Niejak u druhoj pałovie śniežnia ja dosyć doŭha łaziŭ pa Viciebsku, šukajučy jakuju paštoŭku, na jakoj krasavaŭsia b pryhožy biełaruski nadpis «Z Kaladami!» Nu i... tak i nie znajšoŭ. A vyjaŭlajecca, što prykładna ŭ toj samy čas, kali ja ŭtrapiona šukaŭ paštoŭku «Z Kaladami!», chtości, rušany matyvam abaraniać «čyściniu» chryścijanskaje viery, staranna zaklejvaŭ taki ž samy nadpis na suvenirnych pakunkach z cukierkami. «Kalady» pavodle ich — podych pahanstva.
Apisany Siarhiejem Chareŭskim (hladzicie «NN» №1'2007) fakt zaklejvańnia nadpisu «Z Kaladami!» pradstaŭnikami piacidziasiatnickaj Carkvy «Błahodať Christa» vyklikaŭ hamu emocyjaŭ siarod čytačoŭ «Našaj Nivy» i sparadziŭ całkam naturalnaje pytańnie: jak być z takimi faktami?
Emocyi tut całkam na miescy. Bo jość niamała chryścijanaŭ, jakija namahajucca stvaryć takuju formułu «byćcia sapraŭdnym chryścijaninam», jakaja vyklučaje šerah płastoŭ biełaruskaj narodnaj kultury jak «pahanskija». Z druhoha boku, jość taksama takija formuły «byćcia sapraŭdnym biełarusam», jakija skiravany na eliminacyju chryścijanskaj relihii ź biełaruskaj kulturnaj prastory. Abiedźvie formuły, roŭna ž jak i adpaviednyja stratehii ich ažyćciaŭleńnia, hruntujucca na niejkich hłybokich nieparazumieńniach. Pastarajusia ŭnajavić hetyja nieparazumieńni.
Tak, heta praŭda, što «Kalady», hetaksama jak i «Kupalle», «Dziady», «Siomucha» i inš. majuć dachryścijanskaje («pahanskaje») pachodžańnie. Pierad chryścijanami staić vybar: albo radykalna admiežavacca ad hetych źjavaŭ, albo šukać sposabaŭ suisnavańnia. Što rabić?
Užo ad zarańnia chryścijanstva hetaja prablema była na paradku dnia. Chrystovy apostały, vykonvajučy zahad Nastaŭnika: «Idzicie i navučajcie ŭsie narody...» pavinny byli nieŭzabavie sutyknucca z dylemaj takoha typu: ci abrezvać pahancaŭ, ci nie abrezvać? ci pavinny pahancy prymać judejskija zvyčai, ci nie pavinny? ci chryścijanam možna jeści miasa, achviaravanaje pahanskim baham, ci nielha?
Heta tolki pačatak. Jak tolki chryścijanstva ŭvajšło ŭ vyšejšyja słai hreckaha i rymskaha nasielnictva, źjaviŭsia bukiet novych prablemaŭ: ci možna chryścijanam čytać Platona, Arystotela, Hamera, Virhilija, Cycerona? Jak stavicca da hreckaj kultury, paezii, filazofii? Ci Sakrat i Chrystos — heta niešta ŭzajemavyklučalnaje, ci naadvarot, pamiž imi hłybokaja poviaź?
I historyja dyskusii vakoł uzajemaadnosinaŭ chryścijanskaj viery i prechryścijanskaj (abo para‑chryścijanskaj) kultury dasiońnia nie zakončyłasia i budzie doŭžycca chiba da kanca śvietu. Ale važna tut zasvoić adnu važnuju reč: chryścijanstva ŭ toj Chrystova‑apostalskaj versii nikoli nie było fundamentalna varožym da pre‑chryścijanskich kulturnych napłastavańniaŭ. «Nia być varožym» — heta, kaniečnie ž, nie paznačaje bieskrytyčnaj akceptacyi. Chryścijanstva było krytyčnym da šerahu elementaŭ napatkanaj kultury, napr., asudžała politeizm i źviazany z hetym kult asoby imperatara, asudžała raspustu, razvody, zvyčaj zabivańnia dziaciej‑invalidaŭ i mnohija inšyja rečy. Ale ŭ kančatkovym planie chryścijanie ŭ stasunku da kultury «hetaha śvietu» zychodzili sa słovaŭ Isusa Chrysta: «Tak Boh palubiŭ hety śviet, što daŭ Syna svajho adzinarodnaha...» Boh lubić hety śviet.Užo ŭ II st. našaje ery źjaviłasia plajada vučonych chryścijanaŭ (śviatyja Irynej i Justyn, Atenahor, Minuncyj Feliks, Laktancyj), jakija pačali spałučać Chrystova vučeńnie z hreckaj filazofijaj. Toje, što my nazyvajem «chryścijanskim bahasłoŭjem» — heta ž pradukt taho syntezu — Chrystovaha vučeńnia i «pahanskaj» (!) filazofii. Što praŭda, byli taksama adasoblenyja hałasy, jakija aburana ŭsklikvali: «Ach, što supolnaha pamiž Afinami i Jerusalimam?!», ale jany tak i zastalisia adasoblenymi.
I sprava tut nia ŭ zdradzie Chrystovaj navucy. My nia zdradžvajem Chrystu, praciahvajučy ruku na znak zhody «Atenam» (prechryścijanskaj kultury) hetaksama, jak nia zdradžvaŭ Chrystu śviaty Pavał, kali zaklikaŭ halataŭ nie rabić abrazańnia i nie prymać judejskich zvyčajaŭ, a zastavacca saboj, praktykavać chryścijanstva ŭ kantekście svajoj kultury i zhodna sa svaimi zvyčajami (hł.: Pasłańnie da halataŭ). «Da čaho možna paraŭnać Vaładarstva Božaje?» — rytaryčna ŭ svoj čas pytaŭsia Isus Chrystos. I ŭ adkazie na hetaje pytańnie paraŭnaŭ Božaje Vaładarstva da fermentu, «droždžaŭ», jakija ŭkładvajucca ŭ ciesta. I heta sutnaść chryścijanstva — być fermentam u hetym śviecie i ŭ dadzienaj kultury.
Pavodziny evanhielikaŭ z Carkvy «Błahodať Christa» razychodziacca z hetaj idejaj. Jany zamiest taho, kab pakłaści droždžy ŭ ciesta, vyrašyli adździalić adno ad druhoha i staranna pilnavać, kab, barani Boh, adno z druhim nie spatkałasia. Relihija — asobna, a kultura — asobna. Ale mesydž Chrystovaha vučeńnia inšy — relihija — heta ferment kultury!
Darahija braty evanhieliki! Dazvolcie Chrystu ŭvajści ŭ našu kulturu! Nie zabaraniajcie Jamu być tam, dzie śviatkujucca Kalady, Dziady, Kupalle. Navučycie dziaciej ciešycca Kaladami, jakija Syn Božy aśviaciŭ praz svajo naradžeńnie i nadaŭ im hłybiejšy sens. Bo heta ž Jaho misija — «nieści śviatło pahancam».
