Napačatku palanez Ahinskaha hučaŭ zusim inačaj, unuk kniazia Michała Kleafasa adšukaŭ Troju, inšy naščadak adkryvaŭ Eŭropie džaz... Jakija jašče zahadki toić kampazytarskaja dynastyja Ahinskich? Ź Viktaram Skorabahatavym hutaryć Źmicier Padbiareski.
«Naša Niva»: Ci ŭsia muzyka, napisanaja Ahinskimi, adšukanaja?
Viktar Skorabahataŭ: Litaralna hadoŭ vosiem-dziesiać tamu było dakazana, što melodyja «Ješče Polska nie zhineła», to bok mazurka Dambroŭskaha, sučasny himn Polščy, napisanaja Michałam Kleafasam Ahinskim. Jaho naščadak Andžej Załuski znajšoŭ rukapis tvoru, aŭtohraf. Tamu hetyja dyski z spadčynaj Ahinskich – tolki pačatak «raskopak». Nichto ž dakładna nia moža skazać, što bačyŭ i rasčytaŭ usie rukapisy, jakija źbierahajucca, skažam, u maskoŭskim archivie Ahinskaha. Uładzimier Ščasny damohsia atrymać chacia b kopii dakumentaŭ. Ale ž u Maskvie noty, napisanyja rukoj Michała Kleafasa, majucca nia tolki ŭ dziaržaŭnym, ale i ŭ notnym kanservatorskim archivie. U pryvatnaści, skrypičnyja tvory. My viedajem Michała Kleafasa jak kampazytara, jaki pisaŭ dla fortepijana, ale ž ulubionym jahonym instrumentam była skrypka. Dyk što, niaŭžo ž jon ničoha dla skrypki nie napisaŭ?! Treba prosta šukać, šukać ich daŭniuju majomaść ad Varšavy da Maskvy. Jość nie da kanca razabranyja archivy klaštaraŭ, chramavyja, dziaržaŭnyja, haradzkija archivy. Pošukavuju pracu treba praciahvać.
«NN»: Dla kniazioŭ Ahinskich kampazytarstva było chobi ci ŭsio ž rodam prafesijnaj dziejnaści?
VS: Praviadu paralel z Antonijem Radziviłam. Jon byŭ svajakom pruskaha karala, dvanaccatym ardynatam Niaśvižu, adnym z najbolš zamožnych na toj čas ludziej u śviecie, palitykam... I ŭ toj ža čas Hiote pra jaho hetak napisaŭ u svaim dziońniku: «Hienijalnaja, paryvistaja kampazycyja kniazia da «Faŭsta»!» Hienijalnaja kampazycyja! Hetak vykazaŭsia čałaviek, jaki siabravaŭ z Bethovenam, da jakoha z pašanaj źviartaŭsia Berlijoz, jaki sam byŭ dyrektaram ci nia opernaha teatru. Dyk chto ž tady Antoni Radzivił? I chto taki Michał Kleafas Ahinski? Nu, skažam, pieršy ŭ śviecie ministar adukacyi. Pavodle kanstytucyi, 3 traŭnia 1793 hodu ŭ Rečy Paspalitaj było ŭtvorana takoje ministerstva, i pieršym jahonym ministram byŭ mienavita jon. Takim čynam – ministar? Pałkavodziec? Kampazytar? I toje, i druhoje, i treciaje. Prosta heta byli takija maštabnyja postaci, asoby renesansnaha typu, jakija mahli vyjavić siabie jaskrava i talenavita ŭ samych roznych halinach žyćcia, litaralna va ŭsim, da čaho dakranalisia.
«NN»: A chto z naščadkaŭ Michała Kleafasa moža spračacca ź im u słavie?
VS: Biassprečna, jaho unuk Karal Bernard Załuski. Dastatkova pahladzieć na noty jahonaha palanezu. Heta napisana pa-mastacku prosta kalasalna! Karal Bernard byŭ vajskoŭcam, dyplamatam, aktyŭna zajmaŭsia navukaj, u pryvatnaści, razam sa Šlimanam raskopvaŭ Troju, pieršy rasšyfravaŭ staražytnahreckija melodyi i rytmy. I heta vidać u jaho fortepijannych tvorach, jakija paznačany nadzvyčaj składanaj rytmaarhanizacyjaj. Jon siabravaŭ ź Listam. Z notaŭ vidać, što jon pisaŭ nie dla šarahovych vykanaŭcaŭ, a dla virtuozaŭ.
«NN»: Jak vyhladajuć Ahinskija na fonie inšych znakamitych kampazytarskich dynastyjaŭ?
VS: Bachaŭskaja dynastyja – najbolš viadomaja ŭ śviecie. Pry žyćci Johan Sabastyjan Bach byŭ bolš-mienš viadomy jak muzyka, ale jaho chutčej prymali jak arhanista, čym jak kampazytara: vydavieckaja sprava tolki razhortvałasia, jahonyja tvory amal nie drukavalisia. Navat paśla jaho śmierci kali i ŭžyvaŭsia vyraz «vialiki kampazytar Bach», dyk mieŭsia na ŭvazie jahony starejšy syn Karł Filip Emanuił. Darečy, Volfhanh Mocart vučyŭsia i ŭ Karła Filipa Emanuiła, i ŭ Johana Chryścijana, synoŭ Johana Sabastyjana.
Ale Ahinskija – dyk heta sapraŭdy fenamenalny vynik, chacia b pa časie. Kampazytar Karal Ahinski nam viadomy jašče z času Bacha. I da siońnia hetaja dynastyja maje kampazytaraŭ, adpaviednych stylu toj epochi, u jakoj žyvuć i pracujuć. Naprykład, Vojciech Astoja-Astašeŭski. Jon byŭ kampazytaram chutčej džazavym, čym akademičnym. U 30-ja hady XX st. u Eŭropie z džazam tolki-tolki pačynali znajomicca. I adzin z naščadkaŭ Ahinskich, jakich my viedajem jak kampazytaraŭ-klasykaŭ, spryčyniŭsia da papularyzacyi džazu. Dyj sam Iva Załuski, i jaho brat trymajucca ŭ tvorčaści klasyčnych kirunkaŭ, choć i nie biez eksperymentaŭ. Iva Załuski navat napisaŭ fortepijanny tvor dla levaj ruki. Choć pieršym tut byŭ Ravel, jaki napisaŭ kancert dla fortepijana z arkiestram dla levaj ruki: jahony siabra-pijanist padčas vajny straciŭ pravuju ruku.
«NN»: Ale ci možna kazać pra toje, što Iva Załuski vystupaje nia tolki jak prafesijny kampazytar, ale i jak prafesijny pijanist?
VS: Čym bolš ludziej vykanali tuju ci inšuju pjesu, tym bolš varyjantaŭ jaje pračytańnia. My ŭsie nibyta vydatna viedajem la-minorny palanez Michała Kleafasa Ahinskaha «Raźvitańnie z Radzimaj». Ale nam heta tolki zdajecca. Pa sutnaści, Iva Załuski adkryŭ nam hety tvor, bo adšukaŭ nia prosta zapisany tekst pjesy rukoj Ahinskaha. Jon znajšoŭ jašče j pieršyja vydańni palanezu, jakija vychodzili pry žyćci Ahinskaha dy jašče pry jahonym udziele. Pamiž rukapisam i vydańniem majucca adroźnieńni ŭ notnym tekście. Voś Ihar Ałoŭnikaŭ i vykonvaje časta hety tvor na kancertach, i zapisaŭ jaho. Majecca ciapier i zapis Ivy Załuskaha. Kaniečnie ž, paraŭnoŭvać ich jak pijanistaŭ niemahčyma: Iva na fonie Ihara vyhladaje jak amatar. Tym nia mienš, jany ž vykonvajuć roznyja redakcyi adnaho j taho ž tvoru. I taja, i druhaja redakcyi byli napisanyja dy vydadzienyja pry žyćci Ahinskaha, tamu i atrymlivajecca, što abiedźvie redakcyi majuć prava na vykanańnie. Heta – aŭtarski tekst. A dahetul my viedali, na žal, tolki redakcyju Rahal-Lavickaha, pavodle jakoj i była zroblena symfaničnaja partytura. I voś jana naahuł adroźnivajecca ad aŭtarskaj redakcyi!
❏
Music of the Oginsky Dynasty. – «Kaŭčeh», 2006.
Muzyčnaja spadčyna Ahinskich, Astašeŭskich i Załuskich, vydadzienaja dbańniami Ivy Załuskaha, naščadka Michała Kleafasa Ahinskaha.
