Pavažanaja redakcyja! Chaču padzialicca dumkami pra artykuł Nastaśsi Zielankovaj «Mnie baćka jašče kazaŭ: «Kupała? Dyk jaho našy chłopcy zabili! Byŭ zahad likvidavać», nadrukavany na sajcie nn.by.
Z pavahaj,
Viktar Patapienka — siabar Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ.
Ad Redakcyi. Ź niekatorymi vysnovami Viktara Patapienki možna spračacca. Vital Skałaban, skažam, ci Janka Bryl trymalisia inšych mierkavańniaŭ. Ale ličym patrebnym dać jamu słova, bo jon supastaviŭ šmat najaŭnych materyjałaŭ pra zdareńnie, vakoł jakoha zastajecca zasłona tajamničaści.
Tajemnaje zabojstva ci vypadkovaje zabojstva pa nieaściarožnaści
Viadoma, što Janka Kupała pryjechaŭ u Maskvu 18 červienia 1942 hoda. Dziesiać dzion jon sustrakaŭsia ź siabrami-piśmieńnikami ŭ haścinicy «Maskva», chadziŭ pa spravach u vydaviectvy, da doktara, a ŭ dzień trahičnaj śmierci, za niekalki hadzin, razmaŭlaŭ u numary z vydaŭcom Jaŭhienam Mazalkovym.
Padčas razmovy Mazalkoŭ častavaŭsia cukierkami, raskazaŭ Kupału, što ŭ dziciačym vydaviectvie tolki što vyjšła ŭ śviet jaho kniha i što zaŭtra jon moža atrymać aŭtarskija ekzemplary i hanarar. Ivan Daminikavič padziakavaŭ składalniku knihi, raskazaŭ pra žyćcio ŭ Piečyščach pad Kazańniu.
Dalej Jaŭhien Mazalkoŭ zaznačaje: «Zazvaniŭ telefon. Na dziasiatym paviersie Janku Kupału čakali siabry. Jon uhavorvaŭ mianie pajści razam ź im, ale ja śpiašaŭsia dadomu».
Ivan Daminikavič pahadziŭsia z Mazalkovym i vykazaŭ spadzieŭ na chutkuju sustreču padčas jubileju (60-hodździe z dnia naradžeńnia paeta).
Jaŭhien Mazalkoŭ pravioŭ Janku Kupału da lifta (jon žyŭ na čaćviortym paviersie), raźvitaŭsia ź im. Ci viartaŭsia paet da siabie ŭ numar paśla rasstańnia z Mazalkovym, nam nieviadoma. Jak i nieviadoma, ź jakoj pryčyny Janka Kupała byŭ zaprošany na dziasiaty pavierch u numar, dzie žyŭ staršynia Sajuza savieckich piśmieńnikaŭ Biełarusi Michaś Łyńkoŭ. U toj poźni viečar, a heta była niadziela, dvaccać pieršaja hadzina viečara, jaho čakali Kandrat Krapiva, dvoje rabotnikaŭ redakcyi haziety «Krasnoarmiejskaja pravda» — redaktar, uradženiec Homielskaj vobłaści pałkoŭnik Cimafiej Mironaŭ i karespandent Karchanaŭ, zahadčyca adździeła mastactva redakcyi haziety «Iźviestija» Volha Vajcinskaja.
Niekatoryja daśledčyki trahičnaj śmierci Janki Kupały ŭspaminajuć jašče i Piatra Hlebku, jaki pryjšoŭ da Łyńkova niezadoŭha da taho, jak niechta pa telefonnym zvanku vyzvaŭ Janku Kupału z numara haścinicy. Ale Hlebka nie ŭzhadvajecca ŭ aficyjnym śpiecpaviedamleńni NKVD, tamu my musim spynicca na vyšejzhadanych asobach. Chto ź ich inicyjavaŭ sustreču i pa jakoj pryčynie, my taksama ničoha nie viedajem. Pa archiŭnych infarmacyjnych krynicach možna tolki mierkavać, što rabotnikaŭ redakcyi haziety «Krasnoarmiejskaja pravda» łučyła z Łyńkovym i Krapivoj supraca ŭ haziecie. Pra heta ŭzhadvajecca ŭ artykule «Piervyje vojennyje viorsty «Krasnoarmiejki» Siarhieja Klimkoviča.
Viadoma, što hetyja śviedčańni nie mohuć zapeŭnić nas, što pa inicyjatyvie armiejskich žurnalistaŭ u numar da Michasia Łyńkova byŭ zaprošany i Janka Kupała.
Padstavaj dla zaprašeńnia Janki Kupały ŭ numar haścinicy da Michasia Łyńkova mahło być jašče i znachodžańnie tam zahadčycy adździeła kultury redakcyi haziety «Iźviestija» Volhi Vajcinskaj — aŭtara artykuła «Piśmo iz Minska», nadrukavanaha na staronkach «Litieraturnoj haziety» ŭ 1938 hodzie. U im Vajcinskaja rezka raskrytykavała rabotu Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ i vykonvajučaha abaviazki staršyni Michasia Łyńkova, prapanavała pryniać radykalnyja miery: «smieniť biurokratičieskij kancielarskij mietod rukovodstva na diemokratičieskij, sootvietstvujuŝij stilu raboty sovietskich obŝiestviennych orhanizacij».
Možna dapuścić, što Łyńkoŭ zbajaŭsia sustrečy z adyjoznaj žurnalistkaj, zachacieŭ prykrycca prysutnaściu narodnaha paeta. Ź inšaha boku, navošta było Vajcinskaj jechać da Łyńkova ŭ numar haścinicy ŭ niadzielu pozna viečaram, kali jana mahła zaprasić jaho i inšych u redakcyju dniom u budni dzień.
Fota z sajta varlamov.ru.
Stojka administratara haścinicy «Maskva». Fota z sajta varlamov.ru.
Uvohule, ź vizitam Volhi Vajcinskaj u numar haścinicy da Michasia Łyńkova šmat zahadak. Chto jaje zaprašaŭ ci, naadvarot, jana arhanizavała sustreču vajennych karespandentaŭ ź biełaruskimi piśmieńnikami — nieviadoma, adnak Janka Kupała, kali zaprašaŭ Mazalkova iści razam ź im da Łyńkova, napeŭna, zdahadvaŭsia, z kim daviadziecca siadzieć za adnym stałom, nie rabiŭ nijakich zachadaŭ, kab syści raniej z numara ci ŭvohule admovicca ad sustrečy. U jaho pamiaci, mabyć, zachavalisia radki ź jaje artykuła «Piśmo ź Minska», u jakich jana zaznačyła: «…mieždu litieratorami jesť niekij «pakt o nienapadienii» i «popytka kritikovať stichotvorienija Janki Kupały i Jakuba Kołasa rassmatrivajetsia kak sobytije nieobyčajnoje. Sozdałoś niepisanoje praviło, čto Jakuba Kołasa i Janku Kupału kritikovať nielzia, dažie kohda oni poroj pišut javno płochije stichi».
Kali prahledzieć hazietu «Iźviestija» taho času, možna pryjści da dumki, što Volhu Vajcinskuju zaprasiŭ u haścinicu Aleś Kučar, artykuł jakoha i byŭ nadrukavany ŭ numary za 28 červienia. Jon, da prykładu, vyrašyŭ adździačyć joj za publikacyju, sustreŭsia, a paśla jana vypadkova zajšła da Łyńkova, u numary jakoha ŭžo byli rabotniki vajennaj haziety i Krapiva. Pa jaje prośbie, a moža, ad zacikaŭlenaści, Łyńkoŭ vyrašyŭ dałučyć da hurtu i Janku Kupału. Taki varyjant taksama možna było razhladać, kab na siońniašni dzień nie było dakumientaŭ, jakija źviazany ź losam Volhi Vajcinskaj.
Ja maju na ŭvazie pakajanny list Stalinu ad hetaj asoby, jaki pryjšoŭ u CK VKP(b) 30 studzienia 1939 h.
U im Vajcinskaja adstojvaje siabie jak ščyraha kamunista, apraŭdvaje vysokaje zvańnie člena partyi, jakoje nibyta było spahaniena piśmieńnikam Alaksandram Fadziejevym. Dalej Volha Vajcinskaja pryznajecca Iosifu Stalinu, što «v nojabrie miesiacie ja była naznačiena zamiestitielem riedaktora «Litieraturnoj haziety», riedaktora naznačieno nie było, i ja vsie eto vriemia i.o. riedaktora. Mnie było trudno potomu, čto odnovriemienno ja vieła raźviedyvatielnuju rabotu po zadaniju orhanov NKVD».
Dalej u piśmie Volha Vajcinskaja prosić apraŭdańnia ŭ Stalina, pakolki ŭ mnohich vypadkach jana nie mahła siabie pavodzić z «vorahami» naroda pryncypova, bo jana, «jak rabotnik NKVD», nie mieła na heta prava.
Viadoma, što pra piśmo Stalinu nichto ŭ kampanii biełaruskich piśmieńnikaŭ nie zdahadvaŭsia, napeŭna, usprymali jaje jak pasadovuju asobu redakcyi haziety, a jana, «raźviedčyca» Volha Vajcinskaja, na samaj spravie ahient-infarmatar, siedziačy za stałom z bakałam šampanskaha, spakojna nazirała za prysutnymi, u pryvatnaści za Jankam Kupałam. U 22 hadziny jana razam z Kandratam Krapivoj vyjšła z haściničnaha numara. Kamu i jakim sakretnym mietadam jana paviedamiła pra abstanoŭku siarod piśmieńnikaŭ, my možam tolki zdahadvacca. Ale alibi sabie stvaryła admysłova — jaje pravodziŭ u horad Kandrat Krapiva. Praź dziesiać chvilin, kali jany vyjšli z numara haścinicy, Michasiu Łyńkovu pazvanili i paprasili da telefona Janku Kupału. Chto viedaŭ na tuju chvilinu, dzie znachodzicca narodny paet? Aprača Jaŭhiena Mazalkova, jaki pravodziŭ jaho da lifta, Volhi Vajcinskaj dy Kandrata Krapivy mahli jašče viedać miescaznachodžańnie Janki Kupały rabotniki NKVD. Jany kantralavali kožny telefonny zvanok, jany praź sietku ahienturnych rabotnikaŭ, da jakich adnosiŭsia absłuhoŭvajučy piersanał haścinicy, mahli viedać pra kožny krok narodnaha paeta.
Parapiet leśvičnaha pralota haścinicy «Maskva». Fota z sajta varlamov.ru.
Jak vyhladaŭ pralot u haścinicy «Maskva». Fota z sajta varlamov.ru.
Takim čynam, pačynajučy štochvilinny adlik času, jaki padajecca ŭ śpiecpaviedamleńni treciaha sakretna-palityčnaha ŭpraŭleńnia NKVD, načalnikam jakoha źjaŭlaŭsia Mikałaj Harlinski, my viedajem, što Janka Kupała vyjšaŭ z numara haścinicy, u jakim žyŭ Michaś Łyńkoŭ, prykładna ŭ 22 hadziny 10 chvilin. Praz 20 chvilin, u 22.30, cieła narodnaha paeta apynułasia na leśvičnaj placoŭcy pieršaha paviercha haścinicy. Nijakich źviestak pra toje, pa jakoj pryčynie Janka Kupała vyjšaŭ z numara i z kim znachodziŭsia ŭvieś hety čas, u nas niama. Jość tolki infarmacyja NKUS, jakaja infarmuje Łaŭrencija Bieryju pra niaščasny vypadak.
Što saboj ujaŭlaje śpiecpaviedamleńnie, padpisanaje načalnikam sakretna-palityčnaha ŭpraŭleńnia NKVD SSSR staršym majoram dziaržaŭnaj biaśpieki Mikałajem Harlinskim (sapraŭdnaje proźvišča — Dryščaŭ)?
«28 ijunia v 22 časa 30 minut v hostinicie «Moskva» upał v lestničnuju kletku i raźbiłsia na śmierť narodnyj poet Biełoruśsii Łuckievič Ivan Dominikovič, 1882 hoda roždienija, litieraturnyj psievdonim Janka Kupała.
Priedvaritielnym vyjaśnienijem obstanovki padienija nikakich dannych, śvidietielstvujuŝich o nasilstviennoj śmierti ili samoubijstvie, nie ustanovleno…
Primierno v 21 čas Łuckievič był prihłašien v komnatu 1034 (diesiatyj etaž toj žie hostinicy) k priedsiedatielu Sojuza sovietskich pisatielej Biełoruśsii Łyńkovu… hdie prisutstvovał tam žie pisatiel Krapiva, riedaktor haziety «Krasnoarmiejskaja pravda» Mironov… zav. otdiełom riedakcii «Iźviestija» Vojtinskaja…
Primierno v 22 časa Vojtinskaja i Krapiva iz nomiera ušli, i minut čieriez 10 pośle nich vyšieł Łuckievič.
Momient i obstojatielstva padienija Łuckieviča nikto nie vidieł. Možno priedpołahať, čto upał on s 9-ho etaža, tak kak načinaja s 7-ho etaža v lestničnoj kletkie obnaružieny kapli krovi…
Śledstvije viediet vojennyj prokuror hor. Moskvy».
Dakumient unutryviedamasny, nie sakretny, nadrukavany ŭ čatyroch ekzemplarach. Pieršy — zastaŭsia ŭ sakrataryjacie sakretna-palityčnaha ŭpraŭleńnia, astatnija — narkamu. Kali b my mieli ekzemplar, na jakim jość rezalucyja Bieryi, my dakładna b viedali, ci infarmavaŭ narkam Stalina i Mołatava. Tamu śćviardžać, jak heta zrabili niekatoryja daśledčyki trahičnaj śmierci Janki Kupały, što kopii byli vysłany vyšejpamianionym kiraŭnikam, nielha. Nadpis u dakumiencie pra «razosłať: t. Stalinu, t. Mołotovu» zrobleny sakrataryjatam upraŭleńnia dziela zručnaści narkamu pa infarmavańni kiraŭnikoŭ krainy.
Źmiest śpiecpaviedamleńnia, mahčyma, składzieny advolna, vysiłkami apieratyŭnikaŭ NKUS, jakija dziažuryli ŭ toj viečar u haścinicy, ci, naadvarot, jon byŭ zapazyčany z zaklučeńnia dziažurnaj śledčaj hrupy vajennaj prakuratury. Pakul što heta nieviadoma. Adnak, kali pahadzicca z tym, što śmierć Janki Kupały, jak, darečy, i luboha inšaha čałavieka, rasśledujecca tolki orhanami prakuratury, bo heta ich paŭnamoctvy, možna mierkavać, što papiaredniaje vyśviatleńnie abstavinaŭ padzieńnia paeta ŭ leśvičny pralot pravodziłasia vajennaj terytaryjalnaj prakuraturaj i što mienavita pieršapačatkovaja viersija dziažurnaj hrupy, jakaja ahladała miesca zdareńnia, i była ŭziata za asnovu apieratyŭnikami NKUS, u jakoj značyłasia, što «nijakich dadzienych, jakija b śviedčyli pra hvałtoŭnuju śmierć ci samazabojstva, nie vyjaŭlena». Pa sutnaści, Łaŭrenciju Bieryju było paviedamlena, što ź Jankam Kupałam zdaryŭsia niaščasny vypadak.
Analizujučy šerah faktaŭ, u jakich raskazvajecca pra niaščasnyja vypadki ź ludźmi ŭ leśvičnych pralotach, ja adznačyŭ typovyja situacyi, padčas jakich zdarałasia niaščaście. Pieršaja i najbolš raspaŭsiudžanaja ź ich źviazana ź ludźmi, jakija znachodzilisia ŭ niećviarozym stanie, druhaja — kali ludzi, čaściej padletki, hareźničali pamiž saboj ci imknulisia vykarystoŭvać leśvicy dla ślizhańnia pa parenčach, i treciaja — kali čałavieku raptoŭna stanaviłasia młosna.
Jakija z hetych varyjantaŭ možna «prymieryć» da trahičnaj śmierci Janki Kupały? U toj dzień, jak heta śćviardžajecca ŭ śpiecpaviedamleńni NKVD, paet vypiŭ šmat šampanskaha, byŭ absalutna pjany, tamu, napeŭna, i moh zvalicca ŭ leśvičny prajom.
Druhaja situacyja sa ślizhańniem narodnaha paeta pa parenčach leśvicy vielmi sumniŭnaja. Zastajecca treciaja: Janka Kupała adčuŭ siabie drenna, straciŭ raŭnavahu, i jaho paviało ŭbok, na parenčy.
Ale ŭsie hetyja viersii niedapuščalnyja, pakolki ŭ śpiecpaviedamleńni havorycca pra kropli kryvi «ŭ leśvičnaj kletcy siomaha paviercha haścinicy». Zaŭvažcie, kropli kryvi nie na leśvičnaj placoŭcy ci na prystupkach, a mienavita ŭnutry: «u leśvičnaj kletcy». Z hetaha fakta i treba sychodzić, šukajučy sapraŭdnuju pryčynu śmierci kłasika. Nie viedaju, ź jakoj nahody śćviardžajecca ŭ śpiecpaviedamleńni NKVD, što paet «upał s 9-ho etaža, tak kak načinaja s sied́moho etaža v lestničnoj kletkie obnaružieny otdielnyje kapli krovi», ale, vysłuchaŭšy mnohich ekśpiertaŭ-kryminalistaŭ, ja bolš schilajusia da taho, što Janka Kupała ŭpaŭ u leśvičny prajom mienavita ź placoŭki pamiž vośmym i siomym paviercham. Čamu? Pa-pieršaje, pad uździejańniem svajoj siły ciažaru kropli kryvi nie mohuć padać adlehłaściu ŭ dva praloty pa ŭskosnaj linii, jany chutka vyraŭnivajucca i laciać uniz na haryzantalnuju płoskaść viertykalna. U vypadku sa śmierciu paeta jany pavinny byli dasiahnuć placoŭki pieršaha paviercha, jakraz kala stojki administratara. Tamu, zychodziačy z hetaj vysnovy, vidavočna adna viersija trahičnaj śmierci kłasika. Na placoŭcy pamiž vośmym i siomym paviercham jaho niechta mocna ŭdaryŭ u tvar. Tolki ŭ takim vypadku kropli kryvi mahli raspyrskacca i dasiahnuć unutranych ścienak leśvičnaj kletki, a sam Janka Kupała, kali jon stajaŭ niepadalok ad parenčaŭ ci abapiraŭsia na ich, moh zvalicca, albo jamu dapamahli źlacieć uniz.
Chto moh hetkim čynam pastupić z paetam, zastajecca zahadkaj. Jość niekalki varyjantaŭ, adnak, štoraz pieračytvajučy artykuł Nastaśsi Zielankovaj «Mnie baćka jašče kazaŭ: «Kupała? Dyk jaho našy chłopcy zabili! Byŭ zahad likvidavać», u jakim aŭtar biare intervju ŭ historyka Anatola Tarasa, ja pačynaju vieryć, što i heta viersija zabojstva Janki Kupały maje prava na rasśledavańnie.
«Jašče kali ja byŭ 13-hadovym padletkam, — pryznajecca Anatol Taras, — moj baćka Jaŭchim, jaki ŭ 1942—1944 hadach słužyŭ spačatku ŭ Centralnym, a potym u Biełaruskim štabie partyzanskaha ruchu, kali niejak zajšła havorka pra Kupału, raptam skazaŭ: «Kupała? A, paet. Ja znaŭ jaho asabista. Jaho našy chłopcy zabili!» — «Jak zabili?» — «Nu, byŭ zahad likvidavać».
Słovy «dyk jaho našy chłopcy zabili», mnie padajecca, adnosiacca da padraździaleńnia NKVD Vasila Sierhijenki, jakoje było prykamandziravana ŭ Centralny štab partyzanskaha ruchu, dziejnaściu jakoha kiravaŭ Pancielajmon Panamarenka. Ci nie realizavałasia tut daŭniaja mara pieršaha sakratara CK Kampartyi Biełarusi, jakuju jon vykazvaŭ Stalinu nakont «varožaj» dziejnaści Janki Kupały? Ci nie ździejśniena tut płanavaja arhanizacyja zabojstva paeta šlacham imitacyi «niaščasnaha vypadku»? Mo tamu i ŭ śpiecpaviedamleńni kateharyčna zajaŭlajecca pra vyklučeńnie zabojstva i samazabojstva, a «niaščasny vypadak» padmacoŭvajecca ščodrym raśpićciom šampanskaha ŭ numary Kupały i Łyńkova?
Heta viersija vynikaje i sa śviedčańnia žonki Michasia Łyńkova pra telefonny zvanok, jaki byŭ ad litoŭskaj raźviedčycy Ireny. Śpiecradystka, jakaja była na słužbie ŭ NKVD Centralnaha štaba partyzanskaha ruchu, mabyć, i była toj žančynaj, jakaja chutka źbiahała sa schodaŭ, kali ŭ kalidorach haścinicy pačuŭsia ažyŭleny homan.
Na žančynu, jakaja u toj viečar razmaŭlała ź Jankam Kupałam, stojačy na schodach, spasyłajecca i Piatro Hlebka, jaki hutaryŭ ź dziažurnaj pa paviersie adrazu paśla zdareńnia. Adnak momant, padčas jakoha Janka Kupała źlacieŭ u leśvičnuju kleć, zastaŭsia nie zaŭvažanym.
Zahadkaj zastajecca i jašče adzin dakumient. Maju na ŭvazie aficyjny zvarot sakratara CK KP(b) Harbunova da načalnika pieršaha adździeła treciaha sakretna-palityčnaha ŭpraŭleńnia NKVD SSSR Maksima Bieniensona na druhi dzień paśla śmierci Janki Kupały. Jon prosić «vpustiť členov pravitielstviennoj komiśsii po orhanizacii pochoron v opiečatannyj 414-j nomier hostinicy «Moskva», hdie žił poet, čtoby vziať dla pokojnika «bielje, soročku i hałstuk».
Ź pieršaha pohladu, heta absalutnaja biassensica. Sprava ŭ tym, što pracesualnyja dziejańni, jakija pravodzilisia śledčaj hrupaj vajennaj prakuratury, nie mahli nijakim čynam davać dazvoł inšamu viedamstvu, u našym vypadku — NKVD, apiačatvać pakoj Janki Kupały. Heta prerahatyva tolki śledčaha. U jurydyčnaj praktycy takoha nie moža być.
Źvierniem uvahu jašče na adnu detal. Asnoŭnaj zadačaj pieršaha adździeła treciaha ŭpraŭleńnia, jaki ŭznačalvaŭ Maksim Bienienson, była baraćba z reštkami antysavieckich palityčnych partyj i arhanizacyj. Apieratyŭniki zajmalisia raspracoŭkaj pravatrackisckaha padpolla i vyklučanych z VKP (b) pa palityčnych matyvach, siemjaŭ represiravanaha pravatrackisckaha aktyvu i asob pa admysłovym śpisie.
Kali dapuścić, što Janka Kupała byŭ u hetym śpisie pa pryčynie dačynieńnia jaho pierabłytanaha proźvišča — nie Łuceviča, a Łuckieviča, tady možna jaho adnieści da asob pa admysłovym śpisie.
Čytajcie pra heta taksama: Tajamnica hibieli Kupały: ci nasamreč pierabłytali Łuceviča z Łuckievičam, abo Vieršnik biez hałavy
Darečy, što tyčycca ŭzhadki Janki Kupały ŭ słužbovych dakumientach NKUS pad proźviščam Łuckievič.
Raścisłaŭ Płatonaŭ, biełaruski navukovy supracoŭnik, piša: «V martie 1926 hoda CK KPB priniał postanovlenije «O rabotie sriedi intiellihiencii», v sootvietstvii s kotorym vsia intiellihiencija riespubliki po svoim političieskim vzhladam była podielena na hruppy. Trieťjej hruppoj była nazvana ta, kotoraja chotia i «łojalna», rabotajet s Sovietskoj vłasťju, odnako hranicy, otdielajuŝiej jejo ot diktatury proletariata, nie pieriešła — v siłu «miełkoburžuaznoj prirody». Čtoby nie podvierhaťsia «nacionał-diemokratičieskomu pierieroždieniju», postanovlenije triebovało usilivať vlijanije osobienno na etu hruppu, ukrieplať rukovodstvo učrieždienijami kultury, riedakcijami haziet, litieraturnymi objedinienijami. Na jeho osnovie śpiecialnaja komiśsija po intiellihiencii načała provierku sostava i očistku učrieždienij nauki, kultury, obrazovanija ot kłassovo čuždych elemientov. Priedłožienija komiśsii s charaktieristikami rabotnikov, sostavlennymi na osnovie śviedienij HPU, priedstavlaliś v biuro CK. V rassmatrivavšiemsia v diekabrie 1926 hoda takom śpiskie tolko po Inbiełkultu nasčityvałoś 14 familij s «kompromietirujuŝimi» dannymi». Otnositielno Kupały było zapisano: «7. Łuckievič Ivan (Janka Kupała) — levonarodničieskij ukłon, člen IBK, člen Prav. Tierminołoh. Komiśsii…».
Dalej čytajem charaktarystyku składu delehacyi Sajuza savieckich piśmieńnikaŭ BSSR u Maskvie sa śpiecpaviedamleńnia sakretna-palityčnaha adździeła Hałoŭnaha ŭpraŭleńnia NKUS SSSR «O chodie podhotovki k I Vsiesojuznomu sjezdu Sojuza sovietskich pisatielej» 12.08.1934 hoda. (*7)
Pad druhim numaram — Janka Kupała: «Łuckievič I.D., biełorusskij narodnyj poet, biespartijnyj. Aktivnyj lidier nacionalnoho diemokratizma. Jeho kvartira była miestom postojannych sboriŝ nacdiemov. Nachodiłsia v tiesnoj śviazi s osuždiennymi členami «Biełorusskoho nacionalnoho cientra» Rak-Michajłovskim, Žikom i dr. Hruppirujet vokruh siebia nacdiemovski nastrojennych».
I narešcie treciuju zhadku proźvišča paeta — Łuckievič (až šeść razoŭ?) — my znachodzim u śpiecpaviedamleńni NKVD paśla trahičnaj śmierci.
Mnie padajecca, što razhadku pamyłkovaha napisańnia proźvišča Janki Kupały patrebna šukać u ahienturna-apieratyŭnaj spravie, zaviedzienaj na paeta, mahčyma, z časoŭ HPU ŭ Biełarusi. Arhštatny rabotnik paznačyŭ zaviedzienuju spravu na paeta numarnym znakam na vokładcy, a ŭnutry napisaŭ pamyłkovaje proźvišča — Łuckievič. Materyjały, jakija nazapašvalisia ŭ AHPU-NKVD Biełarusi, abaviazkova kapijavalisia dla centralnaha viedamstva ŭ Maskvie. Tamu, kali zdaryłasia trahiedyja ź Jankam Kupałam, śpiecpaviedamleńnie NKVD pisałasia nie z dakumientaŭ, jakija byli pry im ci siarod jaho rečaŭ u hatelnym numary, a z sakretnaj spravy, jakaja zachoŭvałasia ŭ druhim adździele sakretna-palityčnaha ŭpraŭleńnia NKVD SSSR. U toj čas jaho ŭznačalvaŭ major dziaržaŭnaj biaśpieki Viktar Iljin, paźniej jon staŭ siabram Sajuza piśmieńnikaŭ SSSR i navat jaho sakratarom až da 1977 hoda. Rabota hetaha padraździaleńnia była skiravana na apieratyŭnuju raspracoŭku antysavieckich farmiravańniaŭ siarod akademikaŭ, členaŭ-karespandentaŭ i navukovych supracoŭnikaŭ navukova-daśledčych instytutaŭ ukrainskaj, biełaruskaj Akademii navuk, druhich filijałaŭ i bazaŭ, padviedamasnych Akademii navuk SSSR, a taksama siarod piśmieńnikaŭ, rabotnikaŭ vydaviectvaŭ i mastactva.
Zychodziačy z hetych dakumientaŭ, davodzicca mierkavać, što Janku Kupału, mahčyma, zabili tajemna, šlacham arhanizavanaj imitacyi pad zdareńnie z «niaščasnym vypadkam». Adnak, kali być spraviadlivym, siońnia, nie majučy inšych dakumientaŭ, jakija tyčacca zdareńnia z paetam, nielha admaŭlać jašče i vypadkovaha zabojstva pa nieaściarožnaści, nie zaŭvažanym śviedkami. Adna z hetkich viersij padajecca piśmieńnikam Viktaram Arciemjevym z Mahilova, jaki spasyłajecca na apovied pamierłaha Alaksieja Pysina pra kanflikt dziaŭčyny-aficyjantki z Kupałam na leśvicy ŭ toj viečar. U hetkuju historyju, a taksama ŭ inšyja možna vieryć, pakul nie źjaviacca aficyjnyja dakumienty rasśledavańnia trahičnaj śmierci paeta.
