22 studzienia spoŭniłasia b 100 hadoŭ adnomu z samych lubimych, značnych i prasłaŭlenych našych śpievakoŭ, narodnamu artystu Biełarusi i SSSR (1917—1967), imia jakoha ciapier mała chto viedaje…
Naradziŭsia Mikałaj Dźmitryjevič Vorvuleŭ na bierahach Dona ŭ nievialikim, ale histaryčnym haradku Paŭłaŭsk (ciapier Varoniežskaja vobłaść Rasii), u biednaj siamji.
Časam sustrakajecca nieabhruntavanaje napisańnie Varvuloŭ, ale baćka śpievaka, ukrainiec z pachodžańnia, mieŭ naohuł proźvišča Vorvul, dy i sam słavuty baryton padpisvaŭsia mienavita jak Vorvuleŭ.
U siamji Vorvulevych usie i zaŭsiody śpiavali, heta było pryniata.
Asabliva lubiŭ śpiavać Mikoła z tatam, kali toj braŭ jaho z saboj na stancyju — baćka padpracoŭvaŭ ramiźnikam: padvoziŭ ludziej u Paŭłaŭsk ź bližejšaj čyhunačnaj stancyi, da jakoj było tryccać viorst. Usiu darohu varoniežski step zalivaŭ małady zvonki hołas Mikoły. Peŭnaja narodnaść hołasu, maniery vykanańnia, padačy budzie potym prykmietnaja ŭ Vorvuleva i ŭ akademičnym vakale.
Skončyŭšy miascovuju siamihodku, Mikoła pastupaje ŭ čyhunačny technikum, jaki zakančvaje ŭ 1935 i sprabuje źviazać svajo žyćcio ź miedycynaj, ale žadańnie śpiavać pieramahaje.
Mikałaj apynajecca ŭ Bachmucie (Arciomaŭsku), u muzyčnaj vučelni, u dobrych rukach piedahoha Vasila Karyna-Viškarova (1889 — paśla 1969), vypusknika Kijeŭskaj kansiervatoryi (1923), vučnia znakamitaha vakalnaha piedahoha Etore Handolfi.
Mienavita śledam za svaim nastaŭnikam chłopiec akazvajecca ŭ savieckim Minsku — Vasil Fiodaravič pieravioŭsia na pracu ŭ maładuju ŭstanovu — Biełaruskuju kansiervatoryju, u jakuju pryniali i Mikałaja na padrychtoŭčaje adździaleńnie.
Na ŭstupnych ekzamienach Mikoła zrabiŭ asablivaje ŭražańnie na prafiesara Paninu, dy tak, što prafiesar zaśpiavała ź Mikołam duet z «Demana» (Nina Panina była ŭdałym piedahoham i znakamitaj śpiavačkaj, jašče za carskim časam dvaccać hadoŭ śpiavała ŭ Maryinskim teatry).
Da vajny Mikałaj paśpiavaje zakončyć dva kursy kansiervatoryi, a taksama pačynaje pracavać u Ansambli pieśni i tanca Biełaruskaj vajskovaj akruhi (1939—1946), usiu vajnu adpracavaŭšy ŭ składzie frantavych kancertnych bryhad, vystupajučy amal uvieś čas na froncie.
Kansiervatoryju daviadziecca zakančvać užo paśla vajny, u 1954 hodzie, u kłasie Jaŭhiena Vicinha, adnaho ź lepšych vakalnych piedahohaŭ krainy. Admietna, što na toj momant Mikałaj Vorvuleŭ byŭ užo narodnym artystam Biełarusi…
U 1946 hodzie ŭ Minsku pačynajecca opiernaja karjera Vorvuleva, jakaja raspadajecca na dva roŭnyja pa praciahłaści, ale nieadnolkavyja pieryjady -— biełaruski i ŭkrainski. U 1946—57 Vorvuleŭ śpiavaŭ na scenie Biełaruskaj opiery, staŭ kumiram, a nastupnyja dziesiać hod — na scenie Kijeŭskaj, i hetyja hady byli vielmi supiarečlivymi i nie prynieśli ščaścia Vorvulevu-čałavieku, chacia i ŭ Kijevie byŭ i šalony pośpiech, i dobryja ŭmovy dla tvorčaści.
Biełaruskaja karjera śpievaka była fantastyčnaj. Mikałaj Vorvuleŭ debiutavaŭ na biełaruskaj opiernaj scenie, i na opiernaj scenie naohuł, 13 studzienia 1946 ŭ takoj efiektnaj partyi jak Eskamiljo («Karmen» Ž.Bize).
Praz dva hady paśla debiutu ŭžo zasłužany artyst BSSR, u 1954 — narodny, u 1956 — narodny SSSR.
Usiaho na scenie Biełaruskaj opiery Vorvuleŭ budzie vykanaŭcam bolš jak tryccaci barytonavych partyj, usie — centralnaha stanovišča.
Zaraz ciažka ŭjavić, što ŭ tyja časy ŭ pałovy žycharoŭ nie było nie toje, što radyjo, ale i čytali pry łučynie.
Rola teatra, vykanalnickich mastactvaŭ u cełym, była kałasalnaj. Takoj ža była i papularnaść artystaŭ.
Zadoŭha da źjaŭleńnia ŭ Minsku Zinovija Babija, absalutna hienijalnaha śpievaka-samarodka, padobny ŭzrovień słavy i narodnaj lubovi zaznaŭ Mikałaj Vorvuleŭ. Prychilniki atakavali artysta, jaho aŭtamabil, kvateru… Ciažka pavieryć ciapier, ale padletki i studenty čakali Vorvuleva la dźviarej jaho lubimaha restaranu, kab, pravodziačy jaho dadomu, vymusić jaho śpiavać i pasłuchać papularnyja pieśni i vakalnuju kłasiku, idučy viačerniaj paroju pa hałoŭnym praśpiekcie Minska…
Niejmavierna, a mo i falkłor z žanru «bajka ekskursavoda», ale ŭ Minsku tady kožny darožny inśpiektar moh paznać Vorvuleva.
Tahačasnaja minskaja partniorka Vorvuleva, saprana Aida Chačaturaŭna Dumanian (1924—1996) zhadvała, jak adnaho razu ź imi zdaryłasia pryhoda paśla śpiektakla «Aida», u jakim — redki i ci nie adziny vypadak — Aida śpiavała Aidu, Vorvuleŭ śpiavaŭ jaje baćku, efijopskaha cara Amanasra. (U našym teatry zaŭsiody była dziŭnaja moda, šmat u čym teatralnaje hrym-kliše, mocna vaksić efijopaŭ a la nègre).
I voś, zahrymiravanyja, stomlenyja artysty nie mohuć pamycca — u teatry adklučyli vadu! Dziakavać bohu, leta. Luboŭ, žonka Vorvuleva, prapanavała pajechać da ich. Skočyli ŭ kaściumach i hrymie ŭ mašynu Vorvuleva — Amanasra za styrnom, Aida — pobač, Luboŭ rahoča zzadu. Ludzi ŭ šoku, azirajucca. Mašynu — a ich tady ŭ Minsku nie było šmat (pačatak 1950-ch), — spyniaje inśpiektar DAI i, paznaŭšy artysta, dakaraje: «Što ž Vy, Mikałaj Dźmitryjevič, narod pałochajecie…»
Janka Bryl zhadvaŭ: «Piatro Hlebka, Mikoła Vorvuleŭ i ja haściavali viasnoj piaćdziesiat čaćviortaha ŭ siamji Bahdana Čałaha, u domiku ŭ sadzie, na ŭskrainie Kijeva. Kali na ŭtulnym dvoryku pačalisia tancy, Vorvulevu nie chapiła partniorki. Jon pakłaniŭsia taŭščeznaj, viasiołaj Bahdanavaj babusi, pačaŭ uhavorvać jaje: «Vy sabie stojcie, a ja budu kala vas ukruhala!»
I tak u ix pajšło: jana dabradušna śmiajałasia na adnym miescy, a jon pacetna vytancoŭvaŭ kruham. Paśla taho, jak ciešyŭ nas svaim mahutnym hołasam u pieśniach — ukrainskich i našych. Užo i jaho, Mikoły, bolš za tryccać hadoŭ niama, i tancy tyja bohviedama kali byli, a śvietła pomnicca».
Tyja, chto pamiataje Mikołu Vorvuleva, kažuć, što heta byŭ čałaviek-stychija. Haračy, pałki, z samabytnym talentam, nie čužy da prostych žyćciovych radaściaŭ… Časam, navat, samych prostych, što adyhryvała ŭ jaho losie dramatyčnuju rolu… Mieŭ vydatnaje pačućcie humaru, byŭ dobrym tavaryšam i partnioram pa scenie. Hastralavaŭ nie tolki ŭ Savieckim Sajuzie i sacłahiery — mieŭ vialikaje kancertnaje žyćcio, — adnaho razu artysta ź Minska navat vypuścili ŭ Vialikabrytaniju, dzie ŭ Anhlii jon mieŭ tryumf (1955).
Jak kamierny vykanaŭca, Vorvuleŭ byŭ vielmi mocny, što dla opiernaha śpievaka nie tak časta zdarajecca. Z troch kupletaŭ moh zrabić dramu, ceły śpiektakl. I vielmi bahata vykonvaŭ narodnych piesień — asabliva biełaruskich i ŭkrainskich.
Paśla pierajezdu ŭ Kijeŭ, Vorvuleŭ jašče mieŭ šmat cikavaj pracy, pryznańnia i lubovi publiki — kijeŭcy kažuć, što ŭ toj čas u opieru chadzili na Vorvuleva i Hnaciuka.
Jak śćviardžajuć biełaruskija siabry śpievaka, Vorvuleŭ škadavaŭ, što kinuŭ Minsk, u jakim byŭ karalom. Narodny artyst Biełarusi i SSSR Mikałaj Vorvuleŭ pamior 29 žniŭnia 1967 hoda va ŭzroście piacidziesiaci hod ad ciažkaj chvaroby, u roskvicie siłaŭ — barytony starejuć adnosna pozna. Pachavany ŭ Kijevie na Bajkovych mohiłkach.
Zastajecca tolki škadavać, što zachavałasia vielmi mała zapisaŭ Vorvuleva. Pra heta jon zusim nie dbaŭ.
Mikałaj Vorvuleŭ mieŭ hołas ad Boha — pryhožy liryka-dramatyčnym baryton vialikaha dyjapazonu. Nielha skazać, što tembr Vorvuleva niejki asabliva raskošny, nie byŭ Vorvuleŭ i majstram stylu, ale śpiavak słaviŭsia čyścinioj i vyraznaściu intanacyj, jarkim artystyzmam i tempieramientam, ščyraściu, sardečnaściu, vialikaj sceničnaj abajalnaściu, śpiavaŭ z hłybinioj pačućcia. Takim i pavinien być dobry artyst opiery — arhanična jadnać vakalny i akciorski pačatki. Bo opiera — heta jašče i teatr, pra što ŭ Biełarusi zaŭsiody viedali.
***
Siarhiej Rusiecki — etnołah i mastactvaznaŭca, piedahoh. Sioleta pabačyć śviet encykłapiedyčny daviednik S.Rusieckaha «Opiernyja śpievaki Biełarusi», plon čatyrochhadovaj pracy aŭtara, jaki źmiaščaje kala 500 bijahrafij artystaŭ opiery, jakich naradziła našaja ziamla i jakija pracavali na joj, a taksama bolš jak 3000 fotazdymkaŭ.
