My zastaniemsia žyć u rusyfikavanaj krainie. Nacyjanalnaja identyčnaść — heta nie pra biełaruski etnas, a pra biełaruskuju dziaržavu. Z tymi, chto nia moža prystasavacca da ličbavaj ekanomiki, ničoha nie parobiš. Na Belarus Future Uncoference, jakuju pravioŭ Centar novych idej, zasnavalnik partału Tut.by Jury Zisier padzialiŭsia svaim bačańniem budučyni. Pryvodzim asnoŭnyja tezisy ź jahonaha vystupu. Piša Radyjo Svaboda.
1. Nacyjanalnaja ideja — heta nie pra minułaje, a pra budučyniu
Z nacyjanalnaj idejaj u nas usio drenna. Nichto nia viedaje, što heta takoje. Jaje možna tolki adčuć, čytajučy tvory piśmieńnikaŭ, filozafaŭ, myślaroŭ.
Nacyjanalnuju ideju nielha nasadzić, ci spuścić źvierchu. U knižkach pra biełaruskuju nacyjanalnuju ideju, napisanyja dziaržaŭnymi prafesarami — tam prosta vada, tam ničoha niama.
Voś jakaja nacyjanalnaja ideja Polščy, Belhii, Francyi? Na samoj spravie možna žyć biez nacyjanalnaj idei, ci majučy jaje na ŭvazie padśviadoma.
Nacyjanalnaja ideja nia moža być skiravanaj na minułaje. Jana nia moža być rekanstrukcyjaj čahości minułaha, jana skiravanaja na budučyniu.
Moj asabisty punkt hledžańnia, što nacyjanalnaja ideja — heta niezaležnaść i stvareńnie hramadzianskaj supolnaści.
Samaarhanizavanaść ludziej šmatpaviarchovika, kali jany zrabili parkoŭku dla rovaraŭ, pastavili kamni, kab mašyny nie parkavalisia na tratuary, zrabili dziciačy sadok u svaim padjeździe — usio heta hramadzianskija inicyjatyvy. Ja dumaju, kali my sami robim toje, što padajecca dobrym i pravilnym, heta i jość hramadzianskaja supolnaść i nacyjanalnaja ideja.
Dzień Voli ŭ Miensku 25 sakavika 2018 hodu
2. Kali my budziem razmaŭlać pa-rasiejsku, heta nia źmienić nacyjanalnaj identyčnaści. My tyja, kim sami siabie ličym
Prablema rusyfikacyi ŭ nas była i, bajusia, što budzie zaŭsiody. Chaču adznačyć, što pałova nacyj śvietu karystajucca movami zachopnikaŭ. Paŭnočnaja i Paŭdniovaja Ameryka. I što, Štaty nielha nazvać niezaležnaj dziaržavaj? Ci Kanadu? Ci Aŭstryju?
Navat kali tak zdarycca, što my budziem razmaŭlać tolki pa-rasiejsku, heta nia źmienić nacyjanalnaj identyčnaści. Jana siadzić u nas. Nam padabajecca hetaja kraina, hetaja pryroda, hetaje miesca. Mova važnaja, ale jana nie asnoŭnaja. Navukoŭcy za apošniaje dziesiacihodździe pryjšli da vysnovy, što samaje hałoŭnaje ŭ etnasie — samaśviadomaść. Voś kim ty siabie ličyš, toj ty i jość. A mova, kraina — heta druhasnaje. Ničoha nam nie pahražaje.
3. Pramysłovymi hihantami my nia budziem. Chutčej staniem ajcišnymi hihantami
Naša kremnievaja dalina budzie adstavać na 30 hoda ad amerykanskaj i na 20 ad izrailskaj. U Izraili letaś pradali startapaŭ na 15 miljardaŭ dalaraŭ. A ŭ nas daj boh, kab na 15 miljonaŭ. Adstavańnie zastaniecca. Ale nam hałoŭnaje, što my budziem raści i zojmiem, ja spadziajusia, dastojnaje miesca ŭ śviecie.
I nie abaviazkova kahości kapijavać. Čamu my nia možam być samimi saboj. Čamu my nia možam žyć na pasłuhach i na vytvorčaść darahich brendavych tavaraŭ? Pramysłovymi hihantami my nikoli nia budziem. Chutčej my staniem ajcišnymi hihantami. Dla hetaha jość usie pieradumovy. My ŭ centry Eŭropy, na skryžavańni, i adukacyja ŭ ahulnych rysach nie takaja kiepskaje.
Sotni hledačoŭ na IT-kanferencyi Hi-tech Nation u Miensku, 20 krasavika 2018
4. Studentaŭ treba vučyć vučycca
U moj čas ludzi vučylisia na budaŭničym fakultecie i jany viedali, što im chutčej za ŭsio ciaham pracoŭnaha stažu nie daviadziecca bolš ničoha vyvučać. Bo hetyja rečy mała źmianiajucca. Ale my bačym, jak za apošnija 20 hod i budaŭnictvie pajšli źmieny, źjavilisia novyja materyjały, novyja mahčymaści.
Usio heta vymahaje bieśpierapynnaj adukacyi. U nas ža navučańnie aryjentavanaje na mechaničnaje zapaminańnie peŭnaha abjemu viedaŭ. Ale zaraz treba vyvučać nia viedy, treba vučycca vučycca. Realnyja zadačy treba stavić pierad studentami. Lepš za ŭsio čałaviek vučycca, vyrašajučy zadačy realnaha śvietu.
5. Dla pracy prahramista dastatkova viedać try aryfmetyčnyja dziejańni
Ci ŭsie zdolnyja da IT-specyjalnaśćjaŭ? Dla mnohich zadač dastatkova kadavańnia. Bolš za toje, nie patrabujecca vyšejšaj adukacyja. Treba viedać try dziejańni, navat nie čatyry. Dzialeńnie ŭ prahramavańni vykarystoŭvajecca vielmi redka.
Dla bolš składanych zadač isnujuć ludzi, jakija skončyli fakultety dastasoŭnaj matematyki ci infarmatyku.
6. Ludziej na zavodach nielha pieravučyć i źmianić. Ich prosta škada
Mnie škada starejšaje pakaleńnie, jakoje dahetul pracuje na zavodach i baicca novaha. Heta ciažki vypadak. Ale jak kazaŭ akademik Łandau, pieramoha novaj fizyčnaj teoryi dasiahajecca nia šlacham pierakanańnia prychilnikaŭ staroj teoryi, a šlacham ich vymirańnia.
7. Vykładčyk nia moža mieć mienšy dachod, čym student
Vykładčyk dahetul atrymlivaje zarobak mienš za bolšaść studentaŭ. Va Ukrainie ci Hruzii školny nastaŭnik atrymlivaje zarobak u niekalki razoŭ vyšej za siaredni. Kali ty maješ stupień kandydata navuk abo doktara va Ŭkrainie, ty atrymlivaješ vialiki zarobak i pensiju. U nas dziela hrošaj abaraniać dysertacyju niama sensu, bo heta kapiejki. Tut nac jašče čakaje praryŭ.
Abjavy na kitajskaj movie ŭ Nacyjanalnym aeraporcie «Miensk»
8. Nacyjanalnaść — heta dziaržava. Niama kitajskaj pahrozy dla Biełarusi, zamiežniki buduć asymilavanyja ŭ nas
Nacyjanalnaść — heta dziaržava. U Savieckim Sajuzie pad nacyjanalnaściu mieli na ŭvazie etničnuju prynaležnaść. Mnohija našyja ludzi dahetul tak dumajuć.
Ja nia baču katastrofy ŭ našeści kitajcaŭ ci tych, chto budzie da nas pryjaždžać na pracu. Jany ŭsie buduć asymilavacca i stanavicca hramadzianami. Pahladzicie na ZŠA — chiba drennaja kraina? A tam šmat etnasaŭ namiašana. U Niamieččynie ničoha žachlivaha nia zdaryłasia. I ŭ nas ničoha nia zdarycca.
9. Samaja vialikaja pahroza dla krainy — strach vykazacca
Kali vyrazić samuju vialikuju pahrozu dla Biełarusi ŭ niekalkich słovach? Strach vykazać siabie.
