Prahramy ŭstupnych ispytaŭ raspracavany z ulikam viedaŭ usich 11‑kłasnikaŭ
U Biełarusi zaćvierdžany i pradstaŭleny ŭ hłabalnaj sietcy prahramy dla ŭstupnych ispytaŭ. Ich možna znajsci na sajcie Nacyjanalnaha instytuta adukacyi Ministerstva adukacyi Biełarusi, a ŭ bližejšyja tydni jany buduć vydadzieny asobnymi brašurami.
Usie jany skarekciravany z ulikam pierachodu siaredniaj ahulnaadukacyjnaj škoły na 11‑hadovy termin navučańnia i składzieny ŭ adpaviednasci sa źmiestam vučebnych prahram, zaćvierdžanych Minadukacyi Biełarusi. Praanalizavaŭšy źmiest pradmietnych prahram, śpiecyjalisty vyniesli na ŭstupnyja ispyty temy, jakija vyvučajuć vučni zvyčajnych vypusknych 11‑ch kłasaŭ i tyja, chto vučycca pa tak zvanaj štrychprahramie.
Jak ličać śpiecyjalisty, skaračeńnie pytańniaŭ z prahram ustupnych ispytaŭ nie adabjecca na viedach vučniaŭ i budučych studentaŭ. Bolšaść skaročanych tem vyvučalisia paralelna pa niekalkich pradmietach (ciapier pakinuty ŭ adnym). Akramia taho, mnohija temy buduć vyvučacca na pieršym i druhim kursach VNU, što taksama daść mahčymaść studentam asvoić ich bolš hłyboka.
Zakranajučy kankretna kožny pradmiet, treba adznačyć, što z prahram pa ruskaj movie vyklučany temy «Predykatyŭnyja i zajmiennyja prysłoŭi» i «Amonimy».
A pa ruskaj litaratury pastupajučym nie treba rychtavać dla pastupleńnia tvory Michaiła Šołachava «Uźniataja calina» i «Cichi Don», a taksama paeziju Siarebranaha vieka, jakuju ŭ hetym hodzie ŭ škołach prachodziać ahladna.
Z prahram ustupnych ispytaŭ pa fizicy vyklučany temy: «Ruch cieła, kinutaha pad vuhłom da haryzontu», «Viazkaje treńnie», «Vaha cieła. Biazvažkaść», «Ruch štučnych spadarožnikaŭ», «Pieršaja kasmičnaja skoraść», «Momant siły», «Umovy raŭnavahi cieł», «Centr ciažaru cieła», «Vidy raŭnavahi», «Prostyja miechanizmy i ich prymianieńnie», «Kaeficyjent karysnaha dziejańnia prostych miechanizmaŭ», «Hukavyja chvali», «Skoraść huku», «Hučnaść huku», «Vyšynia tonu», «Ultrahuk», «Pieradača elektryčnaj enierhii na adlehłaść», «Transfarmatar», «Elektryčnyja mašyny pieramiennaha toku (elektraruchavik, hienieratar), «Adnabatny praces», «Druhi pačatak termadynamiki», «Pavierchnievaje naciažeńnie vadkaściaŭ», «Zmočvańnie i niazmočvańnie», «Kapilarnyja źjavy».
Niaznačnaje skaračeńnie adbyłosia ŭ matematycy. Tut vyklučana z prahramy ŭstupnych ispytaŭ tolki adna tema — «Vytvornaja».
A voś chimiju pierahledzieli nie tolki ŭ płanie skaračeńnia tem, ale i dabavili niekalki novych paniaćciaŭ. Tak, u raździele «Ahulnaja i niearhaničnaja chimija» ŭviedzieny takija paniacci, jak rečyva, čystyja rečyvy i sumiesi, atamnyja i ionnyja radyusy, fizičnyja ŭłascivasci aksidaŭ vuhlarodu, prymianieńnie kremnijevaj kisłaty i silikataŭ. Vyklučany z ustupnych prahram pytanni: zakon abjomnych adnosinaŭ Hiej‑Lusaka; kłasifikacyja rastvoraŭ; malarnaja kancentracyja; stupień dysacyjacyi; elektronnaja budova atamaŭ mietałaŭ; znachodžańnie mietałaŭ u pryrodzie; značeńnie mietałaŭ u bycie i pramysłovasci: rola mietałaŭ u žyćciadziejnasci raslin i žyviolnych arhanizmaŭ; jakasnaje vyjaŭleńnie kaliju i natryju; paraŭnalnaja aktyŭnaść hałahienaŭ; važniejšyja złučenni hałahienaŭ; jakasnaja reakcyja na hałahienid‑iony; pramysłovy sposab atrymańnia kisłarodu; chimičnyja reakcyi, jakija lažać u asnovie pramysłovaha atrymańnia siernaj kisłaty; sulfaty ŭ pryrodzie, pramysłovasci i bycie; ab chimičnych reakcyjach, jakija lažać u asnovie pramysłovaha atrymańnia azotnaj kisłaty; jakasnyja reakcyi na fasfat‑ion.
U suviazi z tym, što dla vyvučeńnia bijałohii ŭ vypusknych kłasach ciapier vykarystoŭvajucca dva padručniki, to ŭstupnyja prahramy źmiaščajuć tolki toj materyjał, jaki sustrakajecca ŭ abodvuch padručnikach.
U temie «Rasliny» skaročany vučebny materyjał raździełaŭ «Paparaciepadobnyja», «Pakrytanasiennyja». Upieršyniu raspracavany i prapanavany pieralik bijałahičnych abjektaŭ, jakija abituryjent pavinien nazvać, charaktaryzujučy bijaraznastajnaść raslinnaha śvietu.
U temie «Žyvioły» skaročany vučebny materyjał raździełaŭ «Typ Kišačnapołaścievyja», «Typ Členistanohija. Kłas Nasiakomyja», «Typ Chordavyja. Kłas Mlekakormiačyja». Upieršyniu raspracavany i prapanavany pieralik bijałahičnych abjektaŭ, jakija abituryjent pavinien nazvać, charaktaryzujučy bijaraznastajnaść žyviolnaha śvietu.
Materyjał u temie «Čałaviek», jaki vyvučaŭsia na pavyšanym uzroŭni, vyklučany, a raździełaŭ «Aporna‑ruchalnaja sistema», «Dychańnie», «Stravavańnie», «Vydzialalnaja sistema» — skaročany.
Z ahulnaj bijałohii vyklučany raździeł «Strukturnaja arhanizacyja, abmien ryčyvaŭ i enierhii ŭ žyvych arhanizmach», a taksama materyjał, jaki vyvučaŭsia na pavyšanym uzroŭni. Skaročany vučebny materyjał raździełaŭ «Pachodžańnie čałavieka», «Arhanizm i asiarodździe», «Evalucyjnaje vučeńnie». Prapanavany pieralik typaŭ bijałahičnych zadač, jakija abituryjent pavinien umieć rašać.
Z prahramy pa biełaruskaj movie vyklučany pytanni: leksičnyja, marfałahičnyja, sintaksičnyja srodki arhanizacyi tekstu; mocnaja i słabaja pazicyja hałosnych; fanietyčnaje padaŭžeńnie i marfałahičnaje padvajeńnie; leksičnaja spałučalnaść słoŭ, paronimy; pierachodnyja i niepierachodnyja dziejasłovy; mnahaznačnaść i amaniemičnaść marfiem; užyvańnie nieadušaŭlonych nazoŭnikaŭ sa značeńniem adušaŭlonych; kamunikatyŭnaja funkcyja skazu; umovy adasableńnia dapasavanych i niedapasavanych aznačeńniaŭ.
Tym, kamu ŭ 2009 hodzie treba budzie zdavać pry pastuplenni hramadaznaŭstva, nie treba vučyć pytanni, jakija dublirujuć źmiest inšych vučebnych pradmietaŭ (historyja, bijałohija): asnoŭnyja etapy antrapasacyjahieniezu; paniaćcie bijaśfiery, jaje struktura; umovy ŭzniknieńnia dziaržavy; histaryčnyja etapy ŭ razvicci sistemy adukacyi; evalucyja ŭjaŭleńniaŭ čałavieka ab śviecie: antyčnaść, siarednija viaki, novy čas, sučasnaja karcina śvietu. Vyklučany temy i asobnyja pytanni, vyvučeńnie jakich nie praduhledžana vučebnaj prahramaj dla XI kłasa: «Čałaviek, jaki ryzykuje», «Nasille i nienasille ŭ sacyjalnych dziejańniach», «Sučasnyja noravy», «Kultura myśleńnia i dziejańnia», a taksama psichałahičnaja struktura asoby; navukovyja karciny śvietu: kłasičnaje i niekłasičnaje, tradycyjnaje i technahiennaje hramadstva; asablivasci sacyjalnych dziejańniaŭ u hramadstvach tradycyjnaha i technahiennaha typaŭ; masavaje hramadstva, vytoki i faktary jaho stanaŭleńnia; vidy kankurencyi: daskanałaja kankurencyja, manapolija, alihapolija, manapsonija, patent, tavarny znak. Vyklučany z prahram dla pastupajučych i takija paniacci, jak sposab vytvorčasci, nadbudova, jurydyčny fakt, kontrkultura i antykultura, niehatyŭnaja i pazityŭnaja svaboda, rynačnaja kanjunktura.
Niaznačnyja źmianienni zakranuli i vyvučeńnie hieahrafii. Tak, z pačatkovaha kursu hieahrafii i ahulnaj hieahrafii vyklučany materyjał: «Skaženni na hieahrafičnyj karcie», «Haspadarčyja makrarehijony», «Etnakulturnyja asablivasci rehijonaŭ», «Terytaryjalna‑vytvorčyja kompleksy», «Pryrodna‑haspadarčyja sistemy», «Bałoty i ich typy. Prablemy racyjanalnaha vykarystańnia», «Etapy farmiravańnia palityčnaj karty», «Resursazabiaśpiečanaść», «Mižhalinovy kompleks», «Asnoŭnyja etapy farmiravańnia suśvietnaj haspadarki», «Viadučyja sielskahaspadarčyja rajony śvietu».
Skaročany abjom materyjału ab daśledčykach u halinie hieahrafii i mietadach hieahrafičnych daśledavańniaŭ, a ŭ hieahrafii macierykoŭ i krain — pa charaktarystycy Respubliki Małdova, respublik Zakaŭkaźzia, Kazachstana i respublik Siaredniaj Azii, krain Bałtyi. Vyklučany materyjał pa charaktarystycy Čyli.
Z hieahrafii Biełarusi vyklučany temy: «Farmiravańnie terytoryi Biełarusi», «Hieahrafičnyja nazvy Biełarusi», «Charaktarystyka pryrodna‑haspadarčych rajonaŭ (Paŭnočnaha, Centralnaha, Paŭdniovaha)», «Charaktarystyka najvažniejšych haspadarčych vuzłoŭ Biełarusi», «Farmiravańnie mižhalinovych kompleksaŭ i ich charaktarystyka».
Skaročany abjom materyjału (asvojenaść terytoryi, pryrodna‑haspadarčaje rajanavańnie), a taksama hieahrafičnaja namienkłatura (paŭastravy, pierašyjki, astravy, formy reljefu, vułkany, pustyni, reki, kanały, aziory, vadaschoviščy, vadaspady, zalivy, pralivy, akijaničnyja ciačenni, basiejny i radoviščy karysnych vykapniaŭ, pieralik jeŭrapiejskich krain, krain Amieryki, Azii, Afryki).
Z prahramy ŭstupnych ispytaŭ pa historyi Biełarusi taksama vyklučany pytanni, jakija dublirujuć źmiest inšych vučebnych pradmietaŭ (suśvietnaja historyja, hramadaznaŭstva, hieahrafija): terytoryja; pryrodnyja i klimatyčnyja ŭmovy Biełarusi; šlubna‑siamiejnyja adnosiny ŭ najstaražytniejšaj historyi čałaviectva; uzniknieńnie haradoŭ; pahraničnyja kanflikty i vojny VKŁ z uschodniaj susiedniaj dziaržavaj; dałučeńnie šlachty VKŁ da «załatych volnaściaŭ» polskaj šlachty; Reč Paspalitaja jak šmatetničnaja dziaržava; «Tavarystva vajennych siabroŭ» u pačatku XIX st.; Karniłaŭski miaciež i inš. Taksama niama pytańniaŭ, jakija nie majuć pryncypovaha značeńnia dla asensavańnia asnoŭnych źjaŭ i tendencyj u historyi Biełarusi i pryvodziać da pierahruzki vučniaŭ, naprykład, pachodžańnie nazvaŭ biełaruskich haradoŭ, abličča haradoŭ, paŭstańnie sialan pad kiraŭnictvam V.Vaščyły ŭ Kryčaŭskim starostvie i inš. Skaročany temy i asobnyja pytanni, vyvučeńnie jakich nie praduhledžana vučebnaj prahramaj dla 11 štrychkłasa (ahulnyja charaktarystyki pieryjadaŭ).
Adbor źmiestu vučebnaha materyjału pa suśvietnaj historyi ažyćcioŭleny z ulikam vynikaŭ raboty, praviedzienaj u 2006/2007 i 2007/2008 navučalnych hadach, pa likvidacyi pierahruzki vučniaŭ.
Z prahramy ŭstupnych ispytaŭ pa suśvietnaj historyi naviejšaha času dla asob, jakija pastupajuć u vyšejšyja navučalnyja ŭstanovy ŭ 2009 hodzie, vyklučany pytanni, što dublirujuć źmiest inšych vučebnych pradmietaŭ, hałoŭnym čynam, hramadaznaŭstva (hłabalnyja prablemy sučasnasci, masavaja kultura), a taksama jakija raskryvajuć padrabiazna chod histaryčnych padziej i majuć druharadny charaktar.
