Jevanhielle ad Saramaha 7

Płanieta była b našmat biaśpiečniejšaj, kali b my ŭsie byli ateistami
Žaze Saramaha

18 červienia 2010 hodu pamior apošni vołat jeŭrapiejskaj lavicy, piśmieńnik i humanist, ci nie samy viadomy partuhalec i łuzafon u śviecie — Žaze de Soŭza Saramaha. Aŭtar, ź pieršaha pohladu, vielmi kłasičnych i akademičnych tekstaŭ, ale ž pa sutnaści vielmi i vielmi niaprostych, fantasmaharyčnych, antyŭtapičnych i zaŭsiody sacyjalnych, hipiersacyjalnych navat. Addany ateist i antyklerykał, krytyčny jeŭrapiejec, kamunist i pierakanany antyhłabalist, Saramaha, kali dazvolić sabie takoje paraŭnańnie, byŭ dla svajho naroda tym, čym Vasil Bykaŭ byŭ dla nas. Kaniečnie, u płanie litaraturnym piśmieńniki mała ŭ čym padobnyja. A voś u płanie hramadzianskaj pazicyi, u płanie adnosinaŭ z uładami paraleli navidavoku. Ale ž viadoma, što prarokaŭ niama, a kali i jość, to ich nie lubiać va ŭłasnaj krainie: u 90-ch partuhalski piśmieńnik źjechaŭ z kansiervatyŭnaj katalickaj Partuhalii i pasialiŭsia ŭ Ispanii: na radzimie jamu nie daravali śmiełaj, advolnaj i vielmi krytyčnaj interpretacyi jevanhiellaŭ i jevanhielskich siužetaŭ u ramanie «Jevanhielle ad Isusa».

Naturalna, jak pierakanany i niepapraŭny ateist, ale pry hetym dobry znaŭca Biblii i katalickaj tradycyi (nie zabudziem, što aŭtar naradziŭsia ŭ suzdrom katalickaj Partuhalii!), jon u tekstach dy pramovach asabliva žorstka vystupaje suprać boha, jahonyja hieroi pahražajuć niabiosam kułakom, jahony Isus z ramana «Jevanhielle ad Isusa» daruje nie ludziam, a bohu ŭsie jahonyja vykidy i kryvavyja zadumy, a samym stanoŭčym hierojem tvora robicca djabał (jon ža i anioł).

Mienavita praz hety tvor Vatykan i prakatalicki ŭrad Partuhalii arhanizavali ŭ 1992 hodzie sapraŭdny bajkot piśmieńniku, u vyniku čaho toj i pierabraŭsia ŭ Ispaniju, na Kanary. Tym nie mienš, bajkot na radzimie nie źniščyŭ piśmieńnika, tvor byŭ pierakładzieny na bolš čym 25 movaŭ i ŭrešcie prynios jamu Nobieleŭskuju premiju. Darečy, Saramaha — heta pakul adziny łuzafon-nabielar.

Ale krytykavaŭ piśmieńnik nie tolki relihiju, boha, ale i palitykaŭ, krainy i cełyja chaŭrusy. Uzhadajem, jak u samym pačatku 2000-ch Saramaha abazvaŭ italijskaha pałytka S. Bierłuskoni «kryminalnikam». I ahučyŭ toje, što ŭsie viedali, dy nie advažvalisia skazać. U 90-ch hadach minułaha stahodździa partuhalski humanist abvinavaciŭ Izrail u hienacydzie palestyncaŭ. U toj ža pryblizna čas jon atakuje ES, krytykuje bruselskuju i strasburskuju biurakrytyju i paraŭnoŭvaje Jeŭropu sa staroj kabietaj, jakaja ŭ ciapierašnim śviecie absalutna ničoha nie robić, ni na što nie ŭpłyvaje, prosta stareje. Na bok antyhłabalistaŭ piśmieńnik staŭ, bo heta pakul adzinaja, na jahonuju dumku, siła, jakaja stavić aktualnyja dla ŭsiaho śvietu pytańni, a nie prosta dbaje ab vyhodzie, hrašach, pasadach, karjery i h.d. Heta adzinaja hrupoŭka i siła, jakaja vykryvaje sučasnyja prajavy tatalitaryzmu ŭ śviecie — ekanamičnuju hłabalizacyju. Saramaha — adzin z padpisantaŭ Manifiestu ŭ Porta Alehry.

Chacia, kaniečnie, u tvorach i praz tvory baraćba partuhalskaha humanista viałasia i prajaŭlałasia z asablivym efiektam. Jahonyja satyryčnyja antyŭtopii «Kamienny płyt», «Pieraboi ŭ śmierci», a taksama antyŭtopii «Ślepata» ci jašče «Jasnaść» — nie prosta šedeŭry litaratury (tak i nie pierakładzienyja na biełaruskuju movu), ale ramany sacyjalnaj i palityčnaj značnaści dla Jeŭropy, asabliva dla toj šeraj Jeŭropy, što chavajecca za ćmianaj nazvaj «Uschodniaja Jeŭropa». Padajecca, taja Uschodniaja Jeŭropa, jak i Ibieryja ŭ ramanie «Kamienny płyt», adarvałasia ad astatniaj Jeŭropy i kirujecca ŭ nieviadomym napramku. Cikava, ale ž sučasnaja biełaruskaja rečaisnaść časam cudoŭna intehrujecca va ŭjaŭny, antyŭtapičny śviet Saramaha: padajecca, u niekatorych ramanach piśmieńnik śmiajecca jakraz z sučasnaj lanivaj demakratyi i naahuł vučyć inšych, jak zmahacca z roznaha kštałtu ŭładami. Tak, u ramanie «Jasnaść» hramadzianie niejkaj ujaŭnaj krainy padčas vybaraŭ u stalicy (83% vybarnikaŭ) ukinuli ŭ vybarčuju skryniu pustyja biułetieni. Takim paradkam, ułady sutykunulisia z «sapraŭdnaj anarchisckaj zmovaj». Z adnaho boku, ramany i asabliva niekatoryja idei z tych ramanaŭ Saramaha mohuć jašče navučyć inšych, chacia b i nas, biełarusaŭ, jak spynić svavolstva ŭłady, prynamsi pasprabavać. A z druhoha boku, litaratura znoŭ śćviardžaje svaje prahresisckija pazicyi i davodzić, što słova nie tolki zamiłoŭvaje, ale i ranić, zabivaje, pahražaje, nie daje spać mnohim styrnaŭładnikam sučasnaści.

Usio žyćcio Saramaha byŭ zamiłavany ci, jak havaryŭ jon sam, «apanavany» historyjaj, francuzskija historyki (F. Bradel, Ž. Djubi, Ž. Lo Hof) asabliva cikavili jaho. I, jak «novyja» historyki,

u svaich ramanach jon nikoli nie addavaŭsia histaryzmu, u jahonych tvorach zaŭsiody daminavaŭ čałaviek, jaki nie rabiŭsia tłom historyi, a chutčej naadvarot, historyja ŭsialak vykarystoŭvałasia ramanistam dziela vykryvańnia čałaviečaha, intymnaha, paŭsiadzionnaha.

Naroŭni z antyŭtopijami jon šmat enerhii addavaŭ napisańniu histaryčnych ramanaŭ: «Hrešnaja ziamla», «Uspaminy ab klaštary», «Historyja abłohi Lisabona» i «Vandroŭka słana» i apošni jahony fiłasofska-histaryčnyraman-raźvitańnie «Kain».

Cikava, što za Sałazaravaj Partuhalijaj jaho ckavali i cenzuravali, a potym i ŭ całkam cyvilizavanaj i jeŭrapiejskaj sučasnaj Partuhalii piśmieńnik staŭsia ekzubierantam i navat bluźnieram u vačach ułady i miascovych pravicy i pravacentrycy. Zrazumieła, krytyčny myślar ź lavicy, jakaja paŭsiul histaryčna dyskredytavała siabie ci prosta prajhrała na siońniašni dzień palityčny boj, časta ŭsprymaŭsia jak varjavany starac, fantazior i ŭtapist, dakładniej, antyŭtapist, jeŭraskieptyk i apošni jeŭrakamunist. Piśmieńnik choć i naležaŭ da dainternetnaj i damabilnaj hienieracyi jeŭrapiejcaŭ, u 90 ja ź lohkaściu dałučyŭsia da virtualnych bajoŭ i sprečak, zavioŭ staronku ŭ siecivie i praź internet zmahaŭsia za pravy ŭsich harapašnych i zabytych. Naahuł piśmieńnik staŭ papularnym dosyć pozna, napisaŭ svaje značnyja tvory ŭžo ŭ piensijnym uzroście, a tamu nie adnojčy paŭtaraŭ: «Kali b ja pamior u 60 hadoŭ, to ja b ničoha nie napisaŭ». Usie teksty i tekściki partuhalskaha nabielara źjaŭlajucca, pa sutnaści, Jevanhiellem ad Saramaha, svojeasablivym jevanhiellem lavicy, a paźniej i ŭsiaho antyhłabalisckaha ruchu, jak by nierazumna i śmiešna heta ni hučała dla ateisckaj zbolšaha lavicy.

Praŭda, u jahonym jevanhielli nie chavałasia nijakich dobrych viestak, a chutčej piesimistyčnyja i vielmi krytyčnyja viestki dla jeŭrapiejcaŭ pieradusim i dla ŭsich ziamlanaŭ. I, jak zvyčajna, śmierć piśmieńnika doryć jamu novaje žyćcio, pryciahvaje novych čytačoŭ i viadzie da novych pohladaŭ na jahonuju cikavuju i bahatuju spadčynu.

Uładzisłaŭ Harbacki

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH