Na Radunicu karespandenty «NN»naviedali vioski na sutyku Bychaŭskaha, Čavuskaha i Słaŭharadzkaha rajonaŭ, dzie maje budavacca biełaruskaja AES.
Niekali Bachań była dosyć perspektyŭnaj vioskaj u Słaŭharadzkim rajonie, mieła niekalki socień dvaroŭ, svaju škołu, dziciačy sadok, bolnicu, kałhasnyja zbudavańni — centar sielsavietu jak‑nijak. Žyćcio ŭ vioscy viravała. Siońnia na karcie jana paznačanaja jak «niežyłaja».
Zajaždžajem u Bachań. Adrazu advolna zhadvajecca Maksim Bahdanovič sa svaim «Niama taho, što rańš było». Usio zarasło bylniahom, kustoŭjem. Kiń zapałku, i pažar zachłynie ŭsiu viosku: stolki suchoj travy.
U tym, što Bachani bolej niama, vinavaty Čarnobyl. U krasaviku 1986 hodu paŭnočny zachad Słaŭharadčyny byŭ mocna zabrudžany, šmatlikija vioski byli prymusova pierasielenyja. Bachań akazałasia ich liku.
Čystaja Bychaŭščyna
«Dyk a ŭ vas radyjacyja jość? — pytajusia ja ŭ Mikoły. — A chto jaho viedaje, peŭna, što i ŭ nas jość», — razvažliva adkazvaje jon. Na vyhlad Mikałaju hadoŭ 50—60, palić cyharetu, uśmichajecca nam hniłymi zubami. Vypiŭšy krychu — Radunica ž.
Mikoła — adzin ź niamnohich žycharoŭ viosački Lipovicy, što na miažy Bychaŭskaha i Słaŭharadzkaha rajonu, piać kilametraŭ ad Bachani. U vioscy zastałosia dva dvary.
Pa viaskovaj hravijcy ŭ bok Słaŭharadčyny jeduć mašyny. «Mersedesy» ź mienskimi numarami. Na mohiłki, u zonu adsialeńnia.
Ale pieravažna ludziej z zabrudžanaj Słaŭharadčyny pierasialali nia ŭ Miensk, a pa susiedztvie, u adnosna čystuju Bychaŭščynu.
«Z tym pierasialeńniem adno ašukanstva. Chto chacieŭ zarabić na hetym — zarabiŭ», — dzielicca z nami Mikoła. Pytajusia, ci pierasialali kaho ź Lipovicaŭ. «Tak, i ja pierasialiŭsia ŭ Sialec. Tut maci staraja tolki žyła, bolš za 80 hadoŭ pražyła, hady čatyry nazad pamiorła, to ja ad hetaha času siudy i viarnuŭsia. Žonka ŭ Mahiloŭ źjechała, ja adzin pa haspadarcy». — «A ci vialikaja haspadarka?» — «Dva sabaki, kot, para kurej i husiej. Hradki sadžajem, hurki, pamidory». — «A nie baiciesia jeści?» — «Čaho nam bajacca ŭžo».
Čaho im bajacca, tym, chto 21 hod pražyŭ sam‑nasam z radyjacyjaj. Heta my, hości, baimsia lišni raz da čaho dakranucca.
«Nia treba mianie fatahrafavać, — kaža Mikoła. — Kožny hod niechta pryjaždžaje i fatahrafuje. Ja ž nie dla taho raskazvaju vam, kab mianie ŭ hazetach prapisali, a prosta pahavaryć z kim chočacca».
Prykładna jak i žurnalisty, to bok raz na hod, u Lipovicy pryjaždžajuć medyki, kab zrabić fluarahrafiju i ŭziać analizy ŭ miascovych žycharoŭ. Raz na hod. Ale vynikaŭ Mikałaj nia viedaje.
A što pieražyvać, kali vakoł siejuć. Jak staŭ Łukašenka, zahadali znoŭ apracoŭvać pali. Palanavickaje SPK, jakoje nazyvajecca «Rasieja», užo niekalki hadoŭ kultyvuje bachanskija pali, tamsama pasuć karovy.
Zrazumiełaje maŭčańnie
35 kilametraŭ ad Lipoŭnicy na poŭnač Bychaŭščyny raźmieščanaja vioska Baŭki. Heta sutyk Bychaŭskaha, Čavuskaha i Słaŭharadzkaha rajonaŭ. Mienavita tut, na tak zvanaj krasnapalanskaj placoŭcy, majuć budavać atamnuju stancyju.
La pieršaj chaty ŭ Baŭkach siadziać čaćviora mužykoŭ. «A vy ŭvohule da kaho jedziecie?» — pytajecca ŭ nas dzied, jaki abdymaje butelku čarniła. «Dy ni da koha, chacieli pahladzieć, dzie tut atamnuju stancyju budujuć».
Mužyki, pierabivajučy adzin adnaho, pačynajuć raskazvać. «Ad studzienia hieolahi tut siadzieli. Raźmietku zrabili».
Pra budaŭnictva daviedalisia ź miascovaj rajonki. «Chto ž nam što skaža. Ničoha ž nie skazali, kali pierastali płacić «čarnobylskija».
Paŭvioski paśpieli adsialić u 90‑ia. Niekali ŭ Baŭkach było 900 žycharoŭ, siońnia tolki 35. Piacioch małych voziać aŭtobusam u škołu ŭ Smolicy, tamaka ciapier ahraharadok. A ŭ Baŭki z Smolic voziać dajarak, bo tutaka ferma.
«26‑ha ŭ Bychaŭ Łukašenka pryjaždžaje, dyk chaj by jon lepiej siudy pryjechaŭ, što tut robicca. Dyk ža nie pryjedzie». A za kaho hałasavali na vybarach? «Za Łukašenku, za kaho ž jašče! Aproč jaho alternatyvy niama».
A ci chočuć jany, kab tut budavałasia AES? Maŭčać, nia viedajuć, što adkazać. Niechta pačynaje razvažać, što ŭsich ludziej ź vioski niekudy ž pierasielać, kali ŭsio ž vyrašać budavać. Iznoŭ maŭčać. Čas iści ŭžo na mohiłki, kaža adzin. «Da brata jahonaha rodnaha pojdziem, — kaža adzin ź viaskoŭcaŭ, pakazvajučy na darožnika. — 46 hadoŭ było, serca spyniłasia. Z tych, kaho pierasialili z Baŭkoŭ, nikoha žyvoha nie zastałosia».
Jadzim čyrvonyja jajki. Nia bojciesia, kažuć, nie viaskovyja, biez radyjacyi, z Bychava.
Tolki tankam
Biełaruskuju AES budavaćmuć siarod bałotaŭ. U Baŭkach navat zdabyvajuć torf, da raspracovak padviedzienaja vuzkakalejka. Melijaracyjnyja kanały paŭsiul. Les sasnovy ź biarozavym. U mašynu niejkim čynam trapili dva klaščy, vidać, i ich u hetych lasoch niamała. Miadźviedžy kutok, kudy ni z Čavusaŭ, ni z Bychava, ni z Słaŭharadu pakul nie viaduć prajeznyja darohi. My sprabujem dajechać da samoj placoŭki, što znachodzicca miž Baŭkami, Davydavičami i Krasnaj (heta značyć, charošaj, pryhožaj) Palanaj. Nie zdajecca: na lehkaviku niemahčyma.
Ciažka ŭjavić, što ŭ hetych nietraziach 2011 h. budzie atamnaja stancyja.
Viartajemsia ŭ stalicu, čytajem: «Rasieja hatovaja ŭdzielničać u realizacyi prajektu budavańnia atamnaj elektrastancyi na terytoryi Biełarusi, paviedamiŭ siońnia Nadzvyčajny i paŭnamocny pasoł Rasiejskaj Fiederacyi ŭ Biełarusi Alaksandar Surykaŭ, adkazvajučy na pytańnie karespandenta BiełTA ab perspktyvach miždziaržaŭnaha supracoŭnictva ŭ atamnaj enerhietycy. Na jaho dumku, rasiejski bok zdoleŭ by zabiaśpiečyć prajektnyja pracy, vyrab i mantaž technalahičnaha abstalavańnia, u tym liku i jadziernaha reaktara. Akramia taho, Rasieja hatovaja dać Biełarusi kredyt na realizacyju prajektu».
Karaciej, tolki budujcie, i tolki na rasiejskim uranie.
