Siońnia ŭžo nia tysiačy, a dziesiatki tysiač hramadzianaŭ Biełarusi žyvuć i pracujuć u Zachodniaj Eŭropie, u ZŠA, Kanadzie, u inšych krainach.Jany vyjechali pa roznych pryčynach (adzin atrymaŭ palityčny prytułak, druhi znajšoŭ lepšuju pracu, inšy ažaniŭsia, chtości vyjhraŭ latareju «hryn kard»), majuć rozny pravavy status u zamiežžy i nieadnolkavy žyćciovy ŭzrovień,
U hetym pierakonvaješsia pry čytańni praviłaŭ vyjezdu i ŭjezdu hramadzianaŭ.
Pra vyjezd pisałasia bahata, siońnia — pra ŭjezd. Kab ujechać na terytoryju krainy, treba mieć pašpart.I heta — samaja vialikaja prablema dla biełaruskich hramadzianaŭ.
Hramadzianie absalutnaj bolšaści krainaŭ takoj prablemy nia viedajuć. Hramadzianin, naprykład, Francyi albo ZŠA idzie ŭ ambasadu svajoj krainy i praz
Inšaja sprava — pašpart Respubliki Biełaruś.
Turyst pavinien atrymać hetak zvany «dazvoł na viartańnie» (i užo pryjechaŭšy ŭ Biełaruś afarmlać novy pašpart). Nu, a toj, chto žyvie ŭ zamiežžy stała, maje vybar: albo — toj ža «dazvoł» i afarmleńnie pašpartu ŭ Biełarusi, albo — rehistracyja ŭ ambasadzie, i tolki potym pašpart. Pryčym, dziela hetaj rehistracyi musicie aformić «vyjezd na pastajannaje miesca žycharstva», sabraŭšy paru dziesiatak roznych daviedak (z terytoryi Biełarusi, zrazumieła).
Zališnie kazać, što praktyčna va ŭsich demakratyčnych krainach praktyki «rehistracyi» svaich hramadzianaŭ u dypmisijach nie isnuje.
Jašče bolš składana atrymać pašpart dla dzicia, jakoje naradziłasia ŭ zamiežžy i pavodle ar.13 Zakona ab hramadzianstva RB źjaŭlajecca biełaruskim hramadzianinam niezaležna ad miesca naradžeńnia, kali chacia b adzin z baćkoŭ — hramadzianin Biełarusi (u dužkach nahadajem, što ciapierašni Zakon ab hramadzianstvie nie zabaraniaje mieć hramadzianstva i inšaj krainy (heta nia tojesna t.zv. normie «padvojenaha hramadzianstva», jakaja dziejničaje ŭ ličanych dziaržavach).
Hramadzianstva dzicia maje, ale aformić biełaruski pašpart možna tolki na terytoryi Biełarusi (va ŭsialakim razie, hetaje praviła dziejničaje dla baćkoŭ, jakija nie zarehistravalisia ŭ biełaruskaj ambasadzie. A takich siarod biełarusaŭ zamiežža — bolšaść). Navat nie havoračy pra finansavyja vydatki, heta stvaraje vialikuju prablemu dla tych, čyj adpačynak zvyčajna nie pieravyšaje
Dla siemjaŭ, dzie adzin z baćkoŭ maje palityčny prytułak i adpaviedna, nia moža ŭjechać na terytoryju Biełarusi (pry hetym druhi takim pravam vałodaje) — afarmleńnie biełaruskaha pašpartu dla dzicia robicca praktyčna niemahčymym.
U vyniku, šmat chto afarmlaje vychad ź biełaruskaha hramadzianstva.Ja zaraz nie źbirajusia paprakać takich ludziej u stracie pačućcia patryjatyzmu, prosta kanstatuju fakt. Biudžet Respubliki Biełaruś u takim vypadku nibyta vyjhraje (pošlina za vychad ź biełaruskaha hramadzianstva ŭ praz ambasadu ŭ Niamieččynie — 325 eŭra). Adnak ŭ doŭhaterminovaj perspektyvie prajhraje biełaruskaja nacyja — bo tracić tych, chto, atrymaŭšy zachodniuju adukacyju i vopyt, moh by ŭ perspektyvie prynieści niemałuju karyść Biełarusi.
Tut, kaniečnie, prajava adnoj z hałoŭnych prablemaŭ Respubliki Biełaruś — aŭtanomnaści ŭłady i čałavieka.
Hramadzianin Francyi moža paskardzicca na drennuju pracu kansulatu «svajmu» deputatu, toj — zrobić zapyt ministru zamiežnych spraŭ albo navat skrytykuje jaho na pasiadžeńni parlamentu. Ministar vykaža niezadavalnieńnie ambasadaru, i dyplamatyčny klerk atrymaje admoŭny zapis u svaim pracoŭnym reziume. Mechanizm viadomy i daŭno adpracavany. U ciapierašniaj Biełarusi mała kamu pryjdzie z hałavu skardzicca na niešta deputatu — jak viadoma, deputat nijak nie zaležyć ad vybarščykaŭ, bo nie imi pryznačajecca. Znoŭ ža, nie chaču kidać kamieńni ŭ supracoŭnikaŭ biełaruskich dypmisijaŭ — kažuć, ŭ apošnija hady jany stali bolš vietlivymi; sam nie sutykaŭsia, miarkuju pa raspoviedach. Ale jany padparadkoŭvajucca instrukcyjam, jakija adnaznačna ŭchvalili b Łaŭrencij Bieryja i tavaryš Canava. Mahčyma, mienavita pa takoj instrukcyi supracoŭnik biełaruskaj dypmisii ŭ adnoj eŭrapiejskaj krainie raptam pačaŭ vypytvać u naviednika, jaki pryjšoŭ pa dakument, a ci viedaje jon niešta pra ŭzajemaadnosiny Paźniaka i Milinkieviča?
Vyjaŭlajecca tut i staŭleńnie aficyjnaha Miensku da dyjaspary. Takich adnosinaŭ niama ni ŭ vodnaj krainie, jakaja ličyć siabie demakratyčnaj. Naprykład, kožnaja dziaržava zacikaŭlenaja padtrymlivać (u tym liku i finansava) dyjasparu ŭ ZŠA, bo dyjaspara, zvyčajna — łobi nacyjanalnych intaresaŭ hetaj krainy ŭ Vašynhtonie. Inšaja sprava, što u Łukašenkavaj administracyi i biełaruskaj dyjaspary supraćlehłaje bačańnie šlachu Biełarusi i nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ.
I jość jašče adna pryčyna, jakaja nie ŭ apošniuju (a mo i ŭ pieršuju) čarhu ŭpłyvaje na nadzvyčaj niespryjalnaje dla zamiežnych biełarusaŭ zakanadaŭstva.
Letam 1992 hodu daviałosia ŭdzielničać u abmierkavańni prajektu pieršaha pašpartu — taho samaha, z «Pahoniaj», jaki potym vydavaŭsia ŭ pieršyja hady biełaruskaj niezaležnaści. Kamisija pa ŚMI i pravach čałavieka, u jakoj ja tady pracavaŭ, zarasiła na abmierkavańnie pradstaŭnikoŭ «zacikaŭlenych viedamstvaŭ» — MZS, MUS dy inšych.
Tady ja zapytaŭsia, a ci nie nadyšoŭ čas admovicca ad štampy «Vyjezd da…», bieź jakoha nielha było pajechać za miažu. Pradstaŭnik MZS nijakich piarečańniaŭ nia mieŭ. Načalnik AVIRu Stesik (na žal, zabyŭsia jaho poŭnaje imia), skazaŭ, što jahonaje viedamstva — tolki «za», ale, chacia štamp stavić AVIR, rašeńnie vypuskać ci nie vypuskać hramadzianina za miažu prymajecca nia ŭ ministerstvie ŭnutranych spraŭ, a ŭ inšym viedamstvie.
I tut słova ŭziaŭ pradstaŭnik hetaha samaha viedamstva.
Deputat VS i adnačasna namieśnik staršyni KDB Hienadź Łavicki byŭ kateharyčny:
— Komitiet hośbiezopasnosti protiv otmieny razriešitielnoho štampa. My na eto sohłasije nie dadim i vizirovať bieź nieho projekt pasporta nie budiem.
Ciapier štamp skasavany, ale,
kali čytaješ zakanadaŭstva i instrukcyi ŭ spravie vyjezdu i ŭjezdu, składajecca ŭražańnie, što pisałasia ŭsio heta nie ŭ intaresach hramadzianina, a ŭ intaresach viedamstva, jakoje i nie źbirajecca admaŭlacca ad tatalnaha kantrolu za hramadzianami — što na radzimie, što ŭ zamiežžy.
