Biełarusy adstajuć pa pakazčykach zdaroŭja ad zachodnich susiedziaŭ, piša čytač «Našaj Nivy», doktar Siarhiej Kandryčyn. Prablema nie novaja, jana vyznačyłasia ŭ kancy 60-ch, zadoŭha da Čarnobyla ci epochi vialikaj chimii.
Siońnia najbolš arhumientavanaj vyhladaje dumka ab kompleksnym, sacyjalna abumoŭlenym charaktary hetaj prablemy i pieršasnaje značeńnie advodzicca praciahłamu dziejańniu admietnych sacyjakulturnych, psichasacyjalnych, a ŭžo potym i ekanamičnych pryčynaŭ.
Z metaju demanstracyi adroźnieńniaŭ va ŭzroŭni śmiarotnaści ŭ roznych sacyjalna-kulturnych supolnaściach pradstaŭlenyja dadzienyja paraŭnańnia pakazčykaŭ Biełarusi i Čechii.
Tablica. Kaeficyjenty śmiarotnaści pa asobnych uzrostavych hrupach mužčyn i žančyn u Biełarusi i Čechii* (na 1000 čałaviek adpaviednaj uzrostavaj hrupy) u 2010 i 2015 hadach
| 2010 | 2015 | Adnosiny pakazčykaŭ | ||||||||
| Biełaruś | Čechija | Biełaruś | Čechija | |||||||
| Uzrostavaja hrupa | muž. | žan. | muž. | žan. | muž. | žan. | muž. | žan. | muž. | žan. |
| 40—44 | 8,9 | 2,4 | 2,3 | 1,1 | 5,8 | 1,8 | 1,9 | 0,9 | 3,1 | 2,0 |
| 45—49 | 12,4 | 3,4 | 3,7 | 1,9 | 8,8 | 2,6 | 3,3 | 1,6 | 2,7 | 1,6 |
| 50—54 | 18 | 5,1 | 7,1 | 3,1 | 12,8 | 3,7 | 5,4 | 2,6 | 2,4 | 1,4 |
| 55—59 | 25,7 | 8,5 | 10,8 | 4,8 | 19,3 | 6,1 | 9,2 | 4,2 | 2,1 | 1,5 |
| 60—64 | 39,4 | 12,0 | 18,6 | 7,7 | 31 | 9,2 | 16,4 | 7,1 | 1,9 | 1,3 |
| 65—69 | 52,2 | 19,0 | 26,9 | 12,7 | 40,6 | 14,9 | 24,7 | 11,8 | 1,6 | 1,3 |
* Nacyjanalny statystyčny kamitet RB (štohadovyja vydańni) i Statistical yearbook of the Czech Republic 2016. Praha: Czech statistical office, 2016.
Prapanovy pa ŭdaskanaleńni dziejnaści dziaržaŭnych orhanaŭ u halinie achovy zdaroŭja majuć abmiežavanaje značeńnie. I sprava tut nie ŭ dekłaratyŭnym ci kaśmietyčnym charaktary prapanavanych inicyjatyŭ, bo pa svajoj sutnaści jany nie zakranajuć hałoŭnaha — indyvidualnaj matyvacyi (bieź jakoj niemahčymy zvarot darosłaj asoby da zdaroŭja) abo razhladajuć imknieńnie da zdaroŭja jak «naturalnaje», niezaležnaje ad abstavinaŭ žyćcia kankretnaha čałavieka. Hetak ža absalutna «vidavočnaju» čynoŭnikami ŭjaŭlajecca karyść ad prapanavanych pratakolnych mierapryjemstvaŭ (naprykład, tych, što pryraŭnoŭvajuć palityku azdaraŭleńnia da rehularnaha praviadzieńnia naboru skryninhavych daśledavańniaŭ).
Sami ž razvažańni ab tym, što vypraŭleńnie situacyi sa zdaroŭjem nasielnictva patrabuje hruntoŭnych instytucyjnych źmienaŭ, nielha ličyć aryhinalnymi (možna pryhadać viadomaje «Vylečycie hramadstva — i chvarobaŭ nie budzie!»). Adnak tut bačna abmiežavanaść sproščanych schiemaŭ, i, kab jaje paźbiehnuć, da tezy Turhienieva varta dadać słovy Horkaha: «Čałavieka stvaraje jahony supraciŭ vonkavamu asiarodździu». I tolki spałučyŭšy hetyja dźvie apazicyi ŭ adziny funkcyjanalny miechanizm možna čakać niejkaha plonu.
Situacyja vyhladaje nastupnym čynam: azdaraŭleńnie hramadstva patrabuje sistemnych pieramienaŭ, ale takija pieramieny zdolnyja pravieści tolki zdarovyja ludzi (zdarovyja duchoŭna i fizična). Inakš znoŭ źjaviacca tyja ž «savieckija hrabli», kali ŭsia ideałohija ŭpierłasia ŭ prablemu adsutnaści «novaha čałavieka» (tut: zdarovaha čałavieka). U ideale evalucyjnaje i zdarovaje raźvićcio hramadstva praduhledžvaje ŭzajemadziejańnie dvuch pracesaŭ. Adzin ź ich, nakiravany «źvierchu», jon patrabuje ad dziaržavy realizacyi šerahu prafiłaktyčnych i azdaraŭlenčych mieraŭ, abo stvareńnia kulturnaha fonu zdaroŭja i ekanamičnych umovaŭ dla zdarovaha žyćcia. Druhi — nakiravany źnizu, ad samich hramadzian, jakija pavinny vykazvać žadańnie i patrebu ŭ zdaroŭi, znachodzić u sabie siły i bačyć sens u realizacyi azdaraŭlenčych praktyk.
Hetyja dva supraćlehłyja pracesy zaviazany ŭ adzin vuzieł. Naprykład, ciažka ŭjavić, jak možna zvaruchnuć u azdaraŭlenčym klučy matyvacyju subjektaŭ, jakija ŭžo «nakiroŭvajucca» pa maršrucie «Maskva — Piatuški», a da ich, pa ścipłych padlikach, naležyć kožny dziasiaty darosły žychar Biełarusi (i jašče nie mienš namahajecca da ich dałučycca). Bolšaść ź ich patrabuje nie tolki pracy i minimalnaha dabrabytu, ale i taho, što nivodny čynoŭnik nie zdolny im dać — razumieńnia sensu svajho isnavańnia abo tych pamknieńniaŭ i metaŭ, što zadajucca ducham kulturnaj tradycyi i źjaŭlajucca prajekcyjaj kulturnaha darobku hramadstva na los kankretnaha indyvida.
I druhi prykład, moža, mienš pakazalny, ale taksama istotny. Niekatoryja asoby, jakija aktyŭna zmahajucca za svaje hramadzianskija svabody, časam nie zdolnyja zrazumieć značnaść samastojnaha (tut: svabodnaha i adkaznaha) dziejańnia, skiravanaha na zachavańnie ŭłasnaha zdaroŭja i žyćcia. Zhodna z ducham paternalisckaj tradycyi, jany pieradajuć pravy na kłopat ab svaim zdaroŭi ci zdaroŭi svaich dziaciej ŭ ruki prafiesijanałaŭ (dobrych lekaraŭ) i vykazvajuć nierazumieńnie, kali situacyja praduhledžvaje ich samastojny vybar, abo ideałahičny pierachod da indyvidualnych azdaraŭlenčych praktyk. Inšymi słovami, hetyja ludzi bajacca ci niazdolnyja realizavać toj łokus piersanalnaj svabody adnosna ŭłasnaha žyćcia, jaki im dadzieny ŭ naturalny sposab, a mrojać ab čymści bolšym.
Viadoma šmat prykładaŭ, kali šlach da fizičnaha azdaraŭleńnia supadaje sa šlacham da duchoŭnaj svabody. Psichałahičnaja samastojnaść asoby abo ŭłasny azdaraŭlenčy čyn stvarajuć kantrast z daminujučaj pratakolnaj rečaisnaściu i «vynosiać» asobu pa-za miežy ŭpłyvu luboj aŭtarytarnaj sistemy (pryhadajem zdymki savieckaha času, na jakich Parfiry Ivanoŭ špacyruje ŭ trusach pa śniezie). Ruch da azdaraŭleńnia zaŭsiody indyvidualny, jon zadajecca ahulnym kulturnym upłyvam, ale nie hublajecca ŭ im — heta ŭčynak svabodnaha čałavieka, jaki trymajecca zdalok ad čynoŭnickich ukazańniaŭ.
Klučavym musić stać razumieńnie značnaści indyvidualnaj pracy nad zdaroŭjem (self-made health). Zdaroŭje čałavieka i hramadstva patrabuje duchoŭnaha i fizičnaha vysiłku i ŭvasableńnia elemientaŭ askiezy, u jaje šyrokim razumieńni, a pamiž paniaćciem hramadzianskaj supolnaści i zdarovym hramadstvam nieabchodna stavić znak roŭnaści.
U Biełarusi ŭsia sistema miedyčnaj dapamohi zasiarodžana na vykanańni pratakołaŭ vyznačanych Minzdaroŭja, a mietadam naturalnaha (ci fizijałahičnaha) azdaraŭleńnia advodzicca druhasnaje značeńnie. Ab značnaści niekatorych z hetych mietadaŭ možna pračytać u dastupnych krynicach (naprykład, «Zdorovje i bolezń — błaho dla ducha, duši i tieła. Razmyšlenija pravosłavnych vračiej o zdorovje i pričinach boleźni» I. Daniłov, V. Nabojčienko, abo «Zdorovje bieź lekarstv», Sofja Makarievič).
Aŭtar budzie rady dapamahčy ŭsim, u kaho jość pytańni ci prablemy z vykanańniem asnoŭnych azdaraŭlenčych mietodyk. Adna umova — čałaviek pavinien užo pačać pracu nad svaim zdaroŭjem, pasprabavać adzin abo niekalki azdaraŭlenčych mietadaŭ, zrazumieć ich sens. Dla suviazi daju moj mejł [email protected]
