Artykuł deputata Ihara Marzaluka pra paŭstańnie 1863 hoda ŭ «Nastaŭnickaj haziecie» adnosicca da padziej, što istotna ŭpłyvajuć nie tolki na bijahrafiju, ale i na reputacyju. Vidavočna, što nie na reputacyju Kalinoŭskaha, ale na reputacyju taho, chto sprabuje prybrać asobu ź biełaruskaha panteonu i aznačyć jaho jak «polskaha nacyjanalista». To pakidać hetaje vykazvańnie biez adkazu nie ŭjaŭlajecca mahčymym.
Mnie składana sabie ŭjavić dziaržaŭnaha słužboŭca ŭ Rasii, jaki b pačaŭ publična, u dziaržaŭnych miedyja, davodzić, što Piotr Vialiki, jaki jość adnym z padmurkaŭ sučasnaha ruskaha honaru, nie zdabyŭ «vielič novaj Rasii», nie «prarubiŭ akno ŭ Jeŭropu», a byŭ kryvavym samaduram, jaki razam sa svaim atačeńniem u 1705 hodzie zakatavaŭ 5 manachaŭ-bazyljanaŭ u Połacku. Niahledziačy na toje, što takoje bačańnie Piatra Vialikaha prymalnaje ŭ biełaruskim nacyjanalnym ruchu, uchvalajecca ŭ Polščy i Ukrainie, apisańnie sceny, padčas jakoj Piotr vychodzić z carkvy i pačynaje vycirać akryvaŭlenyja ruki ab travu, kaštavała b karjery lubomu šukalniku «histaryčnaj praŭdy» susiedniaj dziaržavy. Tamu što jość postaci, jakija možna denansavać, i postaci, kranać jakija — sabie ž na zhubu.
Sučasnaja Biełaruś — prastora, dzie tryumfuje ananimnaść. Dzie praśpiekty pierajmianoŭvajucca ŭ honar pieramožcaŭ, hublajučy zhadki pra ludziej, jakija mahli b usprymacca hierojami. Dzie pomniki staviacca «karovam», «babkam-Kamaroŭkam» i «turystam», ale nie Bykavu i nie Karatkieviču.
Dobra było b, kali b tut prosta zabaraniali ŭchvalać novych hierojaŭ. Tady možna było b dačakacca času, kali hetaje balavańnie ananimnaści sydzie. Ale toje, što my bačym ciapier, — heta sproba admianić, addać Polščy ŭžo isnych, usłaŭlenych, uviedzienych u haradskuju tapanimiku i vialikuju litaraturu hierojaŭ. Što takoje Biełaruś, jak nie mif pra paŭstańnie, padčas jakoha šlachta sprabavała damahčysia niezaležnaści dla naroda? Čaho tady vartaja naša historyja? Ci budziem zychodzić z taho, što nijakaj Biełarusi ź jaje historyjaj nie isnuje i nikoli nie isnavała — jak heta dumaje hrupoŭka, što pačała beścić Kalinoŭskaha?
Bo što niebiaśpiečna? Dopis pra toje, što paŭstańnie 1863 hoda było nie biełaruskim, źjaviŭsia ŭ «Nastaŭnickaj haziecie» — vydańni, jakoje čytajuć ludzi, što vučać biełaruskich dzietak u škołach. Kali chočaš karektavać masavuju śviadomaść — pracuj z nastaŭnikami, bo ŭ ichnych rukach — rozum nastupnych hienieracyj.
A pamiatajecie, z čaho pačałasia «paŭstanckaja palemika»? Z farmuloŭki «polskaje paŭstańnie pad kiraŭnictvam K. Kalinoŭskaha» ŭ padručniku pa ruskaj litaratury za 8 kłas. Padručniku, recenzientam jakoha miedyi nazyvajuć aktyvistaŭ fondu «Ruski mir». Dyk ci treba tłumačyć, jakuju niebiaśpieku voś prosta ciapier niasuć takija padručniki i takija padychody? Hienieałohija vyrazu «polskaje paŭstańnie 1863 h.» duža ślizkaja ŭ palityčnym sensie — i dziŭna, što ja heta razumieju, nie źjaŭlajučysia deputatam Pałaty pradstaŭnikoŭ, a Ministerstva adukacyi (jakoje adkazvaje i za hazietu, i za padručnik) praciahvaje razhojdvać adzin sa słupoŭ sučasnaj biełaruskaj samaści.
Ci treba mnie tłumačyć, što Kastuś Kalinoŭski — nie čałaviek ci nie tolki čałaviek? Što najpierš Kalinoŭski — lehienda, častka naratyvu našaj identyčnaści? Što, u adroźnieńnie ad Ihara Marzaluka ci Ihara Karpienki (naradziŭsia ŭ Kiemieraŭskaj vobłaści, ministr adukacyi Biełarusi z 2016 h.), bijahrafija Kalinoŭskaha składajecca z taho, što i jak pra Kalinoŭskaha kaža dziaržava? I ŭšanoŭvać pamiać Kalinoŭskaha mienavita jak biełaruskaha dziejača pačali zadoŭha da zasnavańnia ordena Kastusia Kalinoŭskaha ŭkazam prezidenta ŭ 1996 hodzie.
I tak, absalutna słušna piša Ihar Marzaluk pra toje, što Kalinoŭskaha zrabiła biełaruskim hierojem u tym liku kiraŭnictva savieckaj Biełarusi. Ale voś teza, jakuju ja nie razumieju: «Heta (…) było abhruntavana palityčnymi pryčynami — Kalinoŭski dziejničaŭ na terytoryi Zachodniaj Biełarusi, jakaja na toj momant była akupiravana i ŭvachodziła ŭ skład 2-j Rečy Paspalitaj. Va ŭmovach ideałahičnaha supraćstajańnia z panskaj Polščaj byŭ nieabchodny mienavita taki hieroj — revalucyjny biełarus, vorah polskich panoŭ i katalickaha duchavienstva».
Adnak pik ušanavańnia prypaŭ zusim nie na časy Piłsudskaha! Najbolš dla stvareńnia mifa pra Kalinoŭskaha było zroblena Kiryłam Mazuravym, jaki sankcyjanavaŭ maštabnaje śviatkavańnie stahodździa paŭstańnia. Vulica Kalinoŭskaha, naprykład, źjaviłasia ŭ Minsku mienavita tady, u 1963-m. Jakich «palakaŭ» bajaŭsia Mazuraŭ? Jakich «panoŭ», jakoha «katalickaha duchavienstva»?
Nahadaju, u 1963-m studyjaj navukova-papularnych filmaŭ była zroblenaja stužka «Kastuś Kalinoŭski» (rež. Piotr Šamšur). «LiM» pra film pisaŭ jak pra bijahrafiju «baraćbita za svabodu biełaruskaha (!) naroda». Łyžnyja pachody školnikaŭ u honar paŭstańnia, jubilejnyja mierapryjemstvy ŭ Śvisłackim rajonie, stvareńnie muzieja na radzimie, vystavy pra Kalinoŭskaha ŭ Dziaržbiblijatecy BSSR — voś niapoŭny śpis taho, jak uchvalali «polskaha nacyjanalista» ŭ poźniaj BSSR.
Aŭtaram frazy «polskaje paŭstańnie 1863 h.» chočacca paraić pačytać aznačeńni Kalinoŭskaha ź pieršaha numara «Połymia» za 1963 hod (na toj momant redaktar časopisa — Maksim Tank.): «Nie byŭ schilny pracavać dla Polščy», «bajaŭsia źlićcia z Polščaj, pry jakim potym ad jaje nielha było b adviazacca». U stałaj BSSR hieroika Kalinoŭskaha vybudoŭvałasia ŭ rečyščy supraćstajańnia caryzmu.
Jon byŭ zmaharom nie z «ruskim śvietam» (čaho bajacca abranyja fondam «Ruski mir» układalniki školnych padručnikaŭ). Jon byŭ voraham samaŭładździa, zmaharom za tutejšych ludziej. Čytajcie «Kałasy pad siarpom tvaim», daražeńkija.
Što da prablemnaj sutnaści pytańnia, to dla mianie nacyjanalnaść čałavieka vyznačajecca movaj. A mova čałavieka — taja, na jakoj jon raźvitvajecca z hetym śvietam pierad śmierciu.
