Siońnia znoŭ šmat pišuć pra Kurapaty, u tym liku — i roznaha prachałodnaha, kštałtu «uvieś Miensk na kaściach», «vialikaja achoŭnaja zona», «eksprapryjacyja» i hetak dalej. Usio razumieju, i navat haspadaroŭ «Bulbaš-choła» ŭ niečym razumieju: jany ŭkłali ŭ budaŭnictva takija hrošy, jakija nadziejna vypalvajuć unutry čałavieka luboje sumleńnie. Ja pra inšaje ŭvieś čas dumaju.
Ja zajmajusia imi, ludźmi z tych, chto tam, imavierna, lažyć. Bijahrafistyka — zachaplalnaja navuka, i žyćcio maich hierojaŭ časam padajecca mnie zusim adčuvalnym, bačnym, inšy raz mnie zdajecca, ja viedaju navat ich sny i ŭspaminy, bo ŭvieś čas maju spravu ź ich listami, tvorami, dakumientami, dziońnikami, miemuarami, vydavieckimi dahavorami, mietrykami, himnazičnymi viedamaściami… Kaniešnie, ja dumaju pra toje, jak jany pamirali.
Niedzie ja pračytała: «Jak čakali śmierci našy piśmieńniki? Jakija pieśni jany pieli ŭ kamiery?»
Ja nie dumaju, što jany pieli pieśni. Heta ramantyzavany pohlad na śmierć, vychavany ŭ nas savieckimi filmami pra hierojaŭ. Siońnia jość niekatoraja kolkaść bolš praŭdzivych tekstaŭ pra toje, što robić čałaviek u kamiery śmiarotnikaŭ. Čałavieku strašna, jamu moža vielmi baleć žyvot. Jon moža dumać pra toje, kolki času jon nie kachaŭ — i ŭžo nikoli nie pakachaje — žančynu. Viadomaje śviedčańnie Majsieja Siadniova, sa słovaŭ čałavieka, jaki niejkim nievierahodnym čynam paźbieh śmiarotnaha pryhavora i byŭ pieraviedzieny 28 kastryčnika z kamiery śmiarotnikaŭ u zvyčajnuju kamieru, što ŭ toj kamiery zastalisia Zarecki i Dudar, i jany čakali pamiłavańnia. Viadoma, što Izi Charyk biŭsia hałavoj u ścianu kamiery i kryčaŭ na idyš: «Za što? Za što?» Viadoma, što Płaton Hałavač pakinuŭ zapisku: «Historyja jašče skaža praŭdu pra nas». Viadoma, što Michaś Čarot vyrazaŭ na ścianie kamiery apošni svoj vierš — «Prysiaha».
Ale jak było ŭ Kurapatach i ci było heta naohuł u Kurapatach — my nie viedajem. Ich mahli pasadzić u dušahubki, atrucić hazam i skinuć u jamy ŭžo miortvymi — u 1937 takoje praktykavałasia, — pastralać za noč 100 čałaviek — sprava składanaja. Ich mahli pryvozić pa dvaccać, sadžać na kraj jamy, u jakoj užo lažali papiarednija dvaccać — i stralać pa čarzie, pasadziŭšy apošnim jakoha-niebudź samaha niepryjemnaha, samaha zaciataha, taho, chto i ŭ mašynie hladzieŭ złymi vačyma, kab pačuŭ usie dzieviatnaccać strełaŭ, pokul dojdzie da jaho.
Ź ich usich lepš za ŭsio ja viedaju Dudara. Pra jaho ja bajusia dumać, skazać pa praŭdzie, kali ty dva hady zajmaješsia tym, kab viarnuć čałavieku jahonaje žyćcio, ciažka dumać pra śmierć, ale jano časam dumajecca. I ja dumaju, što, siedziačy na toj apošniaj svajoj stromie, čakajučy patylicaj streł, jon zapluščyŭ vočy i hłyboka dychaŭ. Udych — vydych. Udych — vydych. Streł — udych. Streł — vydych. Jon byŭ mužnym čałaviekam. Kažuć, jon nie nadta supracoŭničaŭ sa śledstvam (kažuć i inšaje), da taho ž išoŭ pa dakumientach śledstva jak kiraŭnik nacyjanał-fašysckaj arhanizacyi — razam z Čarotam i Zareckim. Jaho całkam mahli pasadzić apošnim. Jon doŭha dychaŭ. Kali tak doŭha hłyboka dychać — u hałavie robicca, nibyta ty mocna pjany.
Prosta takija voś dumki. Niachaj pra ich viedajuć tyja, chto pajedzie abiedać u Kurapaty.
