U 2016-m hodzie davoli šmat pisali ab biełaruskich suviaziach Trampa. Navahradski muziej habrejskaha supraciŭleńnia navat, pa ŭsim vidać, atrymaje vyhadu ad hetaha niespadziavanaha svajactva. Dziakujučy hetamu staŭ tearetyčna mahčymy druhi vizit amierynskaha prezidenta ŭ niezaležnuju Biełaruś.
Fota pres-słužby Biełaha doma
Ale ŭ historyi Trampa jość jašče adzin cikavy biełaruski momant. Biełaruski žurnalist Jury Drakachrust, kamientujučy zachady 45-ha prezidenta Złučanych Štataŭ, vykazaŭsia nastupnym čynam: «Jon [prezident ZŠA] moža hetamu spryjać, padać adpaviedny zakonaprajekt u Kanhres, ale nie bolš za toje: jak Alaksandr Ryhoravič, padpisać i prosta zahadać rabić toje i toje jon nie moža».
Viadoma, u niemałoj stupieni jon maje racyju. Ale dakładniejšy pozirk na jurydyčnuju praktyku ZŠA pakazvaje, što peŭnyja paraleli ź Biełaruśsiu isnujuć i jany nie tolki farmalnyja. Palityčnaja sistema Złučanych štataŭ daloka nie takaja daskanałaja, jak časam zdajecca. Viadoma, kanstytucyja farmuluje šmat abmiežavańniaŭ dla prezidenta i kanhresu, abaviazvajučy asnoŭnyja siły dziejničać u miežach sistemy raŭnavahi instytutaŭ.
Tym nie mienš, sama pryroda prezidenckaj ułady ŭ ZŠA chavaje ŭ sabie peŭnyja niedachopy, jakija ŭ mienšaj stupieni ŭłaścivyja, naprykład, parłamienckim demakratyjam. Naprykład, ab «licenzii na dekret» amierykanskaha prezidenta piša niamiecki žurnalist Kanstantyn Visman. Jon padkreślivaje: Tramp — heta vynik pamyłki, zakładzienaj u samu sistemu amierykanskaj palityki.
Amierykanskaja demakratyja na praktycy čaściakom rehulujecca nie pisanym pravam, a praŭnym zvyčajem. Tak, prezidencki dekret jak taki naohuł nie ŭpaminajecca ŭ Kanstytucyi ZŠA.
Ale jak kiraŭnik vykanaŭčaj haliny ŭłady prezident ZŠA prymaje rašeńni, abaviazkovyja dla vykanańni ŭsimi dziaržaŭnymi słužboŭcami. Dla jurydyčnaha afarmleńnia rašeńniaŭ prezidenta histaryčna ŭźnikli dva typy narmatyŭnych aktaŭ - prezidenckaja prakłamacyja (presidential proclamation) i prezidencki dekret (executive order). Mienavita dekret nadaje ŭładzie amierykanskaha prezidenta jurydyčnuju efiektyŭnaść. Dla zaćviardžeńnia dekreta nie patrabujecca zhoda pałat kanhresa, i skasavać ich možna tolki praz pryniaćcie zakonaŭ, jakija b asprečvali normy taho ci inšaha dekreta. Ale heta zdarajecca redka, pakolki prezident maje prava vieta, jakoje pieraadolvajecca tolki kvalifikavanaj bolšaściu (2/3 hałasoŭ) abiedźviuch pałat. Zazvyčaj adziny dziejsny sposab skasavać toj ci inšy dekret — praz dekret nastupnaha prezidenta.
Toje, što ciapier robić Tramp — takaja ž častka amierykanskaj palityčnaj tradycyi, jak zastupleńnie prezidenta na pasadu ci abstrukcyi ŭ sienacie.
Naprykład, Abama za čas svajho prezidenctva vydaŭ 277 dekretaŭ, Džordž Buš-małodšy — 299, a Franklin Ruźvielt — 3721. To bo, niama sensu krytykavać Trampa za hetyja dekrety. Jon robić dakładna toje samaje, što rabili ŭsie 44 jahonyja papiaredniki, pačynajučy ad Džordža Vašynhtona. Maje sens krytyka niepasredna sistemy, jakaja robić takuju kancentracyju ŭłady ŭ rukach adnoj asoby mahčymaj.
Biełaruskaja palityčnaja sistema našmat maładziejšaja za amierykanskuju. Biełaruski dekret, u svaju čarhu, — jašče maładziejšy. Pieršaja redakcyja biełaruskaj kanstytucyi nie praduhledžvała takoha paniaćcia, dajučy prezidentu prava vydavać ukazy, praź jakija jon mieŭ realizoŭvać svaje paŭnamoctvy. U pryncypie, źmiastoŭna jany adpaviadajuć amierykanskamu dekretu — u 1994—1996 jany afarmlali rašeńni, jakija prymaŭ biełaruski prezident jak kiraŭnik vykanaŭčaj ułady.
U listapadzie 1996 hoda ŭ biełaruskaje kanstytucyjnaje prava było ŭviedzienaje paniaćcie «dekret». Heta daloka nie anałah amierykanskaha «executive order».
Artykuł 101 Kanstytucyi adroźnivaje dva typy dekretaŭ. Zvyčajny dekret vydajecca prezidentam u tym vypadku, kali adpaviednyja paŭnamoctvy jamu pieradali pałaty Nacyjanalnaha schodu. Ale ŭ vyniku ŭźniknieńnia admysłovych akaličnaściaŭ kiraŭnik dziaržavy moža vydavać «časovyja dekrety». U trochdzionny termin taki dekret padajecca ŭ pałaty parłamienta. Jany mohuć skasavać taki dekret tolki kvalifikavanaj bolšaściu.
Ad amierykanskaha biełaruski dekret adroźnivajecca tym, što jurydyčna jon — macniejšy za zakon.
Heta praduhledžvaje artykuł 137 biełaruskaj kanstytucyi. Takim čynam kiraŭnik biełaruskaj dziaržavy atrymaŭ značnyja zakanadaŭčyja paŭnamoctvy, jakija nie ŭłaścivyja ofisu amierykanskaha prezidenta.
Pieršy dekret byŭ padpisany biełaruskim prezidentam 11 śniežnia 1996 hoda. Tyčyŭsia jon praŭnaj realizacyi vynikaŭ listapadaŭskaha refierendumu — uvodziŭ dziaržaŭnaje śviata 3 Lipienia. U siarednim za hod kiraŭnik dziaržavy padpisvaje kala 10-15 takich narmatyŭnych aktaŭ (ahulnaje ŭjaŭlańnie daje pieralik tut). Adzin z apošnich — «Ab papiaredžańni sacyjalnaha ŭtrymanstva».
