Vučni siadziać u kłasie, z partfielami na stałach, byccam by ŭžo hatovyja sarvacca ź miesca i pabiehčy dadomu paśla doŭhaha dnia ŭ škole (siem urokaŭ pa 50 chvilin). Ale prychodzicca ŭvažliva słuchać nastaŭnicu, jakaja raskazvaje pra płany na zaŭtrašni dzień.
I narešcie — tradycyjnaja zaklučnaja abjava: «Tak, siońniašni paradak pryborki. Pieršy i druhi šerahi prybirajuć u kłasie. Treci i čaćviorty — u kalidory i na leśvicy. Piaty šerah — prybiralni».
Čujucca stohny tych, chto siadzić u piatym šerahu, ale ŭsie ŭstajuć, raschoplivajuć švabry, anučy i viodry z šafy, što ŭ hłybini kłasnaha pakoja, i vynosiacca chto kudy, u tym liku ŭ prybiralni. Padobnaje adbyvajecca va ŭsich japonskich škołach, kožny dzień.
Tyja, chto ŭpieršyniu pryjazdžaje ŭ Japoniju, byvajuć uzrušanyja čyścinioj hetaj krainy. Potym jany zaŭvažajuć adsutnaść śmiećcievych skryniaŭ. I dvornikaŭ. I tady jany zadajucca pytańniem: jak Japonii ŭdajecca zastavacca takoj čystaj?
Adkaz prosty: žychary hetaj krainy padtrymlivajuć jaje ŭ takim stanie. «Usie 12 hadoŭ u škole, z pačatkovych kłasaŭ da starejšych, pryborka ŭvachodzić u štodzionny raskład zaniatkaŭ», — kaža Maiko Avanie, namieśnik dyrektara takijskaha ofisa ŭrada prefiektury Chirasimy.
«I doma baćki taksama pryvučajuć nas da taho, što heta vielmi drenna — nie padtrymlivać čyściniu i paradak u svaim pakoi i ŭ svaich rečach».
Uklučeńnie hetaha elemienta hramadskaj samaśviadomaści ŭ vučebnuju prahramu dapamahaje dzieciam vypracavać adkaznaść za ŭsio navakolnaje. Chto zachoča zabrudžvać i psavać škołu, u jakoj sam prybirajecca kožny dzień?
«Časam mnie nie chaciełasia zajmacca pryborkaj, — uspaminaje pierakładčyca Čykacca Chajasi, — ale ja źmirałasia, tamu što heta było častkaj štodzionnaha rasparadku. Dumaju, pryborka škoły — vielmi karysnaja reč. My vučymsia tamu, jak važna brać na siabie adkaznaść za čyściniu tych miescaŭ, jakimi karystajemsia».
Prychodziačy ŭ škołu, navučency pakidajuć abutak u šafkach i pieraabuvajucca ŭ krasoŭki. Doma ludzi pakidajuć svoj vuličny abutak la ŭvachoda ŭ kvateru. Majstry, jakija prychodziać niešta adramantavać, razuvajucca i chodziać pa kvatery ŭ škarpetkach.
Pa miery taho, jak dzieci padrastajuć, ich zona adkaznaści za čyściniu pašyrajecca — spačatku da kvartała, zatym da horada i ŭsioj krainy.
Niekatoryja vizualnyja prykłady nievierahodnaj prychilnaści japoncaŭ da čyścini stali virusnymi — skažam, siamichvilinny rytuał pryborki ŭ chutkasnym ciahniku «Sinkansien».
Navat japonskija futbolnyja zaŭziatary — fanaty čyścini, što jany i dakazali padčas rozyhryšaŭ Kubka śvietu ŭ Brazilii (2014) i Rasii (2018), ździviŭšy śviet tym, jak na stadyjonie ŭ kancy matča jany źbirajuć za saboj usio śmiećcie.
Japonskija futbalisty taksama pakidali za saboj raspranalni ŭ idealnym paradku. «Jaki prykład dla inšych kamand!» — pisała ŭ tvitary kaardynatar FIFA Pryscyła Jansiens.
«Nas, japoncaŭ, vielmi turbuje toje, jak my vyhladajem u vačach inšych, — tłumačyć Avanie. — Nam nie chočacca, kab pra nas dumali jak pra ludziej, jakim nie chapaje adukacyi ci vychavańnia, kab prybiracca za saboj».
Toje ž samaje adbyvajecca na japonskich muzyčnych fiestyvalach. Na rok-feście «Fudžy», najstarejšym i najbujniejšym u Japonii, fanaty nosiać z saboj usio svajo śmiećcie, pakul nie znachodziać śmiećcievuju skryniu. Tych, chto kuryć, prosiać prynieści z saboj popielnicy i «ŭstrymlivacca ad kureńnia tam, dzie dym moža pieraškadžać inšym», napisana na sajcie fiestyvalu.
Možacie sabie ŭjavić takoje na znakamitym fiestyvali ŭ Vudstoku ŭ 1969 hodzie, jaki prachodziŭ pad daždžom, u brudzie i antysanitaryi?
Vy štodnia nazirajecie prykłady sacyjalnaj adkaznaści ŭ žyćci japoncaŭ. Naprykład, kala 8 ranicy ofisnyja rabotniki i piersanał kram prybirajuć vulicy nasuprać miesca pracy. Dzieci dobraachvotna ŭdzielničajuć u štomiesiačnaj pryborcy svajho rajona, źbirajučy śmiećcie na vulicach, prylehłych da škoły.
U žyłych rajonach pryborka — rehularnaje mierapryjemstva, choć prybirać zvyčajna amal niama čaho.
Navat hrašovyja kupiury vychodziać z bankamata chrabustkimi i čystymi, niby tolki što nakruchmalenaja kašula.
Tym nie mienš hrašam ułaściva źbirać brud, tamu ŭ Japonii nikoli nie daduć vam kupiuru prosta ŭ ruki. U kramach, hatelach i navat u taksi vy ŭbačycie maleńki padnos, na jaki kładucca hrošy.
Uličvajuć tut i najaŭnaść niabačnaha brudu — bakteryj i mikrobaŭ. Kali japoniec zachvorvaje prastudaj abo hrypam, jon nosić miedycynskuju masku, kab nie zarazić inšych. Heta źnižaje raspaŭsiudžvańnie virusaŭ padčas siezonnych epidemij i dazvalaje zekanomić hrošy na miedycynskija pasłuhi i źnizić straty ad prapuščanych rabočych dzion.
Jak ža japoncy stali takimi fanatami čyścini? Heta vidavočna nie niešta novaje, pakolki z hetym sutyknuŭsia jašče ŭ 1600 hodzie marachod Uił Adams, jaki staŭ pieršym anhielcam, jaki stupiŭ na ziamlu Japonii.
Džajłs Miłtan ŭ bijahrafii Adamsa «Samuraj Uiljam» adznačaje, što «pradstaŭniki arystakratyi byli niaŭchilna čystyja», kanalizacyja i prybiralni byli va ŭzornym paradku, a ŭ parnych kurylisia vodary, u toj čas jak vulicy anhlijskich haradoŭ taho času «časta byvali pierapoŭnienyja ekskremientami».
Japoncy byli ŭ žachu ad taho, što jeŭrapiejcy nie źviartali ŭvahi na asabistuju hihijenu.
Častkova takuju zakłapočanaść možna rastłumačyć praktyčnymi mierkavańniami. U haračym vilhotnym klimacie Japonii pradukty chutka psujucca, bakteryi razmnažajucca, virusy raspaŭsiudžvajucca. Tak što vykanańnie pravił hihijeny idzie na karyść zdaroŭju.
Ale poŭnaje tłumačeńnie ŭsio ž taki lažyć hłybiej. Čyścinia — važnaje paniaćcie ŭ budyźmie, jaki pryjšoŭ na japonskuju ziamlu z Kitaja i Karei pamiž VI i VIII stst.
A ŭ dzen-budyźmie, što pryjšoŭ u Japoniju z Kitaja ŭ XII—XIII stahodździach, takija štodzionnyja spravy, jak padrychtoŭka ježy i pryborka, ličacca duchoŭnymi praktykavańniami, padobna miedytacyi.
«U dzen… zmyvańnie brudu i ŭ fizičnym, i ŭ duchoŭnym sensie hraje važnuju rolu ŭ štodzionnaj praktycy», — kaža Eryk Kuvahaki z chrama Sinsio-dzi ŭ Fukujamie (prefiektura Chirasima).
U «Knizie pra čaj» Akakury Kakuza, kłasičnaj pracy pra čajnyja cyrymonii i zakładzienuju ŭ ich fiłasofiju dzen, aŭtar piša, što ŭ pakoi, dzie prachodzić čajnaja cyrymonija, «usio absalutna čysta. Ni parušynki ŭ samym ciomnym kucie. Tamu što kali znajści parušynku, to haspadar — nie čajny majstar».
Heta było napisana ŭ 1906 hodzie, ale spraviadliva i siońnia. Pierad pačatkam cyrymonii ŭ čajnym domie Siejfukan u Chirasimie vy ŭbačycie, jak pamočnica čajnaha majstra ŭ kimano na karačkach litaralna pramakvaje tatami na padłozie klejkaj stužkaj z karyčnievaj papiery, padbirajučy takim čynam najmienšuju parušynku.
Čamu ž nie ŭsie budyjskija krainy hetak ža zaŭziata staviacca da čyścini? Sprava, moža być, u tym, što zadoŭha da budyzmu ŭ Japonii była jaje ŭłasnaja relihija — sintaizm (sinci, «šlach bahoŭ»), u sercy jakoj lažyć čyścinia i jakaja pa hety dzień — asnova japonskaj samabytnaści.
Na Zachadzie časam kažuć, što čyścinia — druhaja dabračynnaść paśla pabožnaści. U sintaiźmie jana — sama pabožnaść. Tak što čyścinia pa-budyjsku ŭpała na padrychtavanuju sintaizmam hlebu — japoncy jaje ŭžo praktykavali.
Važnaja kancepcyja ŭ sintaiźmie — kiehare (zabrudžvańnie, apahańvańnie) u procilehłaść čyścini. Prykładami kiehare moža słužyć šmat čaho — ad śmierci i chvarob da luboj niepryjemnaj rečy. Kab paźbiehnuć kiehare, patrebnyja častyja rytuały ačyščeńnia.
«Kali čałaviek pakutuje kiehare, heta moža prynieści škodu ŭsiamu hramadstvu», — tłumačyć Noryjaki Ikieda, pamočnik sintaisckaha śviatara ŭ chirasimskim chramie Kanda.
«Tak što praktykavać čyściniu žyćciova važna. Heta ačyščaje vas i dapamahaje paźbiehnuć biedstvaŭ dla ŭsiaho hramadstva. Voś čamu Japonija — vielmi čystaja kraina».
Taki kłopat pra inšych całkam možna zrazumieć u kantekście, naprykład, zaraznych chvarob. Ale heta pracuje i na bolš prazaičnym uzroŭni — naprykład, pryborcy śmiećcia za saboj.
Jak kaža Avanie, «my, japoncy, ličym, što nie pavinny abciažarvać inšych svajoj lanotaj i niežadańniem prybirać za saboj».
Z prykładami rytualnaha ačyščeńnia sutykaješsia kožny dzień. Pierad tym, jak uvajści ŭ sintaiscki chram, ludzi, jakija pryjšli pamalicca, abmyvajuć ruki i rot vadoj z kamiennaj čary la ŭvachodu.
Mnohija japoncy pryvoziać svoj novy aŭtamabil da chrama, kab śviatar jaho ačyściŭ. Toj vykarystoŭvaje dla hetaha machała ź pioraŭ, tak zvanaje «onusa», i abmachvaje im aŭtamabil. Potym jon adkryvaje dźviercy, kapot i bahažnik, kab ačyścić mašynu ŭnutry.
Śviatar prymianiaje onusu i dla ačyščeńnia ludziej, i dla ačyščeńnia ziamli, na jakoj treba budzie pabudavać novy budynak.
Kali vy žyviacie ŭ Japonii, to chutka pryvykajecie da takoha čystaha stylu žyćcia. Vy spyniajeciesia smarkacca na ludziach, vy pačynajecie karystacca srodkam dla dezynfiekcyi ruk, jakim pakupnikoŭ i klijentaŭ zabiaśpiečvajuć kramy i ofisy. Vy vučyciesia sartavać svajo chatniaje śmiećcie pa 10 katehoryjach, kab dapamahčy pravilnaj jaho pierapracoŭcy.
I nieŭzabavie, jak heta zaŭvažyŭ jašče ŭ pačatku XVII stahodździa Uił Adams, vy zaŭvažajecie, što jakaść vašaha žyćcia pavysiłasia.
Potym, kali vy viernieciesia na radzimu, vy adčujecie šok, ubačyŭšy varvaraŭ, što čchajuć i kašlajuć prosta vam u tvar. Abo zachodziać u vaš dom u brudnym abutku. Što niejmavierna ŭ Japonii.
Ale nadzieja ŭsio ž taki jość. U rešcie rešt, pakiemony, sušy i telefony z kamierami taksama nie adrazu zavajavali śviet.
