U śpisie biełaruskich pravaabaroncaŭ fihurujuć kala 200 biełaruskich palityčnych viaźniaŭ za časy kiravańnia Alaksandra Łukašenki. Radyjo Svaboda daviedałasia, jak skłałasia žyćcio niekatorych ź ich paśla vychadu na volu.
Alaksandar Atroščankaŭ: «Pieramienaŭ nia vytrymała maja siamja»
Hramadzki aktyvist. Na prezydenckich vybarach 2010 hodu źjaŭlaŭsia pres-sakratarom štabu apazycyjnaha kandydata Andreja Sańnikava. U źniavoleńni byŭ z 20.12.2010 da 14.09.2011.
Ciapier jamu 38 hadoŭ. Paśla vyzvaleńnia praciahvaŭ zajmacca hramadzka-palityčnaj dziejnaściu ŭ hramadzianskaj kampanii «Eŭrapiejskaja Biełaruś». U jaho naradziŭsia syn, «i mahčymyja nastupstvy majoj dziejnaści ŭ vyhladzie represij adbilisia nia tolki na mnie, ale i na im». Tamu pierajechaŭ u Polšču. Tam niadoŭhi čas pracavaŭ na sajt «Chartyja'97».
Apošnija piać hadoŭ pracuje taksistam u Varšavie i supracoŭničaje z sajtam Reform.by i inicyjatyvaj iSANS, jakaja zajmajecca supraćdziejańniem hibrydnym pahrozam.
«Na žal, usich hetych pieramienaŭ nia vytrymała maja siamja i my z žonkaj raźvialisia. Faktyčna ja pačynaŭ žyćcio z nula», — kaža Alaksandar.
Časam udzielničaje ŭ palityčnych mierapryjemstvach, bo «spravy dyjaspary jaho nia vielmi cikaviać».
«Ja nia dumaju, što źniavoleńnie niejak asabliva na mianie paŭpłyvała. Heta byli tolki 9 miesiacaŭ amal dziesiać hadoŭ tamu. Ja nie adčuvaju siabie šałamaŭskim hierojem, i ja nia z tych, chto ŭvieś čas pra heta havoryć. Traŭmy ŭ mianie nie zastałosia. Časam mahu pažartavać na hetuju temu, ale nia bolš za toje», — kaža Alaksandar.
Pavał Vinahradaŭ: «Dadałosia 30 kilahramaŭ»
Hramadzki aktyvist. Byŭ aryštavany paśla akcyi pratestu suprać falsyfikacyi vynikaŭ vybaraŭ 2010 hodu. U źniavoleńni z 5.01.2011 da 14.09.2011.
«Pieršaje, što stała sa mnoj za hety čas, — dadałosia 30 kilahramaŭ», — kaža žartam 31-hadovy Pavieł.
Ažaniŭsia jašče ŭ kalonii. Hod tamu ŭ jaho naradziŭsia syn. Pabudavali z žonkaj dom u Biarezani i pierajechali tudy ź Miensku.
Niekalki hadoŭ paśla kalonii pracavaŭ u hramadzianskaj kampanii «Havary praŭdu». Potym źmianiŭ šerah miescaŭ pracy, u tym liku rabiŭ administrataram u hulniavoj prastory. Ciapier na vychodnyja jeździć u Miensk, kab stryhčy ludziej, i «nasałodžvajecca žyćciom».
Udzielničaje ŭ palityčnym žyćci, ale nia tak aktyŭna, jak raniej. Naviedvaje bujnyja palityčnyja mierapryjemstvy. Časam raskazvaje ludziam pra ichnyja pravy padčas palityčnaha pieraśledu, «kali ŭsio stała kiepska». Achviaruje hrošy na palityčnyja imprezy. Aznačaje siabie jak «apazycyjanera na pensii».
«Źniavoleńnie 2011 hodu — adna z najlepšych rečaŭ, jakija adbylisia sa mnoj u žyćci. Ja staŭ inakš stavicca da isnavańnia. Było viesieła. Prablemy bolš nie prablemy, kali ty žyvy i na svabodzie. Niama takich prablem, jakija nielha vyrašyć. U mianie ŭ turmie było viasielle, jarkaja i zapaminalnaja padzieja. Ja nikoli nie chacieŭ viasiella klasyčnaha, z maršałkam, z kučaj rodnych. A tam u styli minimimalizmu: my, baćki, našy dvoje śviedak i «viertuchai». Kruta», — kaža Pavieł.
Jaŭhien Hłaholeŭ-Vaśkovič: «Ja ciapier chatniaja haspadynia»
Hramadzki aktyvist. Udzielnik Płoščy-2010. Asudžany za sprobu padpalić u noč na 17 kastryčnika 2010 hodu budynak Babrujskaha KDB. Byŭ u źniavoleńni z 17.01.2011 da 22.08.2015.
Ciapier jamu 29 hadoŭ. Žyvie ŭ Babrujsku. Raniej pracavaŭ u štacie hazety «Babrujski kurjer», ciapier pazaštatny karespandent. Paśla vyzvaleńnia paznajomiŭsia z kalehaj Aleksandrynaj Hłaholevaj, ažaniŭsia ŭ lutym 2016 hodu. Uziaŭ padvojnaje proźvišča z žonkaj. Naradzili dźviuch dačok — Daliju (3 hady) i Daniełu (1 hod). Ciapier pracuje «chatniaj haspadyniaj», dahladaje dziaciej.
«Žonka na toj momant mieła mahčymaść zarablać bolš. Navošta stračvać bolšy zarobak?» — tłumačyć vybar Jaŭhien.
U źniavoleńni navučyŭsia šyć, pracavać z drevam. Ciapier zarehistravaŭsia jak ramieśnik.
Viadzie palityčnuju dziejnaść, ale mienš, čym raniej, bo «dzieci nie dazvalajuć prajaŭlać tuju aktyŭnaść, jakuju chočacca». U 2017 hodzie paśla pratestaŭ niedarmajedaŭ atrymaŭ 15 sutak. Tady arhanizatara šeścia zatrymali preventyŭna, i Jaŭhien uziaŭ na siabie rolu lidera. Ciaham hodu ŭ 2017—2018 uznačalvaŭ «Małady front». Padčas vybarčaj kampanii 2019 hodu byŭ treneram naziralnikaŭ i namieśnikam kaardynatara nazirańnia.
Miarkuje, što za čas źniavoleńnia parazumnieŭ, pačaŭ bolš surjozna stavicca da ŭsiaho. Staŭ lepš razumieć ludziej, dzie varta sastupić, a dzie — prajavić inicyjatyvu.
«Na «krytaj» siadzieŭ u kamery z adnymi i tymi ž ludźmi, i nikudy ad ich nie padziecca. ŠYZA štomiesiac byŭ jak palohka… Biez padtrymki z voli, kali tabie prynosiać bolš za ŭsich listoŭ, było b davoli ciažka. Šukaŭ pazytyŭ. Dla mianie znajšli redkija knihi, jakija prasiŭ: Roberta Hryna «48 zakonaŭ ułady» i «33 stratehii vajny» i maju lubimuju stratehičnuju hulniu ho, jakuju ciažka znajści ŭ Biełarusi. Zasvoiŭ adno z asnoŭnych praviłaŭ zony — nieści adkaznaść i ŭmieć tłumačyć svaje dziejańni», — kaža pra ŭpłyŭ źniavoleńnia Jaŭhien.
Mikoła Dziadok: «Rychtujusia pastupać u mahistraturu»
Anarchist. Zatrymany ŭ spravie ab napadzie na ambasadu Rasiejskaj Federacyi. U źniavoleńni z 3.09.2010 da 22.08.2015.
Ciapier jamu 31 hod. Paśla vyzvaleńnia žyŭ u Miensku, Vilni, Koŭnie. Ciapier u Lublinie rychtujecca pastupać u mahistraturu na kirunak «Blizkaŭschodniaje daśledavańnie». Adnaviŭsia ŭ EHU i skončyŭ navučańnie pa prahramie «Mižnarodnaja palityka i ekanomika». Pracuje žurnalistam u hazecie «Novy čas». Viadzie palityčny videabłoh i kanał u Telegram. Na jaho zaviali 8 administracyjnych spraŭ za hety čas.
«U palityčnym ruchu nie rasčaravaŭsia, bo nia mieŭ iluzij. Treba razumieć, što adrazu ničoha nia źmienicca. Ty pracuješ na doŭhaterminovuju perspektyvu i zakładaješ padmurak toj budučyni, u jakoj buduć žyć tvaje naščadki», — kaža Mikoła.
Miarkuje, što źniavoleńnie pierafarmatavała jaho jak asobu. Jon staŭ bolš mudrym, ubačyŭ žyćcio z tych bakoŭ, ź jakich raniej nia mieŭ mahčymaści. Da taho ž status palityčnaha viaźnia daŭ jamu «medyjny resurs», mahčymaść vykazvacca na bolšych placoŭkach. Adnačasova kalonija «mocna ŭdaryła pa zdaroŭi».
Źmicier Drozd: «Napisaŭ 7 knih i sotni artykułaŭ»
Historyk-archivist. U časie vybarčaj kampanii 2010 hodu byŭ siabram inicyjatyŭnaj hrupy Andreja Sańnikava. U źniavoleńni z 19.12.2010 da 13.08.2011.
46 hadoŭ. Žyvie, jak i raniej, u Miensku. Pa-raniejšamu maje dumki źjechać za miažu z pryčyny mahčymaj «pahłyblenaj intehracyi» z Rasiejaj. Daśleduje temu represij, raskazvaje pra heta ludziam. Šukaje infarmacyju ŭ archivach, piša i vydaje knihi. Paśla 2011 hodu vydaŭ 7 knih i sotni artykułaŭ. U miežach «Škoły pošuku infarmacyi pra represavanych» dapamahaje pisać zapyty ŭ archivy. Pačaŭ pracu nad kandydackaj dysertacyjaj.
Ciapier z palitykaj źviazany nia bolš, čym da źniavoleńnia: «Moj maksymum — prakamentavać niejkija naviny ŭ sacyjalnych sietkach».
Miarkuje, što źniavoleńnie amal nijak nie paŭpłyvała na jahonaje žyćcio.
«Chiba što dazvoliła adčuć na sabie mnohaje z temy, jakoj ja zajmajusia ŭ teoryi, — represii, — kaža Źmicier. — Turmy i zony ciapier mnie krychu bolš zrazumiełyja. Ja staŭ davoli viadomym u vuzkich kołach. Palityčny viazień — heta peŭny aŭtarytet, vaha ŭ asiarodździ apazycyjnych palitykaŭ i hramadzkich aktyvistaŭ. Heta dapamahaje padtrymlivać cikavaść da taho, što ja rablu. Časam prymušaje prysłuchacca da maich dumak…
Usio ž ja nia straciŭ nadzieju, što zastanusia ŭ pamiaci nia tym faktam, što siadzieŭ, a plonam svajoj pracy: daśledavańniami, knihami, tvorčaściu. Naŭrad ci los skłaŭsia b pa-inšamu bieź źniavoleńnia. Ja rablu toje, što rabiŭ i da 2010 hodu. Chiba što moh praciahnuć svoj šlach z bolš vysokaj pazycyi, čym heta było b biaz Płoščy-2010».
Alaksandar Małčanaŭ: «Kula trapiła ŭ voka»
Hramadzki aktyvist. Pracavaŭ na zavodzie, zavočna vučyŭsia. Braŭ udzieł u akcyi pratestu suprać falsyfikacyi vynikaŭ vybaraŭ 19 śniežnia 2010 hodu. U źniavoleńni z 6.01.2011 da 14.09.2011.
31 hod. Pierajechaŭ z Barysava va Ŭkrainu ŭ 2015 hodzie. Kupiŭ kvateru ŭ Kijevie. Atrymaŭ ukrainskaje hramadzianstva. Słužyć va Ŭzbrojenych siłach kamandziram adździaleńnia. Pravodzić u siarednim paŭhoda na froncie, paŭhoda ŭ punkcie pastajannaha raźmiaščeńnia bryhady ŭ horadzie Biełaja Carkva (Kijeŭskaja vobłaść). Sioleta zavočna zakančvaje ŭniversytet va Ŭkrainie. Letaś kula trapiła Alaksandru ŭ voka, ciapier bačyć tolki adnym.
«Ahułam ja zadavoleny žyćciom. Va Ŭkrainie mnie adnaznačna lepiej, čym u Biełarusi», — kaža Alaksandar.
Siarhiej Marcaleŭ: «Mianie nie chacieli brać navat hruzčykam»
Palityčny aktyvist. Na prezydenckich vybarach 2010 hodu kiravaŭ vybarčym štabam Mikoły Statkieviča. U źniavoleńni z 23.12.2010 da 16.05.2011.
Jamu 42 hady. Žyvie ŭ Miensku. Pa prafesii palittechnolah, raniej arhanizoŭvaŭ vybary. Apošni raz — u 2014 hodzie. Miarkuje, što ŭ Biełarusi na vybarach možna pracavać tolki na poklič serca, bo zarablać na hetym składana. Praź źniavoleńnie nia mieŭ mahčymaści niekalki hadoŭ vyjaždžać za miažu, pracavać i raźvivacca prafesijna. Paśla ŭłasnaha vyzvaleńnia nie źjaždžaŭ za miažu, bo čakaŭ vyzvaleńnia Statkieviča:
«Moj kandydat u turmie — značyć, vybary dla mianie jašče nia skončanyja». Apošni raz bujny karparatyŭny klijent z Rasiei prapanavaŭ dobruju pracu ŭ 2012 hodzie, ale Siarhiej nia moh vyjechać, bo jašče nia skončyŭsia ŭmoŭny termin.
Ciapier nia maje stałaj pracy. Časam piša ekspertnyja acenki, žurnalisckija artykuły dla polskich kaleh, robić analiz palityčnych pracesaŭ u Biełarusi.
Mocna pahoršyłasia zdaroŭje ŭ apošnija paŭtara hoda.
«Izalatar dziaržaŭnaj biaśpieki («amerykanka») — heta nabor specyjalnych firmovych pryjomaŭ, kab čałavieku vynieści mozh, — kaža Siarhiej. — Za vami 24 hadziny naziraje videakamera i viadziecca aŭdyjozapis. Usio heta čujuć nia tolki kanvojnyja, ale i psychijatar, jaki potym daje ŭkazańni śledčym, na što i jak cisnuć u tabie.
Hetaja nievialikaja pryhoda zastałasia sa mnoj nazaŭsiody. Kali ja vyjšaŭ adtul, ja ŭžo byŭ nie zusim adekvatnym. Heta psychatraŭma, stres, niešta padobnaje da tych, chto byŭ na vajnie. Heta datyčyć usich, chto siadzieŭ. Biezumoŭna, heta niepryjemny dośvied».
Paśla vyzvaleńnia sprabavaŭ znajści pracu praz centar zaniataści, ale z sudzimaściu jaho nie chacieli brać navat hruzčykam.
Alaksandar Franckievič: «Ja nie karystajusia mabilnym telefonam»
Hramadzki aktyvist, anarchist. Byŭ u źniavoleńni z 3.09.2010 da 3.09.2013. Jaho abvinavacili ŭ tym, što zdymaŭ na videa napad na aporny punkt milicyi ŭ Salihorsku. Heta była akcyja pratestu suprać dziejańniaŭ, jakija daviali da samahubstva pravaabaroncu Janu Palakovu. Taksama jaho vinavacili ŭ napadach na budynki prafsajuzaŭ i Hieneralnaha štabu ŭ Miensku.
U svaje 29 hadoŭ nia maje SIM-kartki i nie karystajecca mabilnym telefonam dziela biaśpieki: «Kab nia viedali, dzie mianie šukać».
Nieŭzabavie paśla vyzvaleńnia pierajechaŭ va Ŭkrainu. Jak i ŭ Biełarusi, pracavaŭ prahramistam, raspracoŭvaŭ mabilnyja prahramy dla Apple. U 2019 hodzie jaho departavali z Ukrainy ŭ Biełaruś za toje, što jahonaja dziejnaść nibyta «supiarečyć intaresam nacyjanalnaj biaśpieki Ŭkrainy». Ciapier žyvie ŭ Miensku, pracuje ŭ toj ža kampanii, što i pierad pierajezdam.
U svaich palityčnych pohladach nie rasčaravaŭsia, starajecca brać udzieł u anarchičnym ruchu. Ličyć, što źniavoleńnie mocna źmianiaje čałavieka, bo tady treba vyžyvać pa bolš surovych praviłach. Alaksandar adznačyŭ upłyŭ kalonii ŭ tym, što na try hady jon straciŭ mahčymaść raźvivacca prafesijna jak prahramist.
Uładzimier Jaromienak: «Planuju zastacca ŭ Vilni»
Palityčny aktyvist, maładafrontaviec. Udzielnik Płoščy-2010 i spravy «Biełaha lehijonu». Byŭ u źniavoleńni z 20.12.2010 da 13.08.2011.
Jamu 29 hadoŭ. Z momantu vyzvaleńnia zajmaŭsia roznaj pracaj, u tym liku rabiŭ zvarščykam i cieślarom. Ciapier bolšuju častku žyćcia znachodzicca ŭ Vilni. Planuje znajści tam stałuju pracu i zastacca žyć.
Ličyć, što źniavoleńnie mała paŭpłyvała na žyćciovyja vybary. Zajmajecca ciapier tym, što padabajecca.
«Palityčnym žyćciom ja ciapier nie žyvu, heta nie z pryčyny źniavoleńnia — tak skłałasia žyćcio. Trymaju ruku na pulsie padziejaŭ, naziraju. Byłych maładafrontaŭcaŭ nie byvaje. Aktyŭnaha ŭdziełu ŭ hramadzka-palityčnym žyćci nie prymaju», — kaža Ŭładzimier.
