim časopisie «Moładź», jaki byŭ drukavanym orhanam Biełaruskaj niezaležnickaj arhanizacyi moładzi ŭ Francyi.
Vokładku knihi ŭpryhožvaje partret karala Mindoŭha, vykanany viadomym biełaruskim mastakom Paŭłam Tatarnikavym.
Vydańnie pryznačanaje dla ŭsich, chto cikavicca ajčynnaj historyjaj.
