U lipieni 1920 h. adbyłosia druhoje abviaščeńnie BSSR. Heta byŭ łapik ziamli vakoł Mienska, Słucku i Babrujska.
«Dali šeść pavietaŭ - nu i dziakuj za heta», skazaŭ paet. U 1924 h. adbyłosia pieršaje ŭzbujnieńnie.
U 1926 addali vakolicy Homiela i Rečycy
U 1939 h. da BSSR była dałučanaja Zachodniaja Biełaruś, choć Biełastoččynu ŭ 1944 h. viarnuli palakam.
Utvareńnie Biełaruskaj SSR: unutranyja i źniešnija faktary. Piša ŭ «Źviaździe» akademik Michaił Kaściuk.
Nacyjanalnaje pytańnie, jak i ahrarnaje, byli samymi vostrymi i nadzionnymi z samaha pačatku ŭstalavańnia balšavickaha praŭleńnia ŭ kastryčniku 1917 h. u Rasii, na jaje ŭskrainach, u tym liku ŭ Biełarusi. Tamu heta znajšło adlustravańnie ŭ samych pieršych dziaržaŭnych aktach novaj ułady. Pryniatyja dakumienty — «Dekłaracyja pravoŭ narodaŭ Rasii», «Dekłaracyja pravoŭ pracoŭnaha i ekspłuatujemaha narodu» i inšyja — zakładvali asnovy savieckaj nacyjanalnaj palityki.
Hibkasci i navat pryvablivasci balšavickaj nacyjanalnaj palityki dla častki pracoŭnaha nasielnictva ŭ pieršyja hady savieckaha praŭleńnia sadziejničała dziaržaŭnaje budaŭnictva na nacyjanalnych uskrainach u formie savieckich respublik. Hetym samym nie tolki peŭnym čynam zadavalnialisia nacyjanalnyja pamknienni niekatorych płastoŭ nasielnictva, ale i stvarałasia asnova dla ŭmacavańnia savieckaj ułady, pašyreńnie jaje sacyjalnaj apory.
Zychodziačy z hetych i inšych padychodaŭ, užo ŭ śniežni 1917 h. uznikła Ukrainskaja savieckaja respublika, a da kanca listapada 1918 h. byli stvorany savieckija respubliki ŭ Estonii, Łatvii, Litvie. Biełaruś pakul vypadała z hetaha łancuha pa pryčynie akupacyi značnaj jaje častki niamiecka‑kajzieraŭskimi vojskami, a taksama pazicyi jaje balšavickich kiraŭnikoŭ, u pieršuju čarhu A. Miasnikova, jakija, uvachodziačy ŭ vykanaŭčy saviecki orhan — Abłvykamzach, ličyli, što isnavańnie nacyjanalnych respublik raźjadnoŭvaje siły pracoŭnych i nanosić škodu intaresam suśvietnaj revalucyi.
U toj čas, va ŭsiakim razie ŭ kancy listapada 1918 h., kali kajzieraŭskija vojski ŭ suviazi z revalucyjaj u Hiermanii pakidali Biełaruś i siudy ŭstupali farmiravanni Čyrvonaj Armii, hetyja namiery kiraŭnikoŭ Abłvykamzacha supadali z pazicyjaj dziaržaŭnych orhanaŭ RSFSR i kiraŭnictva RKP(b). Paćviardžeńniem hetamu źjaŭlajecca telehrama U. Lenina hałoŭnakamandujučamu savieckimi raboča‑sialanskimi vojskami I. Vacecisu. Jana była nakiravana 29 listapada 1918 h.
U joj havaryłasia:«S prodvižienijem našich vojsk na zapad i na Ukrainu sozdajutsia obłastnyje vriemiennyje Sovietskije pravitielstva, prizvannyje ukriepiť Soviety na miestach. Eto obstojatielstvo imiejet tu chorošuju storonu, čto otnimajet vozmožnosť u šovinistov Ukrainy, Litvy, Łatvii, Estlandii rassmatrivať dvižienije našich častiej, kak okkupaciju, i sozdajet błahoprijatnuju atmośfieru dla dalniejšieho prodvižienija našich vojsk. Biez etoho obstojatielstva naši vojska byli by postavleny v okkupirovannych obłastiach v nievozmožnoje połožienije, i nasielenije nie vstriečało by ich, kak osvoboditielej. Vvidu etoho prosim dať komandnomu sostavu sootvietstvujuŝich voinskich častiej ukazanije o tom, čtoby naši vojska vsiačieski poddierživali vriemiennyje Sovietskije pravitielstva Łatvii, Estlandii, Ukrainy i Litvy, no, razumiejetsia, tolko Sovietskije pravitielstva».
Źmiest telehramy, napisanaj, jak viadoma, I. Stalinym z dapaŭnieńniami U. Lenina, nie moža nie vyklikać pytańnie: čamu ŭ joj nie zhadvajecca Biełaruś, jakaja była ŭ centry dvojčy pieraličanych u jaje tekście terytoryj.
Taki padychod nie padzialali nacyjanalnyja biełaruskija dziejačy, jakija ŭvachodzili ŭ Biełnackam i ŭ biełaruskija siekcyi RKP(b). Ab hetym, u pryvatnasci, śviedčyŭ V. Knoryn, jaki pa haračych śladach padziej, u vierasni—kastryčniku 1918 h. padrychtavaŭ i ŭpieršyniu nadrukavaŭ u haziecie «Źviezda» artykuł «Vosiem miesiaciev Sovietskoj Biełoruśsii».
U im śćviardžałasia, što balšaviki, abjaŭlajučy samastojnuju BSSR, supraćpastaŭlali jaje BNR, nie dapuskajučy mahčymasci vykarystańnia praciŭnikami zakliku samavyznačeńnia narodaŭ. Pa słovach aŭtara artykuła, Dz. Žyłunovič i jaho paplečniki nie mahli prymirycca z takoj palitykaj, tamu što dla ich «samastojnaść Biełarusi nie była tolki pustym hukam».
Hrupa kamunistaŭ‑biełarusaŭ, na dumku aŭtara, «da mazha kaściej była prasiaknuta idejaj navat nie terytaryjalnaj, a biełaruska‑nacyjanalnaj dziaržaŭnasci…Dla ich, u bolšasci byłych hramadaŭcaŭ (Dyła, Kvačaniuk, Falski i inšyja), zusim nie zrazumiełaj była internacyjanalisckaja palityka Kamunistyčnaj partyi (balšavikoŭ) Biełarusi, i jany (Žyłunovič, Šantyr i inš.) zadavalisia dumkaju arhanizacyi ŭ pracivahu joj svajoj biełaruskaj Kamunistyčnaj partyi…».
Dalej V. Knoryn kanstatavaŭ, što ŭsia savieckaja ich dziejnaść była padparadkavana zadačam nacyjanalnym. Heta ŭžo vyjaviłasia pry arhanizacyi samoha ŭrada.
Ich pazicyja ŭ rešcie rešt stała važkim unutranym faktaram, da jakoha prysłuchalisia kiraŭniki RKP(b) i RSFSR.Pakazalnaja ŭ hetych adnosinach razmova pa telehrafie pamiž Narodnym kamisaram pa spravach nacyjanalnaściaŭ RSFSR I. Stalinym i kiraŭnikom balšavickich aranizacyj Biełarusi A. Miasnikovym. Jana adbyłasia 25 śniežnia 1918 h. U jaje pačatku I. Stalin paviedamiŭ, što CK partyi vyrašyŭ pa mnohich mierkavańniach, pra jakija ciapier havaryć nie davodzicca, pahadzicca ź biełaruskimi tavaryšami na stvareńnie Biełaruskaha savieckaha ŭrada. Pytańnie heta vyrašana i abmiarkoŭvać užo nie davodzicca.
U hety čas kiraŭnikami RKP(b) i ŭrada RSFSR užo faktyčna była vypracavana pazicyja ab utvarenni Biełaruskaj respubliki na savieckaj asnovie. Niesumnienna, što važnuju rolu ŭ hetym adyhrała abjaŭleńnie 25 sakavika 1918 h. Biełaruskaj Narodnaj Respubliki jak niezaležnaj i volnaj dziaržavy.
Ale ŭsio ž taki ŭznikaje pryncypovaje pytańnie: što zdaryłasia za pieršyja try tydni śniežnia 1918 h., ad pryviedzienaj telehramy U. Lenina — I. Vacecisu, nakiravanaj 29 listapada, i da pryniaćcia ŭ pačatku treciaj dekady śniežnia hetaha ž hoda rašeńnia CK RKP(b) ab stvarenni Biełaruskaha savieckaha ŭrada? Va ŭnutrypalityčnym žycci savieckaj Rasii i na biełaruskich terytoryjach, jakija zajmała Čyrvonaja Armija, ničoha asablivaha nie adbyłosia.
A za miažoju?A tam rabilisia značnyja zachady, skiravanyja suprać balšavickaha praŭleńnia ŭ Rasii, Biełarusi, inšych miescach i jaho raspaŭsiudžańnia na Zachad. Koratka adznačym niekatoryja z ich u chranałahičnaj paśladoŭnasci.
Pa‑pieršaje, heta toje, što adbyvałasia aktyŭnaje farmiravańnie adzinaha antysavieckaha frontu na biełaruska‑litoŭskich ziemlach, viałasia mabilizacyja zachodniejeŭrapiejskaj hramadskaj dumki ŭ padtrymku damahańniaŭ adnoŭlenaj Polskaj dziaržavy ŭ adnosinach da jaje ŭschodnich susiedziaŭ. Hetamu sadziejničali bujnyja polskija ziemleŭłasniki, jakija znachodzilisia ŭ kantakcie z Polskim nacyjanalnym kamitetam, što miesciŭsia ŭ Paryžy. U vyniku 6 śniežnia 1918 h. u Varšavie byŭ arhanizavany Sajuz palakaŭ biełaruskich kresaŭ. Byŭ taksama stvorany Kamitet abarony kresaŭ. Pry hetym vykazvałasia ćviordaje pierakanańnie ŭ tym, što biełaruska‑litoŭskija ziemli, jakija ŭvachodzili ŭ skład Rečy Paspalitaj da jaje padziełaŭ, pavinny być znoŭ joj viernuty.
Pa‑druhoje, asihnoŭvalisia značnyja materyjalnyja i finansavyja srodki dla realizacyi vyznačanych palityčnych i vajennych metaŭ. 12 śniežnia 1918 h. polski ŭrad vydzieliŭ 12 młn marak Kamitetu abarony ŭschodnich ziamiel dla farmiravańnia vajskovych čaściej z polskaha nasielnictva Biełarusi i Litvy ŭ «metach supraćdziejańnia balšavikam». Polski Hienštab padtrymlivaŭ ideju stvareńnia na ŭschod ad polskaj etnahrafičnaj miažy «skrytych vajennych atradaŭ samaachovy». Pradjaŭlalisia pretenzii na biełaruskija terytoryi, zaniatyja ŭ kancy 1918 h. Čyrvonaj Armijaj. U hetych miescach navat stvarałasia polskaja administracyja. Bolš za toje, 21 śniežnia 1918 h. Ju. Piłsudski zrabiŭ paviedamleńnie, što «polski ŭrad pryniaŭ rašeńnie akupavać» hetyja terytoryi. Dla hetaj mety siudy była nakiravana litoŭska‑biełaruskaja dyvizija.
Pa‑treciaje, hetyja vajennyja namiery i navat dziejanni adnoŭlenaj Polskaj dziaržavy dapaŭnialisia mižnarodnymi akcyjami. Ich padtrymlivali zachodnija krainy, u pieršuju čarhu Francyja. 20 śniežnia 1918 h. Ministerstva zamiežnych spraŭ hetaj dziaržavy ŭ miemarandumie pad nazvaj «Mietady dziejańniaŭ u Polščy. Nieabchodnaść mocnaj Polščy» imknułasia abhruntavać tezis — čamu dla sajuznikaŭ treba ŭ najkaraciejšy termin stvaryć mocnuju Polšču.
Adznačym, što vajennyja pryhatavanni Polščy byli maštabnymi, jaje farmiravanni mierkavałasia daviesci da 300 tys. čałaviek.
Hetyja i inšyja źniešniepalityčnyja abstaviny surjozna śviedčyli savieckamu boku ab pahrozie novaha vajennaha supraćstajańnia, čarhovaj vajny, na hety raz z adrodžanaj Polščaj — druhoj Rečču Paspalitaj. Ab hetym, niesumnienna, było viadoma kiraŭnikam RKP(b) i RSFSR. Da ich heta davodziŭ, u pieršuju čarhu, Narkamat zamiežnych spraŭ RSFSR, a taksama inšyja krynicy.
U takich abstavinach nieabchodna było stvaryć na Zachadzie sucelny łancuh z savieckich respublik, jaki b adharodžvaŭ RSFSR ad vajennych pamknieńniaŭ Polskaj dziaržavy. Na toj čas u hetym łancuhu, jak viadoma, nie chapała biełaruskaha źviana.
Hety źniešniepalityčny faktar, jak ujaŭlajecca, i źjaviŭsia niepasrednym šturškom da terminovaha pryniaćcia CK RKP(b) rašeńnia ab stvarenni Biełaruskaj SSR. Hetym aktam u sucelnuju pałasu z savieckich respublik Ukrainy, Litvy, Łatvii, Estonii ŭklučałasia i Biełaruś. Takim čynam stvarałasia sucelnaja zasłona, jakaja adździalała savieckuju Rasiju ad Polščy i inšych krain Centralnaj i Zachodniaj Jeŭropy.
Pryniataje rašeńnie ŭ pačatku 1919 h., paśla abjaŭleńnia ab utvarenni Sacyjalistyčnaj Savieckaj Respubliki Biełaruś, rastłumačvali partyjnyja rabotniki rasijskaha i biełaruskaha ŭzroŭniaŭ. Tak, pradstaŭnik CK RKP(b) u Biełarusi A. Iofe ŭ hetaj suviazi kazaŭ: «Kab nie paŭtarać pamyłak, kali nam niepasredna prychodziłasia viesci baraćbu z hiermanskim impieryjalizmam, my ŭ CK vyrašyli Savieckuju Rasiju adździalić bufierami ad Jeŭropy. Ale kab heta nie byŭ bufier, jaki adździalaje nas. Jon pavinien strymlivać impieryjalistyčny nacisk, jaki budzie, kab hety nacisk znachodziŭ barjer i asłablaŭ by svaju siłu».
Na Viciebskaj hubiernskaj partyjnaj kanfierencyi, što prachodziła ŭ studzieni 1919 h., člen Centralnaha Biuro KP(b)B R. Pikiel vykazaŭ dumku, što abviaščeńnie BSSR palehčyć kłasavuju baraćbu praletaryjata z buržuazijaj i što heta abumoŭlena kanjunkturaj momantu.
U toj čas hetaja pazicyja znachodziła adlustravańnie na staronkach balšavickaha pieryjadyčnaha druku. U pryvatnasci, u haziecie «Źviezda» adznačałasia, što Biełaruś pavinna pakul zastacca samastojnaj, bo tak jana pryniasie bolš karysci spravie sacyjalistyčnaj revalucyi.
