Muzyku kleźmieraŭ na Biełarusi amal nie viedajuć. A miž tym, heta ŭsio častka muzyčnaj kultury Biełarusi, jakaja ŭ vyniku Chałakostu dy savieckaha antysiemietyzmu amal źniščana: na jaje zabylisia. Ale, dziakujučy namahańniam nieabyjakavych ludziej, muzykantaŭ, jakija pamiatajuć svaju histaryčnuju spadčynu, muzyku kleźmieraŭ jašče možna pačuć u Biełarusi.
Adradžać hetuju muzyku ŭ 1988 hodzie pačała dačka viadomaha biełaruskaha mastaka Maja Dancyha — Ała. Pijanistka, kampazitar, aranžyroŭščyk, piedahoh Ała Dancyh raspaviała «Našaj Nivie» pra toje, čym ža heta muzyka takaja ŭnikalnaja.
«U 1988 hodzie była stvorana pieršaja ŭ Biełarusi jaŭrejskaja arhanizacyja: Minskaje tavarystva jaŭrejskaj kultury, jakoje ŭznačaliŭ moj baćka — narodny mastak Biełarusi Maj Dancyh. I tam było arhanizavana koła amataraŭ śpievaŭ na idyš, praź niekatory čas pačalisia kancerty, mierapryjemstvy. Baćka pryciahnuŭ i mianie da hetaj dziejnaści. I tolki tady ja daviedałasia, što jość jaŭrejskaja muzyka, jaŭrejskija pieśni, jakija byli mnie zusim nieznajomyja. Ja była ŭpeŭnienaja, što jaŭrejskaja muzyka — heta tolki piesieńki kštałtu «Cyplonok žarienyj», — raskazvaje Ała Dancyh.
Jana pryznajecca, što, navat kali pačała aranžyravać jaŭrejskija miełodyi i vystupać na roznych kancertach i imprezach, nie ŭjaŭlała, što takoje kleźmierskaja muzyka. I tolki ŭ 2001 hodzie, kali trapiła na kancert kleźmieraŭ u Jeŭpatoryi, była ŭražana.
«Ja pačuła hetu muzyku i prapała. Ja była šakavanaja i ŭzrušanaja tym muzyčnym urahanam, jaki mnie daviałosia pačuć. Muzyku kleźmieraŭ ihrali vybitnyja muzykanty z suśvietnym imieniem: Adryjana Kupier, Załman Młotek, Frenk Łondan. Kali ja viarnułasia ź fiestyvalu, ja arhanizavała ŭ Minsku svoj pieršy kleźmierski ansambl z troch muzykaŭ. Nazva kleźmier — heta idyšskaje słova. Spałučeńnie «kłej» — instrumienty i «zejmer» — napieŭ. Pieršapačatkova kleźmiery vykonvali svaju muzyku na jaŭrejskich viasiellach, ale jaje słuchali i biełarusy. Tak hetyja matyvy pierajšli i ŭ tradycyjnyja nie jaŭrejskija matyvy i muzyku», — raskazvaje Ała Dancyh.
Kab ujavić, jak hučyć kleźmierskaja muzyka, treba być znajomym z tvorčaściu Viktara Šałkieviča, Źmitra Vajciuškieviča. Muzyka, jakuju ihrajuć hetyja muzykanty, vielmi padobnaja da tradycyjnych kleźmierskich matyvaŭ.
Termin «kleźmierskaja muzyka» ŭpieršyniu prapanavaŭ u 1938 hodzie saviecki muzykaznaŭca, daśledčyk jaŭrejskaha falkłoru i jaŭrejskaj kultury Mojša (Majsiej Jakaŭlevič) Bierahoŭski. Jaŭrejskich muzykaŭ zaprašali supravadžać śviaty, mierapryjemstvy, kleźmiery kalasili pa roznych haradach, vystupajučy časta razam ź miascovymi muzykami: ukrainskimi, rumynskimi, cyhanskimi, biełaruskimi, polskimi. U hetych pieśniach śpiavałasia pra ciažkuju dolu, pra kachańnie, pra pryhožych dziaŭčat, pra pryhažunoŭ-chłopcaŭ, pra nastaŭnikaŭ, pra mamu, pra pryrodu, pra majstroŭ — kraŭcoŭ, šaŭcoŭ — pra ŭsio, što supravadžała zvyčajnaje žyćcio. Vielizarny raździeł kleźmierskich piesień — heta kałychanki.
«Kleźmierskija pieśni vielmi mieładyčnyja, paetyčnyja, ciopłyja. Adna z najpryhažejšych narodnych piesień uvajšła ŭ repiertuar našaha «Minsk kleźmier bend» u instrumientalnym vykanańni, jana nazyvajecca «Sapožkielech» — łaskavaja nazva bocikaŭ! Hetaja pieśnia ad asoby dziaŭčyny. Heta, darečy, kaža pra toje, što pieśnia stvoranaja ŭžo ŭ 20 stahodździ, kali byli ŭžo mienš žorstkija praviły i žančyny mieli prava na svajo «słova», a zapisanaja jana była ŭ 60-ch hadach u Amierycy. U pieśni dziaŭčyna śpiavaje pra svajo kachańnie:
«Pradam svaje bociki i pajedu z taboj na drožkach — tolki b być z taboj! Ja bieź ciabie i ty bieź mianie — niby ručka bieź dźviarej! Kotačka, ptušačka maja… Błukać pa vakzałach i myć čužyja šali — tolki b być z taboj! Jeści biez stała i spać biez paduški — tolki b być z taboj! Ja bieź ciabie i ty bieź mianie — niby ručka bieź dźviarej! Kotačka, ptušačka maja…» — cytuje radki pieśni Ała Dancyh.
A voś pačuć samyja vybitnyja suśvietnyja prykłady takoj muzyki biełarusy zmohuć padčas fiestyvalu «Litvak».
Pra jaho raskazaŭ Alaksandr Furs, adzin z arhanizataraŭ fiestyvalu:
«Fiestyval my nazyvali Litvak, bo ludzi sa Štataŭ asacyjujuć miascovych jaŭrejaŭ jak litvakoŭ. Dla ich heta prosta taki termin: VKŁ, Litva — tamu litvaki, choć mienavita z tradycyjnaha punktu hledžańnia litvaki — heta asobnyja, bolš tradycyjnyja jaŭrejskija supołki. Na fiestyvali vystupiać biełaruskija vykanaŭcy: Minsk Klezmer Band, u składzie katoraha ihraje Ała Dancyh, i Homielski ansambl jaŭrejskaj muzyki», — raspavioŭ Alaksandr Furs.
Fest projdzie 7—8 listapada ŭ prastory OK-16, uvachod volny.
