Fota Siarhieja Hudzilina
Kali kazać pra sacyjalnaje vynachodnictva, jakim sučasnaja biełaruskaja dziaržava pa pravie moža hanarycca, dyk heta budzie nie hienijalny farmat pieradvybarčaj papierčyny, vyviešanaj na stendach i ŭčastkach. Ja kažu tut pra aficyjnuju ulotku, na jakoj prahrama kandydata zamienienaja milicejskaj viersijaj jahonaj bijahrafii (pa styli heta nahadvaje vytrymku z asabistaj spravy KDB), i ŭsio heta — u supravadžeńni fota, vytrymanaha ŭ niepierajmalnaj maniery «zdymak na pašpart Drakuły». To bok hetyja ŭlotki — taksama jaskravy dakumient epochi, ja b na miescy kalekcyjanieraŭ i halerystaŭ razhledzieŭ mahčymaść źbirańnia tematyčnych układaŭ («Fryzury», «Pinžaki», «Pamady») dla muziejaŭ budučyni.
Ale taki žanr — nie novy. Heta staranna restaŭravanaje minułaje.
Bolš za toje, ništo ŭ biełaruskich vybarach — pracesie, jaki, pryhadvajučy Janku Sipakova, možna było b nazvać «Žurboj ŭ styli retra», — nie novaje. Pasprabujcie ŭznavić u pamiaci atmaśfieru «elektaralnych kampanij» kanca 1980-ch — atrymajecie našaje siońnia. Supadzieńnie budzie daskanałym, uklučna z hetym voś ahulnym nastrojem — «a našto chadzić na tyja vybary», «miascovyja ž saviety (varyjant — Pałata pradstaŭnikoŭ) aničoha nie rašajuć». Toj fakt, što siońnia farmujucca ŭładnyja orhany, ź liku jakich buduć składzienyja kamisii, što stanuć asabista razhladać spravy darmajedaŭ, zastajecca zrazumiełym tym adzinkam, što zachavali chacia b jakuju cikavaść da «palityki».
I voś što ŭ hetaj «palitycy» pryncypova novaje (chaj sabie i staranna zahrymiravanaje pad staroje, savieckaje, «spradviečnaje») — dyk heta toje, jakuju rolu hraje daterminovaje hałasavańnie. Daterminoŭku treba zapatentavać i pradavać u krainy, jakija taksama imknucca da zachodniaj demakratyi i jakija taksama pakul (pavodle tłumačeńniaŭ dypłamataŭ tych krain) pakul nie daraśli da paŭnavartasnaj, darosłaj, viersii.
Bo, z adnaho boku, usie razumiejuć, navošta jano patrebnaje, toje daterminovaje hałasavańnie. Heta adno z tych univiersalnych zmoŭčańniaŭ, jakija ŭ Biełarusi vyčarpalna ŭkładajucca ŭ frazu «vy ž sami panimajecie». Usie razumiejuć, ale šmat chto i robić. Bo voś što tut hałoŭnaje: ni samo daterminovaje hałasavańnie, ni admova ad jaho nie źjaŭlajucca čystaj zahanaj.
To bok kali ty idzieš vykazvać svajo mierkavańnie ŭ aŭtorak, a vybary — u niadzielu, u ciabie jość tłumačeńnie dla susiedziaŭ pa abščazie i kaleh pa pracy: tabie niazručna ŭ niadzielu. Ty budzieš bić kabana, vybirać tačku, adsypacca paśla papojki. I chaj usie ŭsio vydatna razumiejuć, ty byccam sam sabie možaš padacca adkaznym hramadzianinam. Tym, chto lubić Radzimu, jak sfarmulavała niadaŭna) Lidzija Jarmošyna.
Ty ž nie zabiŭ bołt. Ty ž pajšoŭ i prahałasavaŭ. U pryvatnych razmovach jašče možna dadać, što prahałasavaŭ nie aby-jak, a za hetaha, «biełaruskamoŭnaha».
I voś što tut pryhoža: u ciabie jak by i dula ŭ kišeni zastałasia, ale i zrabiŭ ty całkam jak dziaržaŭny čałaviek. Bo — znoŭku — usie razumiejuć, što niezdarma ž navat u mietro nahadvajuć, što tyja, chto nie moža ŭ dzień hałasavańnia, — toj moža i h. d.
Ź inšaha boku, zaŭvažym, sistema pakidaje ściažynku i dla pryncypovych. Nie chočaš hałasavać daterminova? Nu i chalera z taboj! Internat tabie patrebny? I ty pry hetym nie idzieš hałasavać jak usie našy? A ciahniešsia asobna, u niadzielu? Nu, heta ž nie zabaroniena zakonam — hałasavać u dzień vybaraŭ! Idzi ŭ niadzielu! Idzi, idzi! Idzi na zdaroŭje! I pry hetym pozirk — prosta ŭ dušu. Skrušlivy, rasčaravany.
I «pryncypovy» tut usio vydatna adčuje. Jon ža nie suprać dziaržavy pre, a mienavita asabistyja adnosiny psuje. Raz pavyrypaješsia, druhi — a potym zadumaješsia: a tabie jano treba (jašče adna vielmi biełaruskaja fraza)? I zrobišsia jak usie. Nie prosta patryjotam, a dobrym, niekanfliktnym hramadzianinam.
Jašče zrazumiejcie: daterminovaść — faktyčna adzinaje najaŭnaje vymiareńnie «charošaści» taho ci inšaha čałavieka ź biełaruskim pašpartam. Bo što ty tam robiš za štorkaj, jak tam kremzaješ toj biuleteń u asnoŭny dzień hałasavańnia — na tvaim asabistym sumleńni. Toje — tajamnica, bo toje nie prakantralavać. A dziela taho, kab pakazać, što ty — sapraŭdny kanstruktyŭny hramadzianin, treba hučna i jaŭna za štorku pryjści raniej za ŭsich. Daterminova.
Chočaš pabačyć kolkaść tych, chto sapraŭdy padtrymlivaje ŭładu, chto sapraŭdy źjaŭlajecca jaje apiryščam (chaj sabie maŭklivym, chaj sabie i z dulkaj u kišeni, kab było jak apraŭdacca pierad siabrami) — pahladzi na dynamiku daterminoŭki.
Nie vieryš aficyjnaj statystycy — pasłuchaj naziralnikaŭ. Pakul ludzi praciahvajuć prychodzić na vybary zahadzia, viertykali nie pahražajuć ni mitynhi, ni revalucyi. Bo mitynhi projduć, a patreba iści za štorku pad pilnym pozirkam tych, chto daje tabie internat i ramantuje tabie stałoŭku, zastaniecca.
Hienijalnaść hetaj technałohii jašče i ŭ tym, što jana dziejničaje ŭ advarotny bok. Kožny, chto prahałasavaŭ daterminova, padzialaje adkaznaść za ahučanyja vyniki. Heta jahonyja pieramohi i parazy. I, znoŭ ža, usie heta fajna razumiejuć, biełarusy — ludzi zusim nie durnyja. A jak fajna hetaja stratehija dziejničaje ź mižnarodnymi strukturami! Jaje ž niemahčyma admianić — bo jana nakiravanaja ŭ tym liku na disabled people, na ludziej, jakim pryjści ŭ dzień hałasavańnia nie dazvalaje stan zdaroŭja. Luboje patrabavańnie narmalizacyi prymianieńnia hetaj praktyki (a čysta źniešnie — praktyka šyroka prymianiajecca ŭ śviecie) sustrenie spraviadlivaje abureńnie biełaruskaha boku: vy što, chočacie pazbavić vybaru starych i invalidaŭ?
U ambivalentnaści hetaha hienijalnaha vynachodnictva — usia biełaruskaja dziaržaŭnaść.
Naziralniki SND bačać całkam lehitymnaje zaŭčasnaje volevyjaŭleńnie, apazicyja achrypła kryčyć, što ŭsie hałasy, padadzienyja daterminova, možna aŭtamatam zapisvać za praŭładnych kandydataŭ, a šarahovy hladač moža spakojna abirać, u jakuju ź viersijaŭ hetaj realnaści jamu vieryć (naziralniki SND zaŭsiody vyhladajuć bolš reśpiektabielna, bo jany mažnyja i hładkija). I toje, i druhoje moža być praŭdaj, a moža — i nie. I kali nie hladzieć na papularnaść kamientaŭ nakont vybaraŭ na vialikich partałach, možna pražyć usio žyćcio, zapeŭnivajučy siabie, što nichto ničoha nie pračuchaŭ.
Lubaja novaja viertykal budzie mieć vialikuju spakusu skarystacca hetym zdabytkam, bo jon efiektyŭny i nieparušny.
Sučasnym nasielnikam Jehipta ad faraonaŭ zastalisia piramidy. Nastupnikam sučasnaj biełaruskaj dziaržavy zastaniecca niešta nastolki ž tryvałaje i nie mienš tajamničaje: zakon, pa jakim miljony ludziej suvymiarajuć svaju łajalnaść i etyčnaść z tym dniom, u jaki ciahnucca «abirać» uładu.
Kali b pavodziny možna było ekspanavać, jak pomniki, abieliski ci chramy, kałos daterminoŭki byŭ by našaj hałoŭnaj turystyčnaj pryvabaj.
