Zamkniony anhielec, nahłavaty amierykaniec, pracavity japoniec, ahresiŭny ruski, pamiarkoŭny biełarus — takija stereatypy lohka pieratvarajucca ŭ karykaturu, ale tym nie mienš pryžyvajucca, i pry vypadku mienavita jany adrazu prychodziać u hałavu.
Adnak ci moža ŭ cełaj nacyi być adna vyznačalnaja rysa?
Kali psichołahi pratestavali sotni tysiač pradstaŭnikoŭ roznych nacyjanalnaściej, jany sapraŭdy vyjavili, što ŭ kožnaj nacyi jość svaja charakternaja asablivaść. Adnak, jak vy ŭžo zdahadalisia, hetyja realna isnujučyja asablivaści, jak praviła, nie supadali z ahulnapryniatymi nacyjanalnymi stereatypami.
Zaraz my majem niekalki bujnych mižnarodnych daśledavańniaŭ, jakija zadakumientavali mižkulturnyja adroźnieńni siarednich pradstaŭnikoŭ roznych nacyj. U adnym ź ich, praviedzienym u 2005 hodzie Robiertam Makra, udzielničała bolš za 12 tysiač studentaŭ, jakija pradstaŭlajuć 51 nacyjanalnaść.
Najbolš vyjaŭlenymi ekstraviertami akazalisia brazilcy, frankamoŭnyja šviejcarcy i maltyjcy, a mienš za ŭsio bałaŭ u hetaj katehoryi nabrali nihieryjcy, marakancy i indaniezijcy.
Adkrytaść da novaha dośviedu była ŭ najbolšaj stupieni ŭłaścivaja niamieckamoŭnym šviejcarcam, datčanam i niemcam, a ŭ najmienšaj — kitajcam z Hankonha, paŭnočnym irłandcam i kuviejtcam.
Daśledčyki taksama vyjavili mižkulturnyja adroźnieńni pa troch inšych cikavych asobasnych pakazčykach — nieŭratyzm, dobrasumlennaść i schilnaść damaŭlacca. Najbolš nieŭratyčnymi nacyjami vyjavilisia japoncy i arhientyncy, u toj čas jak u Demakratyčnaj respubliki Konha i Słavienii spravy z hetym iduć najbolš paśpiachova.
Što tyčycca schilnaści damaŭlacca, znachodzić ŭzajemaprymalnaje rašeńnie, to najbolš vysokija siarednija pakazčyki — u toj ža Demakratyčnaj respubliki Konha i Iardanii, a voś aŭtsajdarach tut Japonija i Litva.
Viadoma, varta ŭličyć, što atrymanyja vysnovy — asieradnionyja, i mnohija ź indaniezijcaŭ, naprykład, mohuć być bolšymi ekstraviertami, čym niekatoryja z brazilcaŭ. Da taho ž jość pytańni i da interpretacyi vynikaŭ. Ci ŭsprymajuć roznyja nacyjanalnaści zhadanyja jakaści adnolkava? Ci byli ŭdzielniki apytańnia samymi charakternymi pradstaŭnikami svajoj kultury?
Akramia taho, niekatoryja ŭdzielniki schilnyja vybirać ekstremalnyja acenki ŭ čas takich psichałahičnych testaŭ.
Zrešty, navat niahledziačy na niedaskanałaść mietadałohii, na hety čas praviedziena niekalki bujnych daśledavańniaŭ, jakija vyjavili padobnyja zakanamiernaści. Naprykład, nacyi, jakija atrymali vysokuju acenku pa škale ekstraviersii, demanstravali vysoki ŭzrovień samapavahi.
Adnak choć nacyi i adroźnivajucca asablivaściami charaktaru, hetyja adroźnieńni zusim nie supadajuć z pryniatymi stereatypami. Vy, napeŭna, jak i mnohija, ličycie, što brytancy bolš strymanyja ŭ prajavach pačućciaŭ, čym amierykancy. Adnak vyniki 50 mižkulturnych daśledavańniaŭ abvierhli heta raspaŭsiudžanaje mierkavańnie.
Siaredni pakazčyk ekstraviersii siarod anhielcaŭ apynuŭsia vyšej, čym u amierykancaŭ (choć i ź nievialikim adroźnieńniem).
Cikava, što my drenna ŭjaŭlajem sapraŭdny charaktar navat toj nacyi, da jakoj naležym.
U 2005 hodzie daśledčyk Antonia Teračana i jaho kalehi apytali kala 4 tysiač (u asnoŭnym studentaŭ) z 49 krain. Jany prasili vyznačyć jakaści asoby, ułaścivyja nacyjanalnaści apytanych, i ŭ vyniku vyśvietlili, što ŭjaŭleńnie ab charaktary typovaha pradstaŭnika svajoj nacyi zusim nie adpaviadała ŭžo vyznačanamu navukoŭcami.
Zrešty, kali nacyjanalny charaktar sapraŭdy isnuje, to jak možna rastłumačyć jaho ŭźniknieńnie?
Častkova, viadoma, najaŭnaściu ahulnych hienaŭ, źviazanych z historyjaj mihracyi narodaŭ. Tak, naprykład, ludzi, schilnyja da ryzyki, napeŭna, bolš padarožničali i asvojvali novyja ziemli.
Pradstaŭniki izalavanaha nasielnictva, naprykład, žychary vyspaŭ, mohuć być bolš schilnyja da intraviersii, bo samyja adčajnyja pradstaŭniki ich nacyi daŭno adpravilisia na pošuki lepšaha žyćcia.
Navukoŭcy vyrašyli pravieryć hetuju hipotezu i praviali šerah daśledavańniaŭ z udziełam žycharoŭ addalenych italjanskich vyspaŭ. Andrea Čyjan z Univiersiteta Padui i jaho kalehi vyjavili, što žychary vyspaŭ sapraŭdy byli mienš schilnyja da ekstraviersii, čym ichnija susiedzi na macieryku.
Žychary vyspaŭ taksama prademanstravali vialikuju dobrasumlennaść i emacyjnuju stabilnaść.
Čyjan i jaho kalehi vyjavili, što hien, jaki, jak ličać, adkazvaje za ryzykoŭnyja pavodziny, niačasta sustrakaŭsia ŭ nasielnikaŭ vyspaŭ. Heta dazvalaje śćviardžać, što ŭ kožnym kankretnym hramadstvie asoby ludziej niasuć hienietyčna abumoŭlenyja ahulnyja rysy.
Navakolnaje asiarodździe, niesumnienna, taksama vykonvaje važnuju rolu. Tak, adkrytaść novamu dośviedu i biesšabašnaść mienš ułaścivyja žycharam rehijonaŭ, dzie isnuje vysokaja ryzyka raźvićcia infiekcyjnych zachvorvańniaŭ.
Z punktu hledžańnia evalucyi, heta całkam łahična, bo strymanyja pavodziny mohuć praduchilić raspaŭsiudžvańnie chvaroby.
Klimatyčnyja ŭmovy taksama zdolnyja ŭpłyvać na rysy asoby. Naprykład, niedachop soniečnaha śviatła moža spryjać raźvićciu emacyjnaj niaŭstojlivaści.
Navat ščylnaść nasielnictva moža adyhryvać peŭnuju rolu. Apošnija dadzienyja śviedčać ab tym, što žychary pieranasielenych rehijonaŭ bolš dumajuć pra svaju budučyniu i sprabujuć budavać bolš tryvałyja adnosiny z partnioram.
Vidavočna, heta abumoŭlena vysokaj kankurencyjaj. Da taho ž takija pavodziny śviedčać i pra vysoki ŭzrovień dobrasumlennaści.
Jakimi b ni byli pieršapačatkovyja pryčyny, peŭnyja rysy charaktaru toj ci inšaj nacyi padtrymlivajucca na praciahu stahodździaŭ. Pakolki, jak pakazvajuć apošnija dadzienyja, ludziej pryciahvaje žyćcio mienavita ŭ tych rehijonach, žychary jakich majuć padobny ź imi tempieramient.
Razvahi pra nacyjanalny charaktar nasamreč nie takija bieskarysnyja, jak moža zdacca na pieršy pohlad. Ahulnyja rysy, ułaścivyja nacyi, mohuć upłyvać na jaje dabrabyt, zadavolenaść žyćciom, uzrovień karupcyi, zdolnaść da inavacyj i navat na zdaroŭje.
Vysoki ŭzrovień nieŭratyzmu, naprykład, tryvała źviazany ź niehatyŭnymi nastupstvami dla zdaroŭja i moža być pryčynaj tryvožnaści i depresii, a taksama chraničnych zachvorvańniaŭ serca abo demiencyi.
Łahična vykazać zdahadku, što nacyi z vysokim uzroŭniem nieŭratyzmu bolš schilnyja da fizičnych i psichičnych chvarob.
Nacyjanalny charaktar moža ŭpłyvać navat na palityčnuju sistemu ŭ krainie. Letaś daśledčyki Vašynhtonskaha ŭniviersiteta ŭ Sent-Łuisie paraŭnali pieravažnyja rysy siarednich pradstaŭnikoŭ roznych nacyj z palityčnymi sistemami ŭ ich krainach.
Jany vyśvietlili, što nacyi, jakija vałodajuć bolšaj adkrytaściu, jak praviła, majuć bolš demakratyčnaje hramadstva.
Aŭtar daśledavańnia Džoan Barsieła tłumačyć heta tym, što hramadzianie šyrokich pohladaŭ, jakija niepraduziata adnosiacca da čužych pierakanańniaŭ, bolš aktyŭna adstojvajuć prava na samavyjaŭleńnie i mienš zaležać ad tradycyjnych kaštoŭnaściaŭ.
Dadzienyja jaje daśledavańnia, miarkujučy pa ŭsim, padmacoŭvajuć hety punkt hledžańnia.
«Charaktar nacyi moža kudy bolš upłyvać na farmiravańnie demakratyčnaha hramadstva, čym ličyłasia raniej», — padkreślivaje Barsieła.
Vysnovy ŭsich hetych daśledavańniaŭ prymušajuć zadumacca ab pravilnaści našych pohladaŭ na charaktar i pavodziny pradstaŭnikoŭ inšych nacyj.
Jak adznačaŭ jašče ŭ 2005 hodzie psichołah Ryčard Robins, «stereatypnyja ŭjaŭleńni ab charaktary taho ci inšaha naroda — heta sacyjalnyja kanstrukty, stvoranyja dla absłuhoŭvańnia kankretnych hramadskich metaŭ».
Inšymi słovami, vašaje mierkavańnie ab peŭnaj nacyi značna bolš kaža pra vas samich i pra toje hramadstva, dzie vy žyviacie, čym pra sapraŭdny charaktar realnych pradstaŭnikoŭ toj ci inšaj krainy abo nacyjanalnaści.
