Vialikaja hrupa deputataŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ prajechała z deputackaj inspekcyjaj pa admietnych miaścinach Biełarusi. U ramkach vyvučeńnia sytuacyi z achovaj pomnikaŭ historyi i kultury jany naviedali Homielskuju, Bieraściejskuju i Haradzienskuju vobłaści. Ci dapamoža deputacki desant adnaŭleńniu histaryčna-kulturnaj spadčyny rehijonaŭ?
U presavaj słužbie Pałaty pradstaŭnikoŭ raskazali, jakim maršrutam ciaham čatyroch dzion prajechali deputaty.
(Supracoŭnica pres-słužby: ) «Jany naviedali Nacyjanalny park «Prypiacki», Turaŭ, Davyd-Haradok, Pinsk, Čyrvony dvor u Ivanaŭskim rajonie (radavuju siadzibu Napaleona Ordy), Bieraściejskuju krepaść-hieroj, Biełavieskuju pušču, Horadniu i Aŭhustoŭski kanał».
Adna ź inicyjataraŭ deputackich vučeńniaŭ – namieśnica staršyni stałaj kamisii pa adukacyi, kultury i navukova-techničnym prahresie Natalla Aŭdziejeva. Mety deputackaha vajažu akreślivaje tak:
(Aŭdziejeva: ) «Pierš za ŭsio my raspracavali novy zakon «Ab achovie histaryčna-kulturnaj spadčyny». Biezumoŭna, hladzim, jak vykonvajucca na miescach normy zakonu, jak uvohule raźvivajecca ŭ hetym kirunku naša kraina. Treba skazać, što jość vielmi surjoznyja stanoŭčyja zruchi, i heta pryjemna. Tamu čym zmožam, tym budziem dapamahać. Bo, prykładam, padčas pryniaćcia biudžetu kožny hod my možam unosić jakijaści karektyvy ŭ hetaj suviazi».
U śpisie histaryčna-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi kala 4800 abjektaŭ, ź ich 4600 – materyjalnyja. Šerah abjektaŭ uklučany ŭ śpis histaryčnaj spadčyny JUNESKO. Samyja viadomyja – Biełavieskaja pušča, Mir, Niaśviž, hieadezyčny abjekt «Duha merydyjanu Struve». Kandydatami na papadańnie ŭ śpis – Aŭhustoŭski kanał i kulturnaja prastora Ŭschodniaha Paleśsia.
(Aŭdziejeva: ) «Kab usiaho hetaha dasiahnuć, treba było i srodki vydatkoŭvać, i vielmi surjozna pracavać. Samaje hałoŭnaje, što ŭ nas siońnia dziela hetaha nasamreč vielmi surjoznaje pravavoje pole stvoranaje, i ŭ hetym poli idzie praca. Treba skazać, što pryjemna bačyć, jak źmianiajecca ŭ dobrym sensie histaryčnaje, kulturnaje razumieńnie našych hramadzianaŭ. Tamu što my i ŭ hłybincy na abjektach byvajem i bačym, jakija ludzi ščaślivyja, kali adnaŭlajecca toje, što było koliś stračanaje».
Adnak dziaržaŭnyja vysiłki časta krytykujucca. Były inspektar achovy histaryčna-kulturnaj spadčyny ŭpraŭleńnia kultury Mienharvykankamu Ŭładzimier Papruha nie vysokaha mierkavańnia pra zdolnaści čynavienstva ŭ hetaj sfery. Pavodle Papruhi, dosyć pahladzieć, jak litaralna pad nosam u deputataŭ rujnujecca histaryčny centar Miensku.
(Papruha: ) «Našym čynoŭnikam časam niezrazumieła – adkul jon taki ŭziaŭsia, zakon Respubliki Biełaruś «Ab achovie spadčyny»? U ich uražańnie, što heta jany, biełaruskija čynoŭniki, sami jaho prydumali. A kali tak, to, maŭlaŭ, my jaho sami možam i admianić. Treba im tady dać histaryčny ekskurs: adkul uziałosia achoŭnaje zakanadaŭstva Biełarusi? Usio vielmi prosta! Heta toje samaje, jak zakony hravitacyi: možna ich nia viedać, ale ŭsie vymušanyja isnavać u hetym poli. Jak zakony Ńjutana, jakija nasamreč prydumanyja nieviadoma kim i nieviadoma dzie, ale majuć universalny charaktar. I pracujuć absalutna adnolkava – i ŭ Zanzybary, i ŭ Biełarusi. Tak i ŭ našym vypadku».
Adzin z aŭtarytetnych specyjalistaŭ u halinie achovy pomnikaŭ historyi i kultury Ŭładzimier Dzianisaŭ nahadvaje, što ŭ Biełarusi dosyć specyfična abychodziacca navat z pomnikami, uklučanymi ŭ pieralik JUNESKO. Prykładam, rujnujuć ścieny Niaśviskaha zamku tolki tamu, što biełaruskija restaŭratary nia mohuć kvalifikavana ich adnavić. Miž tym mižnarodnyja normy zabaraniajuć samavolna pierabudoŭvać takija abjekty.
(Dzianisaŭ: ) «Isnuje sučasnaja metodyka restaŭracyjnych rabot, jakaja moža zachavać abjekt u lubym techničnym stanie. Kali navat jon rassypajecca ŭ piasok, jaho možna zachavać. Jość takija metodyki kanservacyi. Tamu što na Zachadzie, u sučasnaj Eŭropie hałoŭny padychod da zachavańnia spadčyny – heta kanservacyja. Nie restaŭracyja navat, a kanservacyja. Heta zapisana, u pieršuju čarhu, u Chartyi restaŭracyi pomnikaŭ kultury, pryniataj 30 hadoŭ tamu Mižnarodnaj radaj pomnikaŭ i histaryčnych miaścin (IKAMOS) – heta struktura JUNESKO, jakaja niepasredna zajmajecca achovaj spadčyny ŭ śviecie».
