U hetym aazisie ŭžo 40 hadoŭ žyvie Barys Kit — suśvietna viadomy navukoviec, stvaralnik novaha vidu paliva dla kaśmičnych karabloŭ.6 krasavika jamu spoŭniłasia 102 hady.
Niahledziačy na toje, što Barys nikoli nie mieŭ biełaruskaha hramadzianstva, jon usio žyćcio ličyŭ siabie biełarusam.
Spadar Barys sustreŭ nas zuchavataj uśmieškaj:
— Niešta vy spaźnilisia, mianie užo piaćdziasiat čałaviek pavinšavali. Ot jak atrymałasia: Chrystos pamior, a ja naradziŭsia. Ale prachodźcie, prachodźcie. Na ŭsie pytańni adkažu.
Zazvaniŭ telefon — my byli nie apošnija, chto spaźniŭsia ź vinšavańniami. Telefanavaŭ Radzim Harecki —
— Darečy, a što z Vašaj premijaj? Zdajecca, Harecki byŭ apošni, chto jaje atrymaŭ?
— U mianie prosta skončylisia hrošy. Bo ŭsio heta ładziłasia za moj košt. Kurs dalara abrynuŭsia, i ja nie zmoh praciahvać finansavańnie hetaha prajektu. Škada, kaniečnie, ale što zrobiš…
Apošnimi, chto atrymaŭ premiju, byli Volha Ipatava i Andrej Majsiajonak. Mianie zasmučaje, što nie paśpieŭ ušanavać Vasila Bykava, ja b i hrošy znajšoŭ (suma niepryncypovaja — 1000 jeŭra), ale jon pamior.
U svoj čas Barys Kit mieŭ damy ŭ ZŠA i na ŭźbiarežžy Mižziemnamorja, lubiŭ vandravać i ciapier škaduje, što nie naviedaŭ Aŭstraliju i Paŭdniovuju Amieryku, astatnija kantynienty jon bačyŭ. Jon razhladaŭ skulptury Dali na Avienidze del Mar u reśpiektabielnym Marbielje, uzdymaŭsia na Fudzijamu, zachaplaŭsia śvitankami śpiakotnaha sonca na Havajach, a voś trapić u kosmas nikoli nie płanavaŭ — jamu i na Ziamli cikava.
— Dzie Vy byli najbolš ščaślivy?
— Ja pražyŭ try žyćci — u Biełarusi, Amierycy i Niamieččynie. Ale lepš za ŭsio adčuvaŭ siabie ŭ ZŠA. Amieryka — kraina absalutnaj svabody, i tolki tam ja zrazumieŭ, što heta takoje. Tam u kožnaha sapraŭdy jość šaniec stać tym, kim pažadaje. U mianie, prostaha biełaruskaha chłopca, heta taksama atrymałasia.
Ale ja nikoli nie zabyvaŭ, adkul ja. U baćkoŭskaj chacie my zaŭsiody razmaŭlalipa-biełarusku .
— Vy navat stvaryli biełaruskuju kałoniju ŭ
— Usio žyćcio ja dapamahaŭ ziemlakam. U pryvatnaści, sadziejničaŭ atrymańniu dakumientaŭ.
Ja byŭ nie adziny biełarus, chto ŭciakaŭ z Radzimy ad praklataha kamunizmu. My viedali, što tam nas čakajuć represii. I tamu ŭ kancy vajny miljony biełarusaŭ zaprehli koniej, sieli na vazy i rušyli na Zachad.
— Ale ž i ciapier uciakajuć.
— Ja ich razumieju. Heta narmalna. Niachaj źjazdžajuć za svajoj maraj. Usio mahčyma. Hałoŭnaje — mova. Heta daroha da pośpiechu. Ja viedaju šeść movaŭ. Mianie ciešyć dumka, što biełarusy žyvuć va ŭsim śviecie.
— Ci sočycie Vy za tym, što adbyvajecca ŭ Biełarusi?
— Užo nie.
Ale ŭA ciapier ja zanadta stary. Televizar amal nie hladžu. Mnie bolš padabajecca ź ludźmi razmaŭlać.90-ja navat płanavaŭ tudy viarnucca. U mianie była mara stvaryć nacyjanalny ŭniviersitet. Raspracavaŭ ideju, šukaŭ finansavańnie, ale na Radzimie heta nie vyklikała impetu.
Vandroŭka Barysa pa śviecie pačałasia ŭ 8 hadoŭ. Siamja Kita ŭciakła z revalucyjnaha Pieciarburhu na Radzimu — u Biełaruś, dzie baćki zaviali ŭłasnuju haspadarku. Barys vyras u vioscy pad Navahrudkam, atrymaŭ dypłom Vilenskaha ŭniviersiteta i pačaŭ vykładać matematyku ŭ škołach Zachodniaj Biełarusi. Virlivaje žyćcio było nakanavana Barysu losam… albo proźviščam.
— Majo sapraŭdnaje proźvišča — Kita, a nie Kit. U paśviedčańni ab naradžeńni proźvišča napisali praz «jać» — Kit', ale paśla moŭnaj reformy hetuju litaru paprostu vykraślili. Tak atrymaŭsia Kit, jaki potym abpłyŭ usie akijany.
— Časta zhadvajecie hady, pražytyja ŭ Biełarusi?
— Kaniečnie, tady ja byŭ małady. Na maich vačach stvarałasia novaja biełaruskaja dziaržava. I było cikava ŭdzielničać u hetym.
Ja asabista zajmaŭsia stvareńniem škoł. Mabyć, viedajecie Tavarystva biełaruskaj škoły, Taraškieviča? My adkryli bolš za 100 biełaruskamoŭnych škoł.
— A siońnia ŭ Biełarusi ich z kožnym hodam mieniej…
— Dyk nam usie dapamahali. Navat tyja, u kaho nie było dziaciej: prynosili hrošy, davali koniej ci prosta pracavali na budaŭnictvie. Taksama my vykarystoŭvali palityčnuju situacyju. Kamunisty padtrymlivali biełaruski nacyjanalny ruch u Zachodniaj Biełarusi, kab pasłabić polski ŭpłyŭ, i nie škadavali na heta srodkaŭ.
— A jak palaki siabie pavodzili?
— Jany nam nie spryjali… Tamu kali pad upłyvam kamunistaŭ TBŠ pačało zajmacca palityčnymi pytańniami, nas usich aryštavali: Šyrmu, Taraškieviča, Ułasava… Heta było ŭ pačatku
Uratavalisia tolki tyja, chto maŭčaŭ na dopytach, takich było 3 čałavieki, u tym liku i ja, astatnim dali pa 8 hadoŭ. A potym pryjšli kamunisty i zamiest taho, kab vyzvalić usich, dali niekatorym jašče pa 8 hadoŭ i vysłali u Sibir.
— Vy byli ŭ samym epicentry, byli asabista znajomy ź ludźmi, pra jakich my ŭ padručnikach čytajem…
— Dyk u Biełarusi zaŭsiody žyli cikavyja ludzi. Pryhadajcie chacia b Kazimira Siemianoviča, vynachodnika šmatstupiennaj rakiety. Jon ža biełaruski da Vinčy! Biełarusy časta pra kosmas maryli, naprykład Drazdovič. Jaho ja asabista viedaŭ, jon malavańnie ŭ mianie vykładaŭ, ja tady mały byŭ, tamu pra kosmas nie razmaŭlali.
— A potym sami nastaŭnikam stali…
— Žyŭ u Vilni — vykładaŭ matematyku, a potym i dyrektaram himnazii staŭ. U mianie
— Vy byli nastaŭnikam i ŭ hady Druhoj suśvietnaj vajny.
— Haŭlajtar Kube nie byŭ prychilnikam Hitlera i spryjaŭ adkryćciu škoł u Biełarusi. Ale ja pajšoŭ dalej i stvaryŭ padpolny ŭniviersitet, za što mianie mahli rasstralać. Mianie vyklikali ŭ Minsk na razmovu, ale pakul ja tudy jechaŭ, niemcy byli vymušany ŭciakać, im stała nie da mianie.
— Ale ž Vy nie paźbiehli turmy.
— Tak, ale toje było raniej. U majoj škole pracavaŭ nastaŭnik, jaki byŭ źviazany z partyzanami. Kali niemcy pra heta daviedalisia, to pryjšli da mianie i spytali jaho adras.
Ja nie moh admović, ale daŭ niapravilny numar chaty, kab toj zmoh ubačyć, što pa jaho iduć, i źbiehčy ŭ les. Tak i atrymałasia. Za heta mianie aryštavali. Ceły miesiac ja siadzieŭ u turmie, a za ścianoj rasstrelvali ludziej, štodnia pa 25 čałaviek.
— U Vašym žyćci było šmat dziŭnych vypadkovaściaŭ…
— I zvyčajna ščaślivych. Naprykład, matematykam ja zrabiŭsia całkam vypadkova. Zaŭsiody maryŭ być historykam. Kali pryjšoŭ padavać dakumienty, tam było dźvie čarhi — doŭhaja na histaryčny fakultet i karotkaja na fizmat. Palenavaŭsia stajać u doŭhaj, i heta vyznačyła moj los. Kim by ja byŭ u Amierycy biez matematyki? Myŭ by posud u restaracyjach.
— A pačali raźličvać źmiest rakietnaha paliva.
— Darečy, pracu ŭ Amierycy ja taksama atrymaŭ dziakujučy vypadku. Pryjšoŭ na sustreču polskaj supołki, paznajomiŭsia za kielicham vina z prafiesaram Hustavam Makšyckim. Kali toj daviedaŭsia, što ja matematyk, to dapamoh mnie atrymać pracu ŭ NAA — arhanizacyi, jakaja zajmajecca kaśmičnymi daśledavańniami.
Śviet ubačyŭ pieršy krok čałavieka na Miesiacy dziakujučy Barysu Kitu. U naŭprostym sensie. Biełarus vyličyŭ, jak ažyćciavić žyvuju videatranślacyju z kosmasu. A tady, darečy, ličbavych technałohij nie isnavała. Ułasna, i sam palot na Miesiac biez Kita nie atrymaŭsia by — navukoviec vynajšaŭ revalucyjny na toj čas vid rakietnaha paliva — vadki vadarod. Nie dziŭna, što jaho imia zachavanaje ŭ kapsule času ŭ Kapitolii, a ŭsie ŭznaharody niemahčyma pieraličyć.
— Čamu paśla takoj paśpiachovaj karjery Vy vyrašyli pierajechać u Frankfurt?
— U Frankfurt ja pryjechaŭ zajmacca ŭniviersiteckimi daśledavańniami, a zastaŭsia praz Tamaru. Vypadkova paznajomiŭsia tut z majoj kachanaj, i potym vandravali razam pa ŭsim śviecie. Jana mnie vielmi dapamahała, jaje pryhažość vabiła, i na navukovych kanhresach da nas zaŭsiody padychodzili znajomicca pieršymi.
— Jak Vy zdoleli ŭtrymać takuju pryhažuniu?
— My nikoli nie žyli ŭ adnoj kvatery. A razam užo 40 hadoŭ.
Tamara taksama prysutničała na našaj sustrečy. Vielmi pryhožaja žančyna — čymści padobnaja da baleryny (nasamreč jana ŭsio žyćcio pracavała sakratarkaj u banku). Kali jany paznajomilisia, Tamary było 35 hadoŭ, Barysu — 62. Pa jaje słovach, Barys vielmi mocna ŭraziŭ jaje — daścipny, vykštałcony i ładny mužčyna, da taho ž, vybitny apaviadalnik. Jon i ciapier taki.
— Ja ŭžo prydbaŭ miesca dla siabie i Tamary na samych starych ruskich mohiłkach Jeŭropy. Heta tut niedaloka — u Visbadenie, 40 km ad Frankfurta. Tam jość pravasłaŭnaja carkva. U nas buduć cudoŭnyja susiedzi — hrafinia
— Ci vierycie Vy ŭ Boha?
— Tak, ciapier mnie chaciełasia b vieryć. Kali ja byŭ małady, dyk nie dumaŭ pra heta. Ale dažyvajučy apošnija dni, ja spadziajusia, što heta nie kaniec.
