Nazirajučy za historyjaj z homielskaj nastaŭnicaj, jakaja abmaciukała vučnia, padumała, što tema bulinhu, u jakim achviaraj stanovicca nastaŭnik, u nas zusim nie raskrytaja. Miž tym sa šmatlikich kamientaroŭ, dyj z asabistaha dośviedu, usie my viedajem, što abjadnanyja ŭ kłasy dzieci ŭmiejuć i lubiać, kali majuć takuju mahčymaść, paździekavacca z darosłaha čužaka, piša ŭ svaim błohu na Radyjo Svaboda Hanna Sieviaryniec.
Na videa z homielskaj škoły, što ablacieła ŭvieś bajnet, vyrazna bačna, što vučni ŭ klasie nie razhublenyja, nie spudžanyja, nie zapłakanyja, jany davoli dobra pačuvajucca, a nastaŭnica staić pierad klasaj, nibyta zakryvajučy siabie partaj, i samym niedazvalalnym čynam (bo razhublenaja i spužanaja) reahuje na bulinh.
Nastaŭnickaja ahresija amal zaŭsiody — śviedčańnie biezdapamožnaści (u pryncypie, jak i vučnioŭskaja). Majem zaviazku: nastaŭnica prychodzić na zamienu ŭ čužuju klasu. Dzieci nia lubiać zamienaŭ, asabliva kali nastaŭnik maje namier nia prosta adbyć čužy zaniatak, dazvoliŭšy dzieciam siadzieć u telefonach, a pravieści paŭnavartasnyja ŭroki. Dzieci naohuł ciažka prymajuć čužakoŭ, tym bolš tych, chto zaraz budzie tut kamandavać, i tamu jany imhnienna i padśviadoma abjadnoŭvajucca suprać.
Raźviazać hetuju imhniennuju reakcyju niadobrazyčlivaści, u pryncypie, nieskładana, ale nia kožny ŭmieje. Pieravažna reahujuć uzmacnieńniem cisku i karnymi metadami. Spružyna siužetu zakručana.
Adzin z baćkoŭ tych čaćvieraklaśnikaŭ patłumačyŭ, što padziei ŭ klasie raźvivalisia nie zusim tak, jakimi jany padajucca na videa. Prykładam, na im abrezany momant, jak chłopčyk, na jakoha ŭ vyniku abrynułasia nastaŭnica, stavić joj padnožku.
Vučań čaćviortaj klasy — nastaŭnicy. Narmalna? Mechanizm bulinhu zapuščany, dzieci śmiajucca, niechta ŭžo dastaŭ telefon: nie dla taho, kab zapisać maciuki nastaŭnicy (chto ž viedaŭ, što jany buduć), a tamu što dziejańnie pačałosia i možna zapasacca popkornam.
Nastaŭnica niasie partu, kab adsadzić chulihana, jaki zryvaje ŭrok, a jon stavić joj padnožku. Što było b, kali b jana ŭpała razam z partaj na hetaha vučnia? Dumaju, jana adrazu ŭjaviła sabie taki varyjant razhortvańnia padziej. Tut, viedajecie, i Hospad Boh maciukniecca.
Jakija instrumenty nazapašanyja našymi pedahohami suprać bulinhu? Tolki instrumenty ŭcisku. Kryk. Pakarańnie. Zapis u dziońnik. Kabinet dyrektara. Zdajecca, usio. Miž tym zvyčajnaja spakojnaja vietlivaść i ćviordaja prystojnaść dziejničaje na dziaciej značna macniej. Ale dzie ž brać.
Kožny raz, kali my jedziem na kursy pierapadrychtoŭki, u nas byvajuć lekcyi psycholahaŭ.
Pieravažna na ich raskazvajecca adno i toje ž, viadomaje šče z universyteckich lekcyj, pra asablivaści dziciačych vučebnych pavodzin.
Inšy raz na ich raskazvajucca niejkija asabistyja historyi lektaraŭ, patłumačanyja z punktu hledžańnia papularnaj psychalohii. Jašče byvaje niejkaja hołaja teoryja, jakaja nia maje dačynieńnia da školnaha žyćcia. Nivodnaha razu tam nie razabrali vostrych temaŭ: što rabić, kali ŭ klasu ŭvachodzić vučań z nažom, što rabić, kali dzieci adniekul dastali telefon i zdymajuć na kameru, što rabić, kali klasa vidavočna ździekujecca.
Mechanizmy bulinhu zakładzienyja ŭ kožnaha z nas: zackavać čužaka — hety navyk uvachodzić u bazavuju kamplektacyju čałavieka. Mechanizmy reahavańnia na bulinh — navyk sacyjalny, jaho treba albo vypracoŭvać, albo atrymlivać u vyhladzie ŭrokaŭ. My ledź-ledź pryznali, što ŭ nas byvaje bulinh u dačynieńniach da dziaciej. Ale jon byvaje i ŭ dačynieńni da nastaŭnikaŭ.
Ja pamiataju, jak my ŭsioj klasaj ździekavalisia z nastaŭnika bijalohii. Heta byŭ vyklučna intelihientny, miakki mužčyna, užo dobra va ŭzroście. Jakraz pierad tym, jak jon pryjšoŭ da nas, u jaho pamierła žonka, i jon adzin karmiŭ i vučyŭ dvuch synoŭ-staršaklaśnikaŭ.
My, darosłyja bajbusy, byli značna macniej za jaho. Čamuści nam było žudasna viesieła atrymlivać nad im viasiołyja pieramohi: kłaści na kresła knopki, vymaziukvać stoł, padkładać niejkija žartački ŭ žurnał. Adnojčy chłopcy prynieśli ŭ klasu śnieh i pakłali chałodnyja kamiaki ŭ akulary našaha bijolaha, jakija jon zabyŭsia na stale. Praźvinieŭ zvanok, nastaŭnik uvajšoŭ u klasu, padyšoŭ da stała, uziaŭ svaje akulary i nasunuŭ na nos. Pa tvary jahonym pabiehli ručai tałaha śniehu.
Jon apuściŭsia na stuł. Źniaŭ akulary. I zapłakaŭ. Cicha, biazhučna. Prosta razam sa śnieham pa tvary paciakli ślozy.
Ja pamiataju, jak «prabiła» nas usich. Adnačasova. I tych, chto byŭ zavadataram bulinhu. I tych, chto padtrymlivaŭ. I tych — jak zaŭsiody, samych šmatlikich — chto nie padtrymlivaŭ, ale naziraŭ i nie spyniaŭ.
Heta byŭ adzin z samych mocnych urokaŭ u maim žyćci.
