Ci varta asudžać Hiuntera Hrasa? My spytalisia pra heta pierakładnika niamieckaje litaratury Vasila Siomuchu. U časie vajny fašysty źniščyli ŭsiu siamju Dziadźki Vasila. U samoha jaho na nazie dahetul šnar ad ukusu sabaki adnaho z esesaŭcaŭ.
«Hrasa dakarajuć, što jon słužyŭ u SS, što jamu dali Nobela, a piśmieńniku-frantaviku Bykavu, maŭlaŭ, nie dali. (Da słova, my sami vinavatyja, što Bykavu nie dali toj premii, kali niekatoryja ŭ krainie vychoŭvalisia na paezii Bykava.) Viadoma, Vasil Uładzimieravič zasłužyŭ Nobela, ale jaho zasłužyŭ i Hiunter Hras. Heta vydatniejšy prazaik...
Hras – u SS... A chto z nas, pry našym fašyźmie, nia vyras u pijanerach, u kamsamole, u partyi, i my ŭsiamu hetamu bieznadziejna vieryli? A jon, siamnaccacihadovy dziaciuk, dvanaccać hadoŭ pražyŭ pry Hitlery, pry štodzionnaj mudraj, chitraj i nachrapistaj ahitacyi? Hras ščyra vieryŭ tady fašysckaj idealohii. Hitlerava prapahanda nie była durnoj. Ja čytaŭ «Majn kampf»: jana ŭzdymała nacyjanalny honar niemcaŭ, jakija tolki što prajhrali vajnu, u jakich ekanomika była razburanaja. Kali ŭbivać takoje kožny dzień u hałavu, to, kaniečnie, takaja masa ŭpłyvała na Hrasa.
U toj čas, kali mabilizoŭvali Hrasa, za dva miesiaca da kanca vajny, užo nie hladzieli, u kaho čystaja, u kaho nia čystaja kroŭ, chto rasava adpaviadaŭ, chto – nie, aby nahrebści bolš chłopcaŭ. Jaho ni ab čym nie pytali, ci choča jon słužyć, ci nie.
Paśla vajny Hiunter Hras zarekamendavaŭ siabie jak jarki antyfašyst i pacyfist. Jon byŭ i zastajecca takim siońnia. Hras adzin z najbolš prahresiŭnych piśmieńnikaŭ Niamieččyny.
Ja sprabavaŭ niekali pierakłaści na biełaruskuju movu raman Hrasa «Koški-myški», ale jon u mianie načysta nia ŭdaŭsia, poŭnaja niaŭdača. Ja byŭ vymušany kinuć pierakład, choć mnie strašenna padabaŭsia hety tvor. Ničoha nia zrobiš, mnie nie ŭdałosia znajści stylovuju płyń Hrasa. Treba mieć vialikuju padrychtoŭku, kab pierakładać Hrasa, kab ubačyć usie aluzii – abo być prosta niemcam.
U adnym z apošnich svaich ramanaŭ «Trajektoryja kraba» Hiunter Hras apaviadaje pra słavutuju padvodnuju łodku Maryneska, jon tam ni pierad kim nia ścielecca, ni pierad niemcami, ni eŭrapiejcami, ni fašystami, ni kamunistami.
Hras taksama vydatny paet, dramaturh, krytyk, publicyst, ale samyja kaštoŭnyja jahonyja jaskrava antyfašysckija tvory z «Dancyskaj trylohii».
Čamu Hras mienavita siońnia vyrašyŭ pryznacca ŭ hetym, ja nia viedaju, ale mahu zdahadacca. Kali b hetaje chłapčo pryznałasia paśla vajny, to pałova daroh dla jaho była b zakrytaja. Spačatku jon bajaŭsia pryznacca ŭ hetym, choć, paŭtarusia, jahonaj viny tam niama nijakaj, paśla krychu zapamiatavaŭ, potym da jaho pryjšła słava, jak da piśmieńnika, vybitnaha, charošaha, inicyjatara mnohich demakratyčnych pieraŭtvareńniaŭ u Hiermanii. Jon adzin ź inicyjataraŭ stvareńnia hrupy «47». A ciapier jon nie baicca, heta nia byŭ hrech maładości.
Hras vielmi vynachodliva, vielmi ščyra piša praŭdu pra vajnu. A Vałensa niachaj sam admovicca ad zvańnia hanarovaha hramadzianina Hdańsku, bo lepš, čym Hras, pra hety horad nichto nie napisaŭ».
Zapisaŭ Źmicier Pankaviec
