Dzivak, na jakim trymajecca «Spadčyna» 8

Anatolu Biełamu — 70. Piša Zachar Šybieka.

Anatol Bieły vitaje haściej u svaim pryvatnym muziei ŭ Starych Darohach.

Anatol Bieły ŭ hetyja śniežańskija dni śviatkuje ŭłasnuju kruhłuju datu razam z hramadska-aśvietnickim kłubam «Spadčyna», jaki stvaryŭ jašče za savietami, 25 hadoŭ tamu, i pryvatnym muziejem prykładnoha mastactva, jaki arhanizavaŭ 10 hadoŭ tamu. Supadzieńnie — niezvyčajnaje. Jak historyku, mnie nieviadoma, kab niejkaja inšaja hramadskaja ŭstanova pratrymałasia tak doŭha. I mnie nieviadoma, kab chto-niebudź raniej za Anatola Biełaha arhanizavaŭ u niezaležnaj Biełarusi pryvatny mastacki muziej.

Majo znajomstva ź biełaruskim aśvietnikam pačałosia ŭ 1971 h., u ścienach BDU, dzie były lotčyk spaścihaŭ navuku i vykładaŭ fiłasofiju. Pamiataju, jon uhavaryŭ mianie ŭziać udzieł u mižnarodnaj navukovaj kanfierencyi dla studentaŭ i tym nabliziŭ da navuki. A pieršaha vydatnika kursa, ciapierašniaha eks-ministra Piotru Kraŭčanka zacikaviŭ kalekcyjanavańniem.

U pieršyja hady niezaležnaści imia Anatola Biełaha było na słychu ŭ biełaruskich patryjotaŭ. Ale jaho niezvyčajnaść, naporystaja dziejnaść vyklikali niekatoruju naściarožanaść, padavalisia dziŭnymi. I sapraŭdy jon — składany, ambitny, časam niecierpialivy, ale zaŭsiody samaachviarny, inicyjatyŭny, paśladoŭny i niastomny ŭ biełaruskich spravach. Maje šmat siabroŭ i niedabrazyčliŭcaŭ. Što b pra jaho nie kazali, układ Anatola Biełaha ŭ biełaruskaje adradžeńnie vyhladaje vielmi salidna.

Kulturna-aśvietny kłub «Spadčyna» staŭ dla dacenta fiłasofii svojeasablivym aeradromam uźlotu da viaršyń biełaruskaści. Z usio bolšym impetam razhortvałasia tam praca pa vyvučeńni, źbirańni, prapahandzie kaštoŭnaściaŭ Biełarusi. Usio bolej ludziej dałučałasia da hetaj vysakarodnaj spravy: mastakoŭ, skulptaraŭ, piśmieńnikaŭ, śpiecyjalistaŭ inšych prafiesij. Jany rabili toje, što nie było zapatrabavanym dziaržavaj. Pravodzilisia viečaryny, sustrečy, dyskusii, pryśviečanyja aktualnym, ale zabaronienym temam.

Anatol Bieły — viadomy kalekcyjanier. Z atrymańniem Biełaruśsiu niezaležnaści, jon arhanizoŭvaŭ u Minsku sa svaich zboraŭ časovyja vystavy miedaloŭ, tvoraŭ biełaruskich mastakoŭ, jakija žyvuć u ZŠA. Ekspazicyja «Francysk Skaryna i jaho čas» vystaŭlałasia ŭ Jarasłaŭli (1990) i ŭ tym ža hodzie ekspanavałasia ŭ Złučanych Štatach padčas XIX sustrečy biełarusaŭ śvietu.

Na srodki sponsaraŭ, sabranyja pa inicyjatyvie lidera kłuba «Spadčyna», byli stvorany pomniki Maksimu Bahdanoviču u Jarasłaŭli, Francysku Skarynu, Mikołu Husoŭskamu, Kiryłu Turoŭskamu ŭ Minsku (dvoryk BDU), Łarysie Hienijuš u Zelvie, Mikołu Jermałoviču ŭ Maładziečnie.

Spatrebiŭsia vopyt papiaredniaha vyvučeńnia mastactva. Anatol Jaŭchimavič — aŭtar mnohich knih, katałohaŭ, navukovych artykułaŭ ab biełaruskim mastactvie.

U 2007 h. namahańniami kłuba byŭ vydadzieny zbornik «Mikoła Jermałovič», dzie źmieščany intervju viadomaha historyka, jaho vieršy i znakamityja pramovy. Intervju, jakija zapisaŭ Anatol Bieły, publikavalisia ŭpieršyniu. U ich Mikoła Jermałovič raskryvajecca jak paet i dysident.

Z 2006 h. u dziejnaści «Spadčyny» źjaviŭsia novy nakirunak. U siecivie byŭ stvorany sajt «Pakutniki Biełarusi», dzie źbirajucca źviestki pra achviaraŭ stalinizmu ŭ Biełarusi. U 2008 h., z nahody 90-hodździa abviaščeńnia Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, u internecie źjaviłasia virtualnaje vydańnie kłuba pad nazvaj «Adradžency Biełarusi». Na tym sajcie adlustroŭvajucca etapy žyćcia našych suajčyńnikaŭ, jakija ŭ samych niespryjalnych palityčnych umovach ruchali nacyjanalnuju kulturu i mastactva, prapahandavali i adstojvali pravy rodnaj movy, baranili volu i niezaležnaść Baćkaŭščyny. Sioleta stvoranyja dva sajty: pieršy pad nazvaj «Rodnaja mova», druhi pad nazvaj «Narodny kalandar» raspaviadaje pra tradycyjnuju narodnuju kulturu biełarusaŭ.

Usie sproby dabicca ad uładaŭ dazvołu na stvareńnie muzieja ci na vydzialeńnie asobnaj zały dla pastajannaj ekspazicyi tvoraŭ z ułasnaj kalekcyi Anatola Biełaha skončylisia biezvynikova. Tady

niaŭrymślivy kalekcyjanier vyrašyŭ adkryć mastacki muziej u baćkoŭskim domie, što ŭ Starych Darohach.

U śniežni 1999 h. muziej zapracavaŭ. Potym pobač sa starym domam byli ŭźviedzieny čatyry novyja budynki na dva pavierchi. Ekspazicyjnaja płošča pierasiahnuła 500 kv.m. U muziejnych załach raźmieščana bolš za 1200 tvoraŭ vyjaŭlenčaha mastactva.

Namahańniami siabroŭ kłuba i ich lidera sabrana šmat rarytetnych ekspanataŭ, tvoraŭ mastactva (hrafika, žyvapis, skulptura, dekaratyŭna-prykładnyja pracy), histaryčnych relikvijaŭ. U Alejnaj zale ekspanujucca partrety biełaruskich kniazioŭ i hietmanaŭ. U muziei možna pabačyć halereju partretaŭ dziejačoŭ «našaniŭskaha» pieryjadu, kalekcyju miedaljernaha mastactva. Asobnaja zała adviedziena dziejačam biełaruskaha zamiežža (ich partrety, tvory). Stvoranaja kalekcyja muziejnych rečaŭ, pryśviečanaja Vasilu Bykavu.

A kala muzieja, na siadzibie Anatola Biełaha, stajać pomniki i pamiatnyja znaki biełaruskim dziejačam, u tym liku pamiatny znak u honar Vasila Bykava (vałun z bronzavym miedaljonam), ustalavany ŭ 2003 h. U płanach haspadara siadziby — stvaryć svojeasablivy panteon dziejačoŭ biełaruskaj kultury. Zaraz na terytoryi muzieja vosiem pomnikaŭ: Kryžu Jeŭfrasińni Połackaj, hierojam Hrunvaldskaj bitvy, Zmaharam za rodnuju movu, emihranckamu paetu i lekaru Anatolu Biarozku, baćku i synu Bahdanovičam, Łarysie Hienijuš i Mikołu Ułaščyku.

U 2007 h. pryvatny muziej vyjšaŭ u internet-prastoru. Na adkrytym u sakaviku sajcie vystaŭlenyja repradukcyi karcin, fotazdymki skulptur, rečaŭ biełaruskaj daŭniny, a taksama vyjavy na miedalach zmaharoŭ za niezaležnaść Biełarusi.

U zbory materyjałaŭ pra zamiežža Anatolu Biełamu dapamahaje dačka Śviatłana, jakaja žyvie ŭ ZŠA. Nadziejnym pamočnikam u muziejnaj spravie vystupaje i žonka Ała Mikałajeŭna. Sa svajoj kalekcyjaj spadar Anatol achvotna znajemić usich haściej, ładzić ekskursii. Da jaho pryjazdžajuć nie tolki žychary Biełarusi, ale i biełarusy z zamiežža (Francyi, Italii, Amieryki, Polščy, Rasii i Ukrainy).

Muziej i kłub «Spadčyna» dziejničajuć u nieparyŭnaj suviazi. U ich — adzin lider. Siabry kłuba ŭdzielničali ŭ stvareńni muzieja, papaŭniajuć jaho fondy. Ad imia kłuba pravodziacca vystavy. Kłub słužyć hramadskaj placoŭkaj dla inicyjatyvaŭ Anatola Biełaha i jaho paplečnikaŭ.

Usie spravy jubilara ciažka i pieraličyć. Doŭhi čas dziejnaść Anatola Biełaha była mała viadoma hramadskaści. Prosta, zamoŭčvałasia. Ličyłasia dzivactvam. Postsavieckaje hramadstva nie mahło pa-naležnamu acanić niezvyčajna ščyruju prychilnaść da nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ. I ja niejak nie prymaŭ usurjoz tyja samadziejnyja spravy, što pavinna była, na maju dumku, rabić dziaržava. Ale čas pakazaŭ, što heta nie asobny vypadak ambitnaści i dzivactva, što pry isnujučaj biełaruskaj dziaržavie samadziejnaść była zusim nieabchodnaj. I kab nie Anatol Bieły ź jaho kamandaj, Biełaruś jašče bolš by straciła, i jašče bolš nie nabyła b.

…Maja sustreča z byłym nastaŭnikam adbyłasia ŭ časie prezientacyi knižki «Narys historyi Biełarusi. 1795–2002». Tady Anatol Bieły papraknuŭ mianie, što ja nie znajšoŭ u svajoj knizie miesca dla jaho «Spadčyny». Ciapier škaduju.

Namahańniami jubilara biełaruskaja «spadčyna» uzbahačajecca i nabyvaje ŭsio bolšuju vahu. Kab jaje ŭtrymlivać na naležnym uzroŭni, patrabujecca ŭsio bolšaja moc. Dumaju, biełaruski dziajač nie padviadzie. Ale patrebna i dapamoha.

Bolej by takich niaŭrymślivych ludziej, jak Anatol Bieły.