«Najlepšy pomnik architektaru — heta jahonyja zbudavańni», — tak vykazałasia Taćciana Lićvinava, adna ź pieršych daśledčykaŭ tvorčaści Stanisłava Šabunieŭskaha (1868—1937).
Kali ŭ siaredzinie 1980-ch homielskija krajaznaŭcy dy historyki adkryli imia hetaha vybitnaha architektara, lik uźviedzienych im zbudavańniaŭ nie pieravyšaŭ dziasiatka. Siońnia pra jaho možna skazać, što heta adzin z samych paśpiachovych architektaraŭ Biełarusi kanca XIX — pieršaj treci XX st.: užo zaraz dakładna vyśvietlena jaho aŭtarstva bolš čym 30 budynkaŭ, jašče pryblizna stolki ž identyfikujucca pa vyraznych asablivaściach stylistyčnaha architekturnaha «podčarku».
«Epicentram» tvorčaj aktyŭnaści S. Šabunieŭskaha byŭ Homiel i jaho navakolle, adnak jaho pracy raskidany na terytoryi byłych Mahiloŭskaj, Minskaj i Čarnihaŭskaj hubierniaŭ, pracavaŭ jon taksama i ŭ rasiejskich haradach Ražsk i Razań. Šmatlikija budynki pa jaho prajektach zachavalisia da našaha času i siońnia źjaŭlajucca vizitnymi kartkami Homiela i inšych haradoŭ.
Architektar pracavaŭ ŭ roznych architekturnych stylach, pačynajučy z varyjacyj kłasičnaj spadčyny i eklektyki ŭ kancy XIX st., ale viaršyniaj jaho tvorčaści stali budynki ŭ stylach madernu i kanstruktyvizmu. Pra jaho možna z upeŭnienaściu skazać, što jon lubiŭ Homiel. Ale jak i mnohija tvorčyja asoby taho času, hety čałaviek nie ŭpisvaŭsia ŭ savieckuju administratyŭna-kamandnuju sistemu, dvojčy aryštoŭvaŭsia pa nadumanych abvinavačvańniach i biazśledna źnik u hiejenie stalinskich represij — siońnia nam navat dakładna i nieviadoma, jakim čynam byŭ zahubleny hety nadzvyčaj talenavity čałaviek.
Taki «bekhraŭnd» hodna pakazvaje architektara, a što ž udziačnyja homielcy? Mienavita pryznańnia haradžanaŭ amal sotniu hod čakaje architekturnaja spadčyna hałoŭnaha homielskaha dojlida.
Siońnia ŭ Homieli spadčynu S.Šabunieŭskaha spatkaješ faktyčna na kožnym kroku, ale niama ŭ horadzie ni vulicy jaho imia, ni skviera, ni tym bolš pomnika.
Adzinym napaminam staŭsia murał z partretam dojlida, źmieščany ŭ 2013 hodzie na adnym z apošnich jaho budynkaŭ.
2 śniežnia 2018 h. na placoŭcy «Mova Nanova» ŭ Homieli historyki i krajaznaŭcy ścipłaj viečarynaj adznačyli 150-hodździe z dnia naradžeńnia vybitnaha tvorcy svajho horada — architektara, jaki całkam źmianiŭ abličča paviatovaha horada. Na viečarynie było adznačana, što ŭ bližejšym časie vyjdzie dakumientalny film, pryśviečany hetamu čałavieku. Adnak stvareńnie admysłovych śpiecefiektaŭ zaciahnuła spravu jašče na paŭhoda i tolki ŭ krasaviku 2019 h. spačatku ŭ Babrujsku, a paśla i ŭ Homieli, aŭtary narešcie pradstavili vynik svajoj šmathadovaj pracy — film «Represavanaja architektura» (režysior Maryja Bułavinskaja). 14 krasavika adbyłasia prezientacyja filma na kanale Biełsat, paśla čaho jon byŭ vykładzieny ŭ svabodny dostup na jutubie.
Nie hledziačy na toje, što jašče ŭ 2005 h. vyjšła kniha V. Čarnatava «Stanisłav Šabunievskij», aŭtary filma praviali absalutna novaje karpatlivaje navukovaje daśledvańnie, vyniki jakoha i skłali źmiest stužki. Praz usie 37-chvilin, niby niabačnaja voś, prachodzić naciaty nierv, jaki nie dazvalaje hledaču adarvacca ad ekrana. Zrobleny film akazaŭsia absalutna novym adkryćciom hetaha čałavieka i architektara. Akramia raniej nieviadomych faktaŭ (bijahrafičnych źviestak, atrybutacyi pomnikaŭ i inš.), važnym pryjomam stałasia ŭžyvańnie sučasnych videa- i kampjutarnych technałohij — spałučeńnie isnujučych i 3D-rekanstrukcyj stračanych budynkaŭ, mastackich rabot, «ažyŭleńnia» dahetul nieviadomych starych fotazdymkaŭ i h.d.
Treba adznačyć, što dadzieny film staŭsia vynikam vializnaj i samaaddanaj pracy cełaha kalektyvu maładych homielskich historykaŭ, architektaraŭ, mastakoŭ, pad ahulnym kiraŭnictvam režysiora M. Bułavinskaj.
Taki film nie moh źjavicca ŭ miascovych dziaržaŭnych ŚMI, niehledziačy na ich biudžety i techničnyja mahčymaści: siońnia dla stvareńnia novaha alternatyŭnaha i jakasnaha pradukta najaŭnaści adnych resursaŭ užo nie dastatkova — patrebny novyja śviežyja idei. A jany nie naradžajucca ŭ ideałahična vyčyščanych i administratyŭna zatorkanych rajvykankamaŭskich orhanach infarmavańnia.
Amal usie cikavyja i važnyja znachodki ŭ halinie homielskaj historyi zaraz robiacca miascovymi krajaznaŭcami, a isnujučyja muziei paśpiachova pieratvarajucca ŭ vystavačnyja płoščy dla pakazu matylkoŭ, kopij tvoraŭ jehipieckaha mastactva i makietaŭ siaredniaviečnych pryładaŭ katavańnia. U supraćlehłaść hetamu, hramadzianskaja supolnaść Homiela zdoleła samaarhanizavacca na zachavańnie toj častki miascovaj kulturnaj spadčyny, jakaja nie ŭjaŭlaje cikaŭnaści dla ideałahična vyvieranaj aficyjnaj linii haradskoj historyi.
Darečy, heta nie pieršaja rabota M. Bułavinskaj — tolki ŭ 2018 hodzie vyjšaŭ multfilm «Tysiačahadovaja historyja Homiela» i dakumientalny film «Biazdomny horad» pra źniščeńnie ŭnikalnaj draŭlanaj zabudovy Homiela. Za «Biazdomny horad», miž inšym, na režysiora miascovaja milicyja skłała administratyŭny pratakoł pavodle artykułu 22.9 (niezakonny vyrab pradukcyi ŚMI) — vidać, adziny viadomy na siońnia vypadak ŭ Biełarusi, kali ŭzbudžana sprava za vyrab materyjału mienavita ŭ takim farmacie.
Nie maje sensu pierakazvać usie znachodki, pradstaŭlenyja ŭ filmie «Represavanaja architektura»— prosta pahladicie jaho. I vy ŭbačycie zusim inšy Homiel, zusim inšuju Biełaruś, jak u minułym, tak i ŭ budučym.
