Ilustracyjny malunak.
Ciapier u hetaj zabałočanaj miascovaści pamiž Łahojskam i Pleščanicami stajać niekalki viosak, ciakuć rečki. Usie vonkavyja prykmiety znachodžańnia tut vielizarnaha kratara byli zahładžanyja lednikom i erozijaj hleby. A vyjavić miesca padzieńnia mietearyta atrymałasia vypadkova.
U 1973 hodzie hieołahi pravodzili płanavuju hieałahičnuju zdymku, jakaja tradycyjna supravadžałasia bureńniem śvidravin. Hetaja miascovaść raniej była daśledavanaja nastolki dobra, što nichto nie čakaŭ nijakich siurpryzaŭ. Ale ŭ vyniku navukoŭcy natknulisia na niešta niejmaviernaje.
Padrabiaznaści revalucyjnaje znachodki nam raspavioŭ Hieorhij Ilkievič, zasłužany hieołah Biełarusi i siabra Mižnarodnaje kamisii pa hieałahičnaj karcie śvietu, jaki razam z kalehami i vyjaviŭ dziŭnuju anamaliju na hetaj ziamli.
Hieorhij Ilkievič — čałaviek, jaki znajšoŭ anamaliju.
«Pierad pačatkam śvidravańnia miascovaść daśledavali hieafiziki z dapamohaj śpiecyjalnaj aparatury. Vymiarajučy napružanaść ziamnoje kary, jany zaŭvažyli jaje rezkaje panižeńnie. Pryčym takaja anamalija nazirałasia na terytoryi, pa formie blizkaj da akružnaści. Spačatku vyrašyli, što natknulisia na radovišča minieralnych vodaŭ, jakija majuć vysokuju pravodnaść. Adnak uziaćcie ŭzoraŭ vady pakazała, što minieralizacyja ŭ ich samaja zvyčajnaja», — raspaviadaje spadar Ilkievič.
Užo tady navukoŭcam stała zrazumieła, što jany majuć spravu ź niečym vielmi cikavym. Było vyrašana rabić niekalki śvidravin.
Praburyŭšy pieršuju śvidravinu la vioski Kuzievičy, hieołahi vyjavili całkam nieŭłaścivyja hetamu rehijonu parody, pryčym raźmieščanyja ŭ chaatyčnaj paśladoŭnaści: adkłady daŭninoj paŭtara miljarda hadoŭ pieramiešanyja ź minierałami ŭzrostam «usiaho» 70 miljonaŭ hod. Anałahičnuju karcinu dali i niekalki inšych śvidravin.
Čyrvonym koleram paznačana raźmiaščeńnie kratara z epicentram u vioscy Kuzievičy, la jakoje była praburanaja pieršaja śvidravina. Spadar Ilkievič upeŭnieny, što mietearyt upaŭ mienavity la hetaje vioski, a nie la Malinaŭki, jak piša «Vikipiedyja».
«Źjaviłasia šmat zdahadak, — praciahvaje apaviadańnie Hieorhij Ivanavič. — Praz toje, što vyjaviłasia bahata vułkaničnaha škła, spačatku vykazali zdahadku, što my majem spravu sa staražytnym vułkanam. Ale ž tam usio pieramiašana, jak takoje mahčyma? Tady vyrašyli, što, napeŭna, heta astrablema — mietearytny kratar. Zaprasili śpiecyjalistaŭ z Ukrainy.
Jany pryjechali, uziali niekalki svaich probaŭ, i vyjavili drobnyja ałmazy, adzin ź jakich byŭ navat čornym!
Kali ŭ Sibiry ŭ svoj čas znajšli Papihajski kratar, vyjaviłasia, što drobnych ałmazaŭ tam bolš, čym va ŭsich viadomych suśvietnych radoviščach razam. Ułady tady adrazu zasakrecili ŭsie raboty. Pa hetym uzory stała sakretnaj i naša praca. Byli vydzielenyja hrošy na dalejšyja daśledavańni».
U kancy 1970-ch hadoŭ u Aŭstralii paśla šmathadovych pošukaŭ byli znojdzienyja ałmazy, što nadoŭha zabiaśpiečyła suśvietnaje lidarstva krainy pa zdabyčy hetaha kaštoŭnaha minierału. Ujavicie, kolki ekanamičnych i palityčnych źmienaŭ u rehijonie pryniesła b źjaŭleńnie bujnoha radovišča ałmazaŭ u Biełarusi!
«Paśla takoha piarepałachu dla daśledavańniaŭ pačali pryjazdžać roznyja navukoŭcy, vykazvać svaje dumki. Adnym ź pieršych pra toje, što heta — astrablema, skazaŭ moj najlepšy siabar Mikałaj Vieracieńnikaŭ, jaki pamior šeść hod tamu, — praciahvaje Hieorhij Ivanavič. — Potym, u 1980-ja hady, my zaprasili śpiecyjalistaŭ z adnaho maskoŭskaha ŭniviersiteta. U ich było vielmi dobraje abstalavańnie, z dapamohaj jakoha možna było vyznačyć chimičny skład luboha minierała. My praburyli vielmi hłybokuju śvidravinu: ažno da 1254 mietraŭ dajšli. Tam vułkanitaŭ nie znajšli, i stała jasna, što my majem spravu z uździejańniem źvierchu — ź mietearytam».
Jašče adnym dokazam taho, što navukoŭcy majuć spravu nie sa staražytnym vułkanam, a z astrablemaj, stali znojdzienyja minierały kaesit i ścišavit. Kaesit utvarajecca z kvarcu pry vysokim cisku, a pry jašče bolšym cisku jon stanovicca ścišavitam. Dasiahnieńnie takoha cisku na adnosna nievialikaj hłybini niemahčyma biez mahutnaha ŭdarnaha ŭździejańnia.
Darečy, naš ścišavit staŭ piatym znojdzienym u śviecie paśla taho, jak u 1961 hodzie saviecki fizik Siarhiej Ścišoŭ štučna sintezavaŭ hety minierał, a ŭ 1962 jon byŭ upieršyniu znojdzieny ŭ pryrodzie.
Daskanalnaje vyvučeńnie nietraŭ krataru dazvoliła skłaści davoli padrabiaznuju karcinu taho, što adbyłosia ŭ hetym miescy prykładna 38 miljonaŭ hod tamu. Na chutkaści 18 km/s ź Ziamloj sutyknuŭsia kamienny mietearyt dyjamietram 629 mietraŭ i vahoj 439 miljonaŭ ton. Pry hetym adbyŭsia vybuch enierhijaj 71 eksadžoŭl — u miljon raz mahutniejšy za vybuch jadziernaje bomby, skinutaj na Chirasimu ŭ 1945 hodzie!
A tempieratura, jakoj jon supravadžaŭsia, skłała kala 2000°S.
Tak zaraz vyhladaje miascovaść, dzie kaliści ŭpaŭ mietearyt. Fota hetaje i nižej: mapio.net
Usiaho ŭ Łahojskim kratary było praburana kala 30 śvidravin. Na kanfierencyi ŭ amierykanskim Techasie, kudy potym zaprasili našych daśledčykaŭ, jon byŭ pryznany adnym z najlepš vyvučanych krataraŭ u śviecie — hetak mocna našyja navukoŭcy chacieli znajści ałmazy. Ich usio ž u nievialikich kolkaściach znajšli. Ale mikraskapičny, pyłavidny pamier nie daje šancaŭ na ich praktyčnaje prymianieńnie.
