U Maskvie adbyŭsia źjezd fiederalnaj nacyjanalnaj kulturnaj aŭtanomii «Biełarusy Rasii». Čym žyvuć ciapier biełarusy Rasii? Jak zachoŭvajuć svaju tojesnaść? Intervju z kiraŭnikom Irkuckaha tavarystva biełaruskaj kultury imia Čerskaha Aleham Rudakovym.
«Naša Niva»: Sp-r Aleh, jakija vyniki źjezdu biełarusaŭ Rasii?
Aleh Rudakoŭ: Kali raniej FNKA zajmałasia prasoŭvańniem idejaŭ ekanamičnaj intehracyi pamiž RF i RB,, dyk ciapier, kali hetaja ideja zaniapała, narešcie pačali zajmacca prahramami pa kulturnych tradycyjaŭ biełaruskaha narodu. Jość zruchi. Heta byŭ pieršy raz, što kiraŭnictva bolšaści biełaruskich supołak Rasii zadumalisia nad pytańniem kulturnaha raźvićcia. Pa-druhoje, išła hutarka pra stvareńnie niadzielnych fakultatyŭnych škołaŭ pa vyvučeńni biełaruskaj movy i historyi.
«NN»: Nakolki biełaruskaja mova źjaŭlajecca vyznačalnym čyńnikam dla biełarusaŭ Rasii?
AR: Niama movy — niama narodu. Za svaju supołku skažu, što mova źjaŭlajecca našym hałoŭnym nakirunkam, dzie my robim usio dziela taho, kab mova hučała. Śpieŭnyja festy, ukaranieńnie movy ŭ pobytavych stasunkach. Vučym i tych, chto pryjšoŭ da nas z treciaha-čaćviortaha pakaleńnia biełarusaŭ narodžanych u Sibiry i tolki prybyłych ź Biełarusi. Darečy, na źjezdie, jaki prachodziŭ pieravažna pa-rasijsku, kazałasia i nieadnarazova padkreślivałasia, što mova — vyznačeńnie nacyjanalnaj admietnaści.
«NN»: Dziakujučy čamu zachavalisia biełarusy Sibiry?
AR: U vioskach, utvoranych biełaruskimi pierasialencami padčas stałypinskich reformaŭ, skłałasia paradaksalnaje stanovišča: čym mienš adukavanyja ludzi, tym bolš jany hamoniać pa-biełarusku. Čym mienš ich zakranuła savieckaja škoła, tym bolš jany mohuć raspavieści pra svaje zvyčai i abrady. Navat tyja, chto naradziŭsia ŭ Sibiry. A ŭ horadzie dziejničaje pryncyp, «Kali ty naradziŭsia ŭ Sibiry, dyk ty ŭžo rasijec, jaki pavinny razmaŭlać pa-rasijsku». Tamu ŭ horadzie tojesnaść moža zachavać i raźvić, peŭna, chutčej pry dapamozie biełaruskaj supołki. U nas u Irkucku navat utvarajucca biełaruskija pary: sustrelisia, paznajomilisia padčas biełaruskaha śviata, i voś źjavilisia dzietki. U nas u Irkucku ŭžo jość Rahnieda. A jašče pašpartnyja Jany, Voli, Alesi, Bahdany.
«NN»: Dapamohu z boku biełaruskaj dziaržavy adčuvajecie?
AR: Nie. Naprykład, u Irkucku, dzie palakaŭ dźvie z pałovaj tysiačy, dziejničaje adrazu niekalki prahramaŭ, finansavanych polskim konsulstvam: dla palakaŭ, jakija chočuć viarnucca na Baćkaŭščynu, prahramy pa papularyzacyi polskaści. Voś vydali knihu (zrazumieła pa-rasijsku), dzie davodziać, što Jan Čerski — palak. Nas, biełarusaŭ, u Irkuckaj vobłaści pa roznych padlikach ad 16 da 50 tysiačaŭ, ale niama nivodnaj prajektu, finansavanaha z boku biełaruskaj dziaržavy. Dy što kazać! Navat litoŭcy, jakich u Irkuckaj vobłaści ŭsiaho paŭtary tysiačy, majuć ažno try prahramy.
«NN»: A z kulturnaj pradukcyi čaho brakuje?
AR: Padručnikaŭ. Voś u sibirskaj vioscy Turhienieŭka, jakaja była utvorana ŭ 1909 hodzie biełarusami, dyrektar škoły, kaža: «Tolki dajcie nam biełaruskija padručniki, my sami budziem vyvučać historyju i movu». I jamu niama čaho adkazać. Pa-druhoje, nie staje papularna napisanych brašuraŭ, a choć by i pa-rasijsku. Nie tolki dla biełarusaŭ, ale i dziela papularyzacyi biełaruskaj historyi siarod inšych narodaŭ Prybajkalla. Skažam, kab možna było prezientavać jaje meru horada Irkucka, kab jon, pačytaŭšy, zrazumieŭ lepiej, što takoje biełaruski narod i jaho tradycyi.
«NN»: U Biełarusi idzie raspracoŭka zakanadaŭčaj bazy pa suviazi z suajčyńnikami. Na vašuju dumku, što pavinna zrabić biełaruskaja dziaržava ŭ hetym kirunku?
AR: Stvaryć ministerstva pa suviazi z suajčyńnikami, jakoje budzie mieć paŭnamoctvy i mieć peŭny biudžet, jaki budzie nakiravany na biełaruskija supołki za miažoj i zaprašeńnie biełarusaŭ zamiežža (jak šarahovych biełarusaŭ, tak i tvorčyja kalektyvy) u Biełaruś. Ja całkam razumieju, što siońnia biełaruskaja dziaržava tolki pačynaje ŭśviedamlać, što treba pracavać i ŭzajemadziejničać sa svajoj dyjasparaj. Heta pieršy krok. Ale sioje-toje možna zrabić i ciapier, pakul strukturaŭ pa pracy z suajčyńnikami faktyčna nie isnuje. I vialikich vydatkaŭ na heta nia treba: nakiravać u Rasiju navukoŭcaŭ, kab pravieści kanfrencyju pa biełaruskaj historyi, abo artysta z vystupami. I Biełaruś nie takaja ŭžo biednaja kraina.
«NN»: Sp-r Aleh, jakoje pačućci apanoŭvać vas na Baćkaŭščynie?
AR: Na Baćkaŭščynie adnaznačna lepiej dychajecca — u nas u Sibiry klimat ciažejšy (śmiajecca). Pa-druhoje, vo tolki što baćki zvanili z Połaččyny, kazali, kab pryjazdžaŭ, bo treba drovy siekčy, a admović ža baćkam niemahčyma. Pa-treciaje, pryjazdžajučy ŭ Biełaruś, robicca škada, što nie hučyć biełaruskaja mova. Pa pryjeździe ja tut ža pierachodžu na biełaruskuju movu: u kramie, va ŭstanovach. I časam zdarajucca vypadki, kali mianie nie tolki nie razumiejuć peŭnaha słova, ale jašče i patrabujuć, kab ja razmaŭlaŭ pa-rasijsku.
* * *
29 krasavika Aleh Rudakoŭ aznačaje dzień naradžeńnia. Redakcyja «Našaj Nivy» vinšuje spadara Aleha i žadaje jamu mocnaha zdaroŭja, natchnieńnia i plonu ŭ pracy.
Čytać jašče: Vilnia, jak biełaruskija spravy?
