Ekanamičnymi vymiareńniami isnavańnia dziaržavy jość mytnia i hrošy, palityčnym — aŭtanomnaje kiraŭnictva, kulturnym — u tym liku najaŭnaść nacyjanalnaj adukacyi. Toje, što adbyvajecca ŭ našych univiersitetach, siońnia roŭnaje ruskamu rublu ŭ ekanomicy i pasadzie pryznačanaha Pucinym hubiernatara ŭ palitycy. Vy nie chočacie biełaruskamoŭnaha ŭniviersiteta? A ruski rubiel vy chočacie? A ruskuju palicyju tut? Nie? A moža, chočacie i nie ŭśviedamlajecie taho?
Što tam zakidajuć entuzijastam, jakija marać pra biełaruski ŭniviersitet? Toje, što taki ŭniviersitet pieratvorycca ŭ kubło biełaruskich nacyjanalistaŭ? A hniezdavańnie prychilnikaŭ ruskaha śvietu ŭ adukacyi vas nie zasmučaje?
Nie padajecca bolš niebiaśpiečnym? A jak zaviecca kraina, u jakoj vy žyviacie? SSSR? Rasija? Ci ŭsio ž Respublika Biełaruś? I kali vy tak užo baiciesia, što «nacyjanalisty» centrujucca ŭ adnym miescy, zrabicie ŭsie ŭniviersitety biełaruskamoŭnymi. Spačatku ŭ humanitarcy. Potym całkam.
Heta raźmiarkuje «nacyjanalistaŭ» pa ŭsioj sistemie adukacyi, a hniozdy i biarłohi vymušanyja buduć šukać tyja, chto movaj za 25 hadoŭ niezaležnaści tak i nie avałodaŭ.
Što jašče jość zahanaj biełaruskamoŭnaha ŭniviersiteta? Toje, što mova našaja strašenna adarvanaja ad naroda? Što narod na joj nie havoryć, tamu vučycca na joj svaich dzietak nie addaść? A addaduć tolki «śviadomyja» apazicyjaniery, jakija atrymlivajuć hrošy na Zachadzie?
Skažycie, a jak viarnuć biełaruskuju movu ludziam inšym, nie apazicyjanieram? Biez uklučeńnia jaje ŭ vyšejšuju adukacyju? Ci movu nie treba viartać, a hramadzianie musiać viečna stasavacca na movie navahodnich pasłańniaŭ Uładzimira Pucina? I kali tak — dyk čamu tyja pasłańni prybrali z televizara?
Kali pierajści na movu varožaści, jakoj aktyŭna karystajucca chiejtary biełaruskamoŭnaj adukacyi, ich asnoŭnuju pamyłku možna rastłumačyć tak: jany błytajuć «śviadomych» i «zmaharoŭ».
Kali jany kažuć «śviadomyja», jany majuć na ŭvazie biełaruskamoŭnych hramadzian, zaŭziatych krytykaŭ režymu, jakija vychodziać na mitynhi i starajucca parušyć našuju krochkuju palityčnuju stabilnaść, pryčym «za hrošy Zachadu». Hetki mifałahizavany BNF dvaccacihadovaj daŭniny. Toj pryvid BNF staić vachcioram na ŭvachodzie ŭ biełaruskamoŭny ŭniviersitet i pužaje, pužaje.
Karcinka nie adpaviadaje rečaisnaści. BNF — siońnia chiba nie samaja rachmanaja partyja: jana ŭdzielničaje ŭ inicyjavanych uładaj elektaralnych kampanijach i razam z TBM (deputatka ad TBM jość u parłamiencie) źjaŭlajecca na telebačańni i pravodzić mierapryjemstvy pa ŭsioj Biełarusi.
Z «hrašyma Zachadu» taksama šmat cikavaha: siońnia ja b nie navažyŭsia brazhanuć, što Jeŭropa finansuje apazicyju šyrej, čym supracoŭničaje z uradavymi inicyjatyvami ŭ halinach adukacyi, achovy zdaroŭja i raźvićcia infrastruktury. Laskat pra «hrošy Zachadu» bje najpierš pa biełaruska-jeŭrapiejskim miždziaržaŭnym supracoŭnictvie pa kanałach MZS. Dyk kaho tut zaniesła? Raju kryšačku zazirać u stužki navin pierad tym, jak uvachodzić u rytaryčny trans.
Dalej: samo słova «śviadomyja» abaznačaje ludziej, jakija ŭśviedamlajuć svaju biełaruskaść. Ludziej, jakija pracujuć na karyść Biełarusi i słužać intaresam biełaruskaj dziaržavy. Luby biełarus biez hieorhijeŭskaj stužki ŭ mašynie — «śviadomy». Luby biełaruski čynoŭnik — navat kali čytačy «NN» jaho nie lubiać — pa svajoj roli «śviadomy». Dyk kolki možna pužać «śviadomymi», pavažanyja tavaryšy rusafiły?
Što da «zmaharoŭ», dyk ci byli biełaruskamoŭnymi ŭdzielniki viasnovych «darmajedskich» pratestaŭ? Pahladzicie stryminhi: šmat vy tam čujecie biełaruskaj movy? «Darmajedy» pratestavali pieravažna pa-rusku. Hetaj ža movaj pisalisia artykuły aŭtaraŭ, jakich padazrajuć u raspalvańni varožaści.
Mova — bolej nie atrybut «zmaharstva», ale tolki adna z padstavaŭ, jakoj karystajucca niezadavolenyja. Na jakoj padstavie biełaruskaj movie — źjavie, jakaja značna starejšaja i za palityčny režym, i za novuju biełaruskuju dziaržaŭnaść, — tut admaŭlajecca va ŭvachodzie va ŭniviersitet?
I čamu heta paśla taho, jak Centr biełaruskaj movy, litaratury i kultury adkryŭsia ŭ rasijskim MDU imia Łamanosava, nieabchodnaść masavaha zachavańnia, udaskanaleńnia i vyvučeńnia movy ŭ Biełarusi — usio jašče tema dla sprečak?
Biez univiersiteckaha vykładańnia na movie leksika žyvie adnu hienieracyju. Źjaŭlajucca admysłoŭcy, nazapašvajuć słovy, udaskanalvajuć śpiecyjalnuju terminałohiju, moža być — pakidajuć paśla siabie padručniki. Ale potym admysłoŭcy pamirajuć, a novyja entuzijasty ŭsio pačynajuć z nula: zabyvajuć pra padručniki, znoŭku torać darožki da ŭžo znojdzienaj adnojčy leksiki, znoŭku ŭkładajuć słoŭniki. Nijakaj pierajemnaści.
Cikava, što biełaruskija ŭniviersitety ŭ našaj historyi zaŭsiody paŭstavali tady, kali ŭ biełarusaŭ źjaŭlaŭsia chacia b karacieńki pieradych, chacia b maleńki hłytok svabody. Potym pačynała lutavać kałanijalnaja administracyja, i ŭniviersitety prypyniali pracu. I tolki ciapier my bačym, jak suprać biełaruskaha ŭniviersiteta vykazvajucca nie pryšłyja, nie čužyncy, a svaje, biełarusy.
Svaim treba tłumačyć, što nacyjanalnaja adukacyja — nie trasca, a ščaście. Bo svaich ža paličyli «śviadomymi» i spužalisia. Heta aŭtaksienafobija, samavarožaść, strach adbitku ŭ lustry.
Nas ciapier navat zachoplivać nie treba: my ŭsio sami staranna padrychtavali. Kabiniety adkrytyja, kresły nahretyja, «śviadomyja» vyčyščanyja, zaprašajem nazad, tavaryš Muraŭjoŭ Michaił Mikałajevič! Ź jakoj farmuloŭkaj budziem prybirać biełaruskuju adukacyju? Za nacyjanalizm? Ci vierniemsia da «jezuickich upłyvaŭ»?
