— Jan, vy vyvučajecie rasiejski ŭpłyŭ u Biełarusi i jaho evalucyju. U peŭnym sensie možna skazać, što pravadnikami, aktarami hetaha ŭpłyvu źjaŭlajecca ŭsia dziaržaŭnaja systema, pačynajučy z Łukašenki i jaho administracyi.
Ale kali vieści razmovu pra hramadzkija ci kvazihramadzkija arhanizacyi, supolnaści, płyni — jakaja struktura hetaha ŭpłyvu?
— Systema rasiejskaha ŭpłyvu vielmi transfarmavałasia paśla 2020 hodu. Raniej rasiejcy ŭkładali resursy ŭ klasyčnuju stratehiju «miakkaj siły» sa stvareńniem svaich medyja, z vyroščvańniem svaich aktyvistaŭ, z realizacyjaj svaich prajektaŭ. Heta ŭsio zachavałasia, ale jany źmianili akcent na supracu z režymam. Navošta stvarać admysłovyja instrumenty ŭpłyvu, kali ŭsio nieabchodnaje robić sam režym Łukašenki i źviazanyja ź im aktyvisty?
Kali ž havaryć pra hramadzianskuju supolnaść, jakuju sprabujuć stvaryć na miescy vyčyščanaj hramadzianskaj supolnaści, to jaje možna ŭmoŭna padzialić na 5 katehoryjaŭ.
Pieršaja — «Ubudavanyja pazasystemnyja». Heta struktury, jakija paŭstali padčas padziejaŭ 2020 hodu z metaj padtrymki režymu Łukašenki. Ź ciaham času jany zdoleli inkarparavacca ŭ dziaržaŭnuju systemu. Da takich ja adnošu arhanizataraŭ praŭładnych aŭtaprabiehaŭ u 2020 hodzie, jakija transfarmavalisia ŭ arhanizacyju «Patryjoty Biełarusi». Ź imi źviazany taki dziejač, jak Stanisłaŭ Jaskievič, jaki arhanizoŭvaŭ tyja aŭtaprabiehi. Paśla jon zajmaŭsia prapahandaj, stvaryŭšy Centar novych medyja. Jon pracavaŭ taksama na dziaržaŭnym telebačańni, udzielničaŭ u prapahandysckim prajekcie «V riežimie pravdy» Vadzima Hihina. Hetyja «Patryjoty Biełarusi» ŭsprymajucca systemaj jak niešta svajo. Jany ŭzajemadziejničajuć i z čynoŭnikami, i z kiraŭnikami BRSM. Častka hetych ludziej była źviazanaja ź dziaržavaj ci pradziaržaŭnym biznesam, ale heta ŭsio ž struktura pa-za miežami dziaržavy.
Druhaja katehoryja — heta «Mocnyja kalasystemnyja». Najbolš viadomaja struktura z hetaj katehoryi — fond paralimpijca, matyvacyjnaha koŭča, prapahandysta i śpikiera režymu Alaksieja Tałaja. Dziejnaść fondu i jaho kiraŭnika skiravanaja na padtrymku Łukašenki i prasoŭvańnie idei «Jedinoho otiečiestva ot Briesta do Vładivostoka». Jon uciahvaŭ akupavanyja Rasiejaj terytoryi Ŭkrainy ŭ biełaruski dyskurs jašče da pačatku poŭnamaštabnaj rasiejskaj ahresii. Ciapier jaho fond zajmajecca, aproč inšaha, i vyvazam u Biełaruś dziaciej z Ukrainy.
Unutry krainy jon realizuje takija inicyjatyvy, jak «Siłavy maraton Ajčyna» — heta seryja mierapryjemstvaŭ pa siłavoj i idealahičnaj padrychtoŭcy moładzi. Hetym zajmajucca takija radykalnyja prychilniki «russkoho mira», jak Piotr Šapko — kazak, paśla 2014 hodu jon zajmaŭsia padrychtoŭkaj ludziej dla ŭdziełu ŭ vajnie na Danbasie na baku separatystaŭ. I Tałaj spakojna ŭdzielničaje z takim čałaviekam u supolnaj hramadzkaj dziejnaści.
Nastupnaja katehoryja — «Aprapryjavanyja aktyvisty». Tut treba najpierš pryhadać Siarhieja Łušča. Jon byŭ adnym z samych viadomych prarasiejskich aktyvistaŭ u Biełarusi. Udzielničaŭ u stvareńni arhanizacyi «Rumoł» («Ruś mołodaja»), u prajekcie «Naš Homiel».
Łušč zastajecca pravadnikom rasiejskich intaresaŭ u Biełarusi, jon sprabavaŭ stvaryć palityčnuju partyju «Sajuz». Cikava, što hetuju partyju nie zarehistravali. Systema abmiažoŭvaje aktyŭnaść aktaraŭ, jakija, niahledziačy na ŭsiu łajalnaść, mohuć stać punktam upłyvu źniešnich siłaŭ, u dadzienym vypadku Kramla. Z punktu hledžańnia biełaruskich uładaŭ centar upłyvu pavinien być tolki adzin — heta ich režym. U Maskvie heta dobra zrazumieli i tamu realizujuć svaje intaresy pieravažna praź biełaruski režym.
Łušč rehularna jeździć u Danbas z pułam biełaruskich prapahandystaŭ, najpierš z Azaronkam i Hihinym. Repartažy pra ich vizyty potym pakazvajuć pa biełaruskaj televizii. Tym samym rasiejskaja ahresija i akupacyja lehitymizujucca dla biełaruskaj aŭdytoryi.
Jašče adzin persanaž z hetaj katehoryi — Dźmitry Bielakoŭ. U minułym jon supracoŭnik specsłužbaŭ. Potym staŭ ekspertam pa ŭsich pytańniach — pa Kitai, pa infarmacyjnaj palitycy, pa čym zaŭhodna. U niečym jaho dziejnaść dubluje aktyŭnaść ułasna rasiejskich dziejačoŭ u Biełarusi, takich jak historyk Alaksandar Dziukaŭ. Bielakoŭ taksama zajmajecca «histaryčnymi vojnami». Jon padabraŭ pseŭdahistoryka Alaksandra Płavinskaha, jaki zajmaŭsia «daśledavańniem Kurapataŭ», śćviardžajučy, što tam ludziej zabivali nacysty.
Bielakoŭ byŭ stvaralnikam inicyjatyvy «Infaspecnaz», ź jakoha vyjšła sumnaviadomaja Volha Bondarava. Jon udzielničaŭ u prajekcie SONAR rasiejskaha palittechnolaha Siamiona Ŭrałava.
Čaćviortaja katehoryja — «Stara-novaja prarasiejskaja apazycyja». Najbolš viadomy pradstaŭnik hetaj płyni — Arciom Ahafonaŭ, jaki zajmaŭsia inicyjatyvaj «Hramadzianskaja zhoda» jašče da 2020 hodu. Adnoj z metaŭ hetaj inicyjatyvy było pryznańnie Biełaruśsiu rasiejskaj aneksii Krymu. U 2020 hodzie jon nie padtrymaŭ Łukašenku i navat vystupiŭ z aściarožnaj krytykaj hvałtu z boku siłavikoŭ. Paśla hetaha jahonyja prajekty ŭ Biełarusi byli amal spynienyja i znachodziacca ŭ stanie anabijozu. Dla systemy łajalnaść da jaje i da Łukašenki — heta krytyčna važny momant.
I apošniaja, ale samaja cikavaja katehoryja, — heta «Dzikija pazasystemnyja».
Da ich možna adnieści tuju ž Volhu Bondaravu i Tacianu Sidarovič z TH-kanału «Biełoruska «topit». Siudy ž možna adnieści supołku «Śpiektr», jakaja ładziła akcyi ŭ padtrymku AMAPu, i šerah inšych marhinalnych supołak, jakija padtrymlivali ŭładu ŭ 2020 hodzie. Asoby, jakija ŭtvaryli «Śpiektr», da 2020 hodu paŭsiul šukali zmovu, zmahalisia za tradycyjnyja kaštoŭnaści. Heta ludzi, jakija nia zdolnyja pracavać u systemie i z systemaj. Jany pakryŭdžanyja, što ich starańniaŭ nie acanili.
Padobnyja ž aktyvisty i błohiery stvaryli inicyjatyvu «Biełyj krolik». Heta taki ŭmoŭna ananimny TH-kanał, na jakim publikujucca danosy na čynoŭnikaŭ i praŭładnych dziejačoŭ kultury, jakich abvinavačvajuć u tym, što jany niedastatkova prałukašenkaŭskija, pradziaržaŭnyja. Jany ŭ svaim impecie nazyvajuć «schavanym zmaharom» namieśnika kiraŭnika administracyi Łukašenki Ihara Łuckaha, atakujuć Ministerstva kultury. Kanflikt, jaki adbyŭsia pamiž Bondaravaj i praŭładnym palitykam i historykam Iharam Marzalukom, taksama častkova źviazany z supołkaj «Biełyj krolik».
Dla ich navat taja kurtataja dola biełaruskaści, jakaja zachoŭvajecca ŭ biełaruskim režymie, — nacyjanalizm.
Častka režymu źjaŭlajecca naščadkam BSSR, naščadkam čyrvona-zialonaj tradycyi. Jany — savieckija, kanservatyŭnyja, suprać pravoŭ čałavieka, ale zachoŭvajuć peŭny santyment da biełaruščyny, chaj i dekaratyŭnaj.
Ale «Dzikija pazasystemnyja» — jany chutčej čyrvona-karyčnievyja. Niezaležnaja Biełaruś, biełaruskaja nacyja, biełaruskaja mova dla ich — histaryčnaja niedarečnaść.
— Jakaja stupień kiravanaści hetych biełaruskich prarasiejskich aktaraŭ z boku Maskvy? Jana ich padtrymlivaje, finansuje ich dziejnaść? Ci jany dastatkova samastojnyja i prosta tak bačać śviet?
— Jość siarod ich aktary, jakija realizujuć prajekty rasiejskich fondaŭ, strukturaŭ pry rasiejskaj ambasadzie. Naprykład, heta robić Łušč, jaki takuju svaju dziejnaść i nie chavaje. Heta prajekty «Točki rosta», «Juh mołodoj», «My vmiestie». Chutčej za ŭsio, svaje pajezdki na Danbas Łušč realizuje jakraz u miežach «My vmiestie».
Što tyčycca «Dzikich pazasystemnych», to ich i nakiroŭvać nia treba, ich dziejnaść pa začystcy ŭsiaho biełaruskaha, u tym liku i ŭmoŭnych prabiełaruskich pamknieńniaŭ u dziaržaparacie, całkam adpaviadaje pracesu idealahičnaj akupacyi.
Ale nielha kazać, što Bondaravaj z Kramla dajuć zahady, jakoha aktyvista ci čynoŭnika varta pačać ckavać. Ludzi takoha kštałtu dziejničajuć, zychodziačy sa svajoj systemy pohladaŭ i kaštoŭnaściaŭ.
Chacia čas ad času im mohuć i davać parady, na kaho nakiravać aktyŭnaść, u kim jašče zastaŭsia «biełaruski hien».
I abjektam ckavańnia robicca, naprykład, muzyčny hurt «Drazdy» — absalutna łajalny režymu, ale pry hetym biełaruskamoŭny. I tamu dla prarasiejskich šavinistaŭ u Biełarusi jany — jak čyrvonaja anuča dla byka.
— Jak u hetych aktyvistaŭ z 5 katehoryjaŭ suadnosiacca palityčnyja lajalnaści Łukašenku i Pucinu? Chto dla ich «baćka»?
— Hetaja supolnaść vielmi nieadnarodnaja, tam jość i kamunisty, i amal fašysty, i pravasłaŭnyja fundamentalisty, i artadaksalnyja kanservatary — kaho tam tolki niama. Staŭleńnie da Łukašenki siarod ich roznaje. Miarkuju, što mnohija ź ich chacieli b, kab Biełaruś była ŭklučanaja ŭ skład Rasiei pad ahulnym kiraŭnictvam Maskvy.
Ale jany nia mohuć vykazvać heta adkryta, bo jak tolki heta skažuć, to ryzykujuć, što ź imi pačnuć abychodzicca hetak ža, jak i ź inšymi apanentami režymu. Čaho jany jak prafesijnyja danosčyki nia chočuć i ŭsialak paźbiahajuć. Tamu musiać «filtravać» toje, što kažuć publična. Ale nianaviść da biełaruskaha ŭ ich vielmi mocnaja. Movu jany nazyvajuć «mojvaj». I Łukašenku jany mohuć zakidać toje, što «vyhadavaŭ nacyjanalistaŭ» i što biełaruskaja mova jašče tam-siam zachavałasia. Kampanija zmahańnia z łacinkaj była tut tolki pieršym krokam.
