Apieracyja «Bieły busieł»
Abjomny artykuł pad nazvaj «Apieracyja «Bieły busieł» (Zamiežnyja śpiecsłužby — suprać Biełarusi)» vyjšaŭ u haziecie «Sovietskaja Biełoruśsija» 5 vieraśnia 2001 hoda — za čatyry dni da druhich prezidenckich vybaraŭ. U jaho asnovie, jak adznačałasia, lažała skaročanaja analityčnaja zapiska, jakuju skłaŭ niejki «ŭpłyvovy maskoŭski centr «Niezaležnaja palityčnaja ekśpiertyza». U im śćviardžałasia, što była raspracavana cełaja apieracyja pa adchileńni Alaksandra Łukašenki ad ułady pad kodavaj nazvaj «Bieły busieł». I nibyta da jaje prykłali ruku Fiederalnaja raźviedvalnaja słužba Hiermanii, CRU i MI-6. Płan nibyta pavinien byŭ realizoŭvacca pad nahladam zamiežnych dypłamataŭ i raźviedčykaŭ, jakija prykryvalisia pracaj u roznych humanitarnych arhanizacyjach u Biełarusi.
Adznačałasia, što zachodnija śpiecsłužby zrazumieli: Łukašenku nie ŭdasca fizična likvidavać abo zrynuć z dapamohaj uzbrojenaha paŭstańnia ci vajennaj apieracyi pa typu toj, jakaja pravodziłasia vojskami NATA ŭ Juhasłavii. Tamu vyrašana było zrabić staŭku na vybarčyja technałohii i infarmacyjnuju kampaniju, a ŭ vypadku niaŭdačy zajavić pra masavyja parušeńni padčas vybaraŭ. Adnak siłavoje supraćstajańnie z uładami nibyta taksama razhladałasia: padrychtoŭkaj «hrupy bajcoŭ» dla ŭdziełu ŭ paślavybarčaj akcyi byccam zajmaŭsia moładzievy ruch «Zubr», dužych chłopcaŭ treniravali ŭ lasach Minščyny, taksama pryvodzilisia padrabiaznaści stasunkaŭ lidaraŭ «Maładoha frontu» ź niejkimi asobami, jakija havaryli ab vykarystańni zbroi i vybuchovych srodkaŭ — usio dla aktyŭnaha supraćstajańnia ź siłavikami. Žorstkaje padaŭleńnie akcyj i mahčymyja čałaviečyja achviary taksama nibyta ŭvachodzili ŭ płan «Bieły busieł» — heta davała b padstavu Zachadu nie pryznać zakonnaść vybaraŭ i pasiejać chaos u krainie.
Złym hienijem usioj apieracyi, pavodle artykuła, byŭ kiraŭnik kansultatyŭnaj naziralnaj hrupy ABSIE ŭ Minsku Chans-Hieorh Vik, jaki z 1985-ha pa 1990 hod uznačalvaŭ hiermanskuju vyviedku. Nibyta Vik, sustrakajučysia ź niekatorymi kandydatami i z pradstaŭnikami ich štaboŭ, hramadskimi dziejačami i aktyvistami, upłyvaŭ na pryniaćcie imi peŭnych rašeńniaŭ, a taksama zajmaŭsia kaardynacyjaj ich dziejańniaŭ i navat kuryravaŭ apazicyjnuju presu.
U toj ža čas śćviardžałasia, što ZŠA z dapamohaj praviadzieńnia napiaredadni vybaraŭ vajskovych vučeńniaŭ NATA la miežaŭ Biełarusi i raźmiaščeńnia ŭ sumiežnych krainach dadatkovych vajskovych kantynhientaŭ buduć destabilizavać situacyju ŭ našaj krainie. Jeŭropa, jak śćviardžałasia, damahałasia taho ž z dapamohaj ekanamičnych mietadaŭ, pavialičvajučy pošliny na biełaruskija tavary, z-za čaho abjom ich prodažaŭ u ES padaŭ. U artykule havaryłasia i pra toje, što ŭ cełym Zachad žadaje adchileńnia Łukašenki, tamu što jon źjaŭlajecca «hałoŭnaj pieraškodaj na šlachu da hieapalityčnych madelaŭ «novaha suśvietnaha paradku».
Materyjał kancentravaŭsia na tym, kab pakazać suviazi biełaruskaj apazicyi i niekatorych tahačasnych kandydataŭ u prezidenty z zachodnimi śpiecsłužbami ci inšymi zamiežnymi strukturami, adnak byŭ bahaty i na hieapalityčnuju analityku, sens jakoj nie zaŭsiody zrazumieły.
«U vypadku prychodu da ŭłady demakratyčnaha prezidenta ŭstupaje ŭ dziejańnie płan refarmavańnia biełaruskaha hramadstva, transfarmacyi ŭłady, ekanomiki i sistemy mižnarodnych adnosin, što pryviadzie da pierahladu miežaŭ u čatyrochkutniku Hiermanija — Polšča — Litva — Biełaruś, stvareńniu za košt polskaj i litoŭskaj terytoryi «Bałtyjskaha kalidora» dla niemcaŭ až da miežaŭ z Kalininhradskaj vobłaściu RF, z kampiensacyjaj hetych, adabranych u Litvy i Polščy, terytoryj biełaruskimi ziemlami», — adznačałasia ŭ materyjale.
Jaki ŭpłyŭ mieŭ artykuł 20 hod tamu?
Uładzimir Šancaŭ, jaki zaraz uznačalvaje mahiloŭskuju abłasnuju arhanizacyju Abjadnanaj hramadzianskaj partyi, ŭ 2001 hodzie pracavaŭ u pieradvybarčym štabie kandydata ŭ prezidenty Siamiona Domaša. Toj, nahadajem, prykładna za dva tydni da vybaraŭ źniaŭsia na karyść Uładzimira Hančaryka. Šancaŭ da hetaha času zachoŭvaje ŭ siabie numar haziety z materyjałam pra «Biełaha busła», jaki ŭ toj čas pačali abmiarkoŭvać jak prostyja vybarščyki, tak i ludzi, jakija pracavali ŭ štabach kandydataŭ.
— Viadoma, jaho zaŭvažyli. Hazietu ž kinuli ŭ kožnuju paštovuju skryniu. Ja pamiataju, što tady była masa abureńniaŭ usialakich: jak tak možna, u abychod i ŭ parušeńnie ŭsich zakonaŭ, heta rabić. Potym abureńni byli pra toje, ź jakoj nahody nas prasłuchoŭvajuć pastajanna. Całkam narmalovaja była tady vybarčaja kampanija. My jak štab, ja chaču skazać, lišniaha nie mahli sabie dazvolić, tamu što viedali, što nas prosta zdymuć. My dobra razumieli, što za takija artykuły čałavieka treba prosta zdymać z vybaraŭ, i CVK pavinna była zrabić heta ŭ dačynieńni da Łukašenki, — raspavioŭ Uładzimir Šancaŭ.
Fota z fejsbuka Uładzimira Šancava
Pavodle jaho słoŭ, takija zvaroty ŭ Centrvybarkam z boku pradstaŭnikoŭ štaboŭ apazicyjnych kandydataŭ byli, adnak za daŭnaściu hadoŭ jon nie pamiataje padrabiaznaściaŭ. Šancaŭ kaža, što za niekalki dzion da vybaraŭ u ofis «Fondu imia Lva Sapiehi», abłasnoje adździaleńnie jakoha jon uznačalvaŭ, pryjšli pradstaŭniki DFR KDK i zabrali adtul usiu techniku.
— Ja pamiataju tolki, što Departamient finansavych rasśledavańniaŭ pa Mahiloŭskaj vobłaści ŭ mianie zapatrabavaŭ usie finansavyja dakumienty «Fondu Lva Sapiehi». Potym zvanok u dźviery ofisa, i ŭvachodzić kiraŭnictva departamienta — try načalniki. Da mianie pretenzii, čamu ja nie pieradaŭ finansavyja dakumienty fondu dla pravierki. Ja adkazvaju, što ŭčora asabista prynios i addaŭ. Adzin ź ich dastaje mabilnik: «Zabirajcie!». Čałaviek piatnaccać uvalvajecca ŭ ofis, karatkastryžanyja chłopcy ŭ skuranych kurtkach — usio pachapali i panieśli. A potym mnie jašče i štraf dali za toje, što hramadskaja arhanizacyja zajmałasia vybarami. Ale jana vybarami nie zajmałasia, štab byŭ u inšym miescy. I ŭ kampjutarach nie było naohuł ničoha, źviazanaha sa štabam Domaša.
Šancaŭ fihuravaŭ i ŭ samim artykule pra «Biełaha busła»: tam było ŭkazana, što prykładna za paŭtara miesiaca da vybaraŭ jon vioz ź Minska ŭ Mahiloŭ 6 tysiač niamieckich marak i 9 faksaŭ, jakija pryznačalisia dla pieradvybarčaha štaba. Sam Uładzimir Šancaŭ kaža, što ničoha padobnaha nasamreč nie było, i ŭpeŭnieny, što jaho prasłuchoŭvali.
— U mašynie sa mnoj siadzieŭ pryjaciel i prosta raspaviadaŭ ab kupli hetych faksaŭ na takuju sumu, havorka išła pra niejkija jaho pryvatnyja spravy. Tam była nazvanaja suma i kolkaść faksaŭ. Ale toj, chto vioŭ prasłuchoŭku, — jamu, napeŭna, usio było pa barabanu. Ja nie viedaju, jak heta ŭsio vyhladała, ale hetyja 6 tysiač marak «uspłyli», byccam ja ich vioz dla štaba Domaša, ale ničoha padobnaha nie było, jak i faksaŭ.
Kandydat u prezidenty Siamion Domaš, jaki pamior u 2019 hodzie, tady źniaŭsia z vybaraŭ na karyść adzinaha apazicyjnaha lidara Uładzimira Hančaryka. Adnak u artykule heta rašeńnie padajecca jak pryniataje pad ciskam zamiežnych pradstaŭnikoŭ, u tym liku Chansa-Hieorha Vika. Uładzimir Šancaŭ ža śćviardžaje, što Domaša «złamali» pradstaŭniki ŭłady.
Choć hazietny materyjał nie źmiaščaŭ pramych abvinavačvańniaŭ kankretnych asob u parušeńni zakona, vykładzienaja ŭ im infarmacyja davała padstavu ŭładam dla rašučych dziejańniaŭ. Adnak ni reakcyi aficyjnych orhanaŭ, ni jakoha-niebudź razboru ŭ suviazi z artykułam, jak kaža surazmoŭca, nie było, choć u im śćviardžałasia, što analityčnaja zapiska, jakaja pasłužyła asnovaj dla materyjału, była nakiravana ŭ Dziaržaŭny sakrataryjat Savieta biaśpieki Biełarusi. Bolš za toje, u tym ža 2001 hodzie ŭ sud na hazietu «Sovietskaja Biełoruśsija» padała staršynia Biełaruskaha Chielsinkskaha kamiteta Taćciana Proćka, jakuju zhadvali ŭ materyjale, adnak jon nie byŭ zadavoleny. Tahačasny hałoŭny redaktar vydańnia Pavieł Jakubovič u svajoj zavočnaj palemicy z Alaksandram Fiadutam na temu svabody słova ŭ 2003 hodzie tak kamientavaŭ situacyju:
«Pavodle ŭstanoŭčaha Dahavora i Statuta haziety, a hałoŭnaje, Zakona «Ab druku i inšych ŚMI», redakcyja nie niasie adkaznaści za materyjały, pradastaŭlenyja joj dla apublikavańnia aficyjnymi orhanami. U redakcyjnaj preambule da materyjału «Apieracyja «Bieły busieł» jasna skazana, jakaja instancyja dała haziecie materyjał. Mienavita tamu, a nie z pryčyny «dvajnych standartaŭ» sud i nie pryniaŭ isk sp-ni Proćka».
Uładzimir Šancaŭ bačyć u historyi anałohii ź sioletniaj spravaj ab nibyta płanavanym dziaržaŭnym pieravarocie, pa jakoj zaraz zatrymanyja čatyry čałavieki.
— Ja heta rasceńvaju prosta jak strašyłku, kab zapałochać nasielnictva, kab nie źviazvalisia z apazicyjaj. I, chutčej za ŭsio, kab zrazumieli, što ŭsio ŭ ich pad kantrolem, usich mohuć prasłuchać i ŭsio ŭ ich doŭhich rukach. Mietady zastalisia adny i tyja ž: šantaž, pravakacyja, biezumoŭnaje skažeńnie faktaŭ. Voś hetaja pravakacyja z Kastusiovym, Fiadutam i Ziankovičam — heta toje ž samaje, arhanizavanaja pravakacyja. Razumiejecie, z savieckich časoŭ u nas było takoje mierkavańnie, što KDB — heta vysokaprystojnaja arhanizacyja, u jakoj pracujuć intelihientnyja i razumnyja ludzi, jakija ŭ pryncypie nie pavinny dazvalać sabie apuskacca da takich voś rečaŭ.
Uładzimir Hančaryk byŭ u 2001 hodzie adnym z troch čałaviek, imia jakoha razam z Alaksandram Łukašenkam i Siarhiejem Hajdukievičam apynulisia ŭ vybarčym biuleteni. Pa aficyjnych dadzienych jon zaniaŭ na vybarach druhoje miesca, atrymaŭšy amal 16% hałasoŭ. Eks-kandydat u prezidenty pamiataje historyju z «Biełym busłam»: pa jahonych słovach, tady ŭpieršyniu zahavaryli ab dziaržaŭnym pieravarocie, jaki moh vylicca ŭ hramadzianski kanflikt, a jašče pra toje, što ŭ Biełarusi płanujecca sproba ažyćciaŭleńnia juhasłaŭskaha varyjantu zachopu ŭłady.
— Raskryvaŭsia taki scenar: u dzień vybaraŭ 9 vieraśnia 15 tysiač naziralnikaŭ pavinny abviaścić pieramožcam adzinaha kandydata, a 10 vieraśnia nie mienš za 10 tysiač praciŭnikaŭ Łukašenki buduć šturmavać jaho rezidencyju — tak było zajaŭlena, — kaža Hančaryk.
Infarmacyja pra toje, što ŭ krainie mahčymyja sutyknieńni i krovapralićcie, tyražavalisia, pa słovach Hančaryka, praz roznyja srodki masavaj infarmacyi, nie tolki presu.
— Jak reahavała nasielnictva? Vy viedajecie, pa-roznamu, i zaniepakojenaść, viadoma, heta vyklikała. Ja voś zhadvaju pieradvybarčy mitynh u Navapołacku. Da mianie padyšła žančyna, skazała, što ŭ jaje dačka-studentka ŭ Minsku, i źviarnułasia: «Uładzimir Ivanavič, paklaniciesia nie dapuścić, kab praliłasia kroŭ». Ja kažu: «Adkul heta viadoma, nichto ž ničoha nie abviaščaŭ, jakaja kroŭ?». A akazvajecca, pra heta papiaredžvali pa radyjo.
Pa słovach Uładzimira Hančaryka, pastupali paviedamleńni, što ŭ Minsku i inšych haradach byli raskidanyja listoŭki niejkaha «Biełaruskaha vyzvalenčaha vojska», jakija zaklikali da ŭzbrojenaha paŭstańnia. Jon kaža, što heta była pravakacyja i jaho vybarčy štab, jak i štaby inšych kandydataŭ, nieadkładna zrabili pra heta zajavu. Hančaryk zhadvaje, što tahačasnaja presa, pryčym nie tolki dziaržaŭnaja, niaredka pisała pra toje, što apazicyjnyja siły «žadajuć usio razburyć, źniščyć usio pazityŭnaje, pierakreślić usie zakony, admianić usie vyniki refierendumaŭ». U CVK, pavodle jaho słoŭ, z boku štaba zvaroty byli, adnak jany nie dali efiektu.
Taksama, pa słovach Hančaryka, jon, jak i mnohija inšyja, chto vyłučaŭsia ŭ prezidenty, sustrakaŭsia z demanizavanym u artykule pradstaŭnikom ABSIE Chansam-Hieorham Vikam, adnak nijakich tajnych pieramoŭ ź im nie vioŭ.
— Tak, sustrakalisia. Sustrakaŭsia nie tolki ja, sustrakalisia bolš šyrokim kołam. Ale heta byli adkrytyja sustrečy, jon pravodziŭ tady šmat sustreč — samaje šyrokaje koła ludziej udzielničała. Nijakich zakrytych sustreč, patajemnych damoŭlenaściaŭ absalutna nie było, i na rolu tam niejkaha kiraŭnika apazicyi jon nie pretendavaŭ.
Jak minimum dvojčy Hančaryka zaprašali na razmovy ŭ prakuraturu i śledčyja orhany, adnak bolš historyja z «Biełym busłam», pavodle jahonych słoŭ, nikoli i nidzie nie ŭspłyvała i nijakich rasśledavańniaŭ pavodle faktaŭ, vykładzienych u artykule, vidać, nie pravodziłasia.
— Heta toj fejk, jaki byŭ zrobleny ŭ nietrach śpiecsłužbaŭ, jak ja razumieju, i vydadzieny. Tamu što nijakaj asnovy, nijakich arhanizacyj nie isnavała absalutna. Kali b tam niešta było, jak u historyi z «Partniorstvam» (padčas vybarčaj kampanii 2006 hoda čaćviora kiraŭnikoŭ hramadzianskaj inicyjatyvy «Partniorstva» byli zatrymanyja, a zatym asudžanyja da roznych terminaŭ źniavoleńnia — zaŭv. Tut.by), to byli b zatrymańni, tamu što tam byli kankretnyja ludzi, jakija pracavali pa nazirańni za vybarami. A tut nie było nikoha, prosta prydumana i vysmaktana z palca.
Hančaryk taksama pravodzić paraleli z padziejami dvaccacihadovaj daŭniny i ciapierašniaj «spravaj ab dziaržaŭnym pieravarocie», adznačajučy padabienstva mietadaŭ z tymi, jakimi karystalisia jašče savieckija śpiecsłužby ŭ 20−30 hady minułaha stahodździa, u tym liku ŭ Biełarusi, dla taho, kab raspravicca ź niepažadanymi asobami.
— Z časam, treba addać naležnaje śpiecsłužbam, jany, jak u apošniaj «zmovie», stali bolš kvalifikavana padychodzić, choć taksama šmat što vyklikaje sumnievy. Ja, naprykład, nie ŭjaŭlaju Fiadutu, viedajučy jaho vielmi dobra, z aŭtamatam. Razumiejecie, z punktu hledžańnia dziaržaŭnaj prapahandy, jość unutranyja i źniešnija vorahi, i ich treba złučyć — zvonku idzie finansavańnie, ideałahičnaja apracoŭka, infarmacyjnaja padtrymka i hetak dalej. Patrebna niejkaja struktura, voś jaje stvaryli. A ŭ hetuju strukturu ŭciahnuli, naturalna, vykarystoŭvajučy niejkija vykazvańni i inšaje, — adznačaje Hančaryk.
