VARŠAŬSKAJA ZMOVA
Reč Paspalitaja suprać Rasiei
Hetuju publikacyju papularnaha rasiejskaha peryjodyka prykmiecili nia tolki čytačy. Pra jaje ŭžo havaryli vysokija palityki, jaje abmiarkoŭvali dyplamaty. Nievypadkova jana prapanujecca i čytačam «NN».
Spadar Kałašnikaŭ, dumaju, śviedama spraščaje i dramatyzuje, hulaje na histaryčnych paralelach i puškinskich metafarach adno kab inśpiravać reakcyju dy vyklikać u rasiejskaha čytača paryŭ patryjatyčnaha jadnańnia. Pry ŭsim hetym, nakreślenaja im perspektyva dosyć realistyčnaja. Tak, Reč Paspalitaja — šlachieckaja Respublika našych narodaŭ — sapraŭdy była kanfederacyjaj i ŭvasablała admysłovy typ eŭrapiejskaj cyvilizacyi, jakaja pryncypova roźniłasia ad Rasiei, bo asnovu pieršaj stanaviła cyvilnaje hramadztva (civil society), pravy i svabody hramadzianaŭ, a druhoj — absalutnaje panavańnie persanifikavanaj dziaržaŭnaj ułady i despatyja. Reč Paspalitaja sapraŭdy była supolnaściu, u jakoj užyvalisia «i elin, i judej». U svoj čas navat taki maskvafił i ideolah «zapadno-ruśsizma», jak M.Kajałovič pryznavaŭ, što jejny ład spryjaŭ raźvićciu dvuch vialikich cyvilizacyjnych pačatkaŭ —pavahi da asoby i maralnaha, niehvałtoŭnaha sposabu dasiahnieńnia metaŭ. Tak što hetaja spadčyna sapraŭdy vartaja, kab jaje «padymali na ščyt».
Čamu ž našych uschodnich susiedziaŭ ciapier nastolki zaniepakoiŭ cień Rečy Paspalitaj, što jany litaralna ŭsio hatovyja źviazać z «varšaŭskaj zmovaj»? Čamu ŭ fokusie ŭvahi apynułasia praca polskaha historyka prafesara Je.Kłačoŭskaha? Chutčej z razumieńnia taho, što historyja maje siłu i moža niepasredna ŭpłyvać na sučasnyja palityčnyja pracesy.
Hienadź Sahanovič
Chutka na palityčnaj mapie Eŭropy nie zastaniecca ani Polščy ź Litvoju, ani Ŭkrainy ź Biełarusiaj. Na ich terytoryi źjavicca novaja mahutnaja dziaržava. Nastolki mahutnaja, što zona jejnych upłyvaŭ budzie praściracca na ŭschod ažno da samaha Padmaskoŭja.
Kičlivy lach
Rasiejskija prychilniki zachavańnia SNH lubiać spasyłacca na histaryčnuju j kulturnuju supolnaść z susiedziami. Asabliva sa słavianskimi. Na adzinstva losaŭ Maskovii i «matki ŭsich haradoŭ ruskich» — Kijeva, na amal ściortuju miažu pamiž rasiejcami j biełarusami. Adnak aficyjnyja ideolahi byłych savieckich respublik i inšych novych demakratyjaŭ užo padniali na ščyt inšuju spadčynu.
U Lublinie j Paryžy rychtujecca da vydańnia kniha polskaha prafesara Ježy Kłačoŭskaha «Historyja Centralnaje j Ŭschodniaje Eŭropy». Vychadu hetaj knihi, napisanaj daradcam hłavy polskich katolikaŭ kardynała Hlempa, u Polščy čakajuć, jak vialikaj padziei. Jaje ŭžo aktyŭna abmiarkoŭvajuć, cytujuć, reklamujuć.
Praca Kłačoŭskaha sapraŭdy pryśviečana historyi. Ale dumki prafesara zaniatyja nia stolki minułym, kolki budučyniaj. U svajoj «Historyi» jon davodzić, što na praciahu stahodździaŭ u ahramadnym rehijonie ad Batyjskaha da Čoraha mora isnavaŭ admysłovy typ centralnaeŭrapiejskaj cyvilizacyi, formaju jsnavańnia jakoj była svabodnaja kanfederacyja palakaŭ, litoŭcaŭ, ukraincaŭ, biełarusaŭ, smalanaŭ, niemcaŭ Uschodniaj Prusii j žydoŭ.
Hety typ cyvilizacyi pryncypova adroźnivajecca ad absalutysckich režymaŭ Rasiei j Prusii. U kanfederacyi adbyvalisia pracesy, padobnyja tym, što jduć siońnia ŭ Eŭrasajuzie, raźvivalisia idei salidarnaści j adzinstva, typovyja dla sučasnaj Eŭropy. U peryjad svajho roskvitu hetaja supolnaść narodaŭ była viadomaja pad nazvaju Rzeczpospolita (Reč Paspalitaja).
Jak śćviardžaje prafesar Kłačoŭski, siońniašni polski prezydent Alaksandar Kvaśnieŭski farmuje svaju palityku, aryjentujučysia ŭ jakaści prykładu mienavita na Reč Paspalituju. Adradžeńnie raŭnapraŭnaj kanfederacyi z uklučeńniem u jejny skład ciapierašnich
Polščy, Litvy, Biełarusi i Ŭkrainy, a taksama histaryčna prychilnaj da ich Smalenščyny dy inšych zachodnich ziemlaŭ Rasiei pavinna prakłaści hetym krainam šlach u siamju cyvilizavanych zachodnich narodaŭ.
Novaja Reč Paspalitaja stanovicca alternatyvaju SNH i viartańniu «pad pryhniot Maskvy».
Słavianskija ručai źlijucca ŭ polskim mory
Karkas Rečy Paspalitaj uzoru 90-ch hadoŭ XX stahodździa stvarajecca na vačach. Malaŭničyja pałotny na temu zaklučeńnia Lublinskaje vunii, jakaja aformiła Reč Paspalituju ŭ 1569 hodzie, upryhožvajuć siońnia pakoi prezydentaŭ Litvy j Polščy. Bieła-čyrvonyja ściahi łunajuć na mitynhach biełaruskaj apazycyi. Ale hałoŭnaj, kaniečnie, źjaŭlajecca źviazka Varšava-Kijeŭ. Tut materyjalizujucca nia tolki nastalhičnyja mary kulturolahaŭ, ale j staraja stratehičnaja zaduma Źbihnieva Bžezinskaha j Hienry Kisyndžera.
Hetyja hieneralnyja kanstruktary pašyreńnia NATO, syjšoŭšy z palityčnaje avansceny, zrabli aljans Varšavy j Kijeva rabočaj zadačaj uznačalenaj imi Amerykanska-Ukrainskaj rady, a taksama Polska-Ukrainskaha kamitetu nacyjanalnaj biaśpieki. Sens u tym, kab uschodniaj aporaj «vosi eŭrapiejskaje hieapalityki» — Paryž-Berlin-Varšava — stała nie Maskva, a Kijeŭ. U imia hetaj mety ZŠA za apošnija šeść hadoŭ vydzialili Ukrainie dapamohu bolš čym na 3 młrd. dalaraŭ. Bolš ad Vašynhtona atrymlivaje tolki Izrail.
I amerykancy, i palaki šmat papracavali, kab razbudzić u prezydenta Ŭkrainy Leanida Kučmy j jahonaj dnieprapiatroŭskaj kamandy ciahu da histaryčnaje radzimy z centram u Varšavie. Pakul Maskva spračałasia z Ukrainaju z-za flotu j hazavaha ekspartu, Ukraina j Polšča usio macniej źlivalisia ŭ svajackich abdymkach.
U Kijevie daŭno ličać «svaimi ludźmi» polskaha premjera Ježy Buzeka, ministra finansaŭ Lašeka Balceroviča, ministra abarony Anyškieviča j ministra justycyi Hannu Suchockuju, jakaja ŭznačalvaje Polska-Ukrainski forum. Na Ŭkrainie hałoŭnymi natchnialnikami «stratehičnaha aljansu» z Polščaju źjaŭlajucca hałava Rady nacyjanalnaj biaśpieki Ŭładzimier Harbulin i ministar zamiežnych spravaŭ Hienadź Udavienka (były pasoł u Varšavie).
U traŭni 1997 hodu była padpisanaja polska-ŭkrainskaja Deklaracyja ab prymirenni. A ŭ studzieni sioleta Kučma j Kvaśnieŭski symbalična pabratalisia ŭ Lvovie, kala memaryjału pamiaci achviaraŭ 1918 hodu, kali adbyłasia bitva pamiž siečavymi stralcami piatluraŭskaj Ukrainskaj Respubliki j polskimi atradami Piłsudzkaha. Paśla lvoŭskaha samitu pačalisia rehularnyja sumiesnyja pasiedžańni Radaŭ nacyjanalnaj biaśpieki Polščy i Ŭkrainy — apošniaje adbyłosia 16 sakavika.
Jak zajaviŭ niadaŭna ŭ Ńju-Jorku polski ministar zamiežnych spravaŭ Branisłaŭ Hieremek, Polšča pavinna stać novaj rehijanalnaj dziaržavaj, nacelenaj na Ŭschod «u imia raspaŭsiudžańnia zachodniaje cyvilizacyi». Druhimi słovami, adrodžanaja Reč Paspalitaja stanie pieradpakojem NATO na ŭschodzie. Polska-litoŭskija j polska-ukrainskija vajskovyja struktury — pakul tolki bataljony — jašče adna harantyja taho, što padstupy da NATO z boku byłoj «imperyi zła» buduć nadziejna achoŭvacca.
Istotnaja detal: umacoŭvajučy ŭschodniuju miažu, polski ŭrad robić dla Ŭkrainy vyklučeńnie. Varšava prosić ES dazvolić joj zachavać z Ukrainaj biaźvizavy režym. Taksama źmianiłasia traktoŭka apustašalnych nabiehaŭ zaparožcaŭ na polskija miesty j katalickija abactvy. U saviecki čas kazali pra «baraćbu ŭkrainskaha narodu suprać panska-katalickaha pryhniotu». Pavodle ciapierašniaj versii, Taras Bulba tolki supierničaŭ z polskimi panami za ŭpłyŭ u Rečy Paspalitaj i za lidersttva ŭ baraćbie z sapraŭdnymi vorahami — «maskavitami». Inakš kažučy, byŭ rehijanalnym labistam.
Ale havorka nia tolki pra litaraturnych hierojaŭ. Vysupajučy minułym letam u Ńju-Jorku na kanferencyi, arhanizavanaj amerykanskim Ukrainskim instytutam, pasoł Ukrainy ŭ ZŠA Jury Ščerbak paviedamiŭ, što ŭ druhoj suśvietnaj vajnie jaho krainie daviałosia stać «polem sutyknieńnia dźviuch imperyjaŭ».
Chto ŭstaić u niaroŭnaj sprečcy
Adzinstva novaj Rečy Paspalitaj pakul parušaje biełaruski klin. Ale ŭnutranaje adzinstva samoj Biełarusi, jakim aficyjny Miensk lubić kazyrać u Maskvie, a asabliva ŭ rasiejskaj pravincyi, na samoj spravie znachodzicca pad pytańniem.
Z 10 młn. biełaruskaha nasielnictva 2 młn. — kataliki, 1,5 młn. ź jakich — prosta etničnyja palaki. Tracina terytoryi krainy pamiž dźviuma suśvietnymi vojnami ŭvachodziła ŭ skład Polščy. Ziemli Haradzienskaj i Bieraściejskaj abłaściej u Polščy razhladajuć jak kulturna-histaryčnuju baćkaŭščynu. Varšava aktyŭna padtrymlivaje dałučeńnie zachodnich biełarusaŭ da polskaj movy j katalickaj carkvy. Pa sutnaści, idzie paśladoŭnaja palanizacyja krainy.
Hetamu aficyjny Miensk sprabuje supraćstavić palityku hrubych zabaronaŭ na pryznačeńnie ksiandzami hramadzian Polščy i kazańniaŭ pa-polsku, patrabujučy vieści bahasłužby pa... rasiejsku. Vynikam pakul što staŭ tolki kanflikt pamiž Alaksandram Łukašenkam i haradzienskim kardynałam Kazimieram Śviontakam, jaki razharnuŭsia ŭ pačatku sakavika.
Miž tym, da spravy demakratyzacyi Biełarusi ŭžo padklučyŭsia aljans, jaki maje bahaty dośvied demantažu aŭtarytarnych režymaŭ: dysydenty, pravaabarončyja arhanizacyi, katalickaja carkva i, samo saboju, dziarždepartament ZŠA. Biełaruskaja apazycyja atabaryłasia ŭ Polščy i ŭ Litvie j pačała adtul razhojdvać uładu Łukašenki. Niahledziačy na jarasnyja pratesty Miensku, kiraŭniki «Biełaruskaha kulturnaha centru», jaki adčyniŭsia ŭ studzieni ŭ polskim Biełastoku, kaardynujuć prahramy «raźvićcia demakratyi» ŭ susiedniaj Biełarusi j adkryta staviać metu źviaržeńnia «režymu Alaksandra Łukašenki».
Staŭka robicca na pieraaryjentacyju masy biełarusaŭ na idei adnaŭleńnia supolnaści z susiednimi katalickimi narodami. U vypadku pośpiechu ciapierašniaja postsavieckaja madel stracić unutrany kułturna-psychalahičny padmurak. I ŭschodniaj peryferyjaj NATO stanie Smalenščyna. Jakaja, darečy, u epochu Rečy Paspalitaj vykazvała mocnyja palanafilskija tendencyi.
Miž inšym, zhodna z aficyjnaj polskaj histaryjahrafijaj, u vialikaj Hrunvaldzkaj bitvie ŭ 1410 hodzie, kali polska-litoŭska-ruskija vojski razhramili rycaraŭ Teŭtonskaha ordenu, u antyniamieckaj kaalicyi zmahalisia nie rasiejcy, a «smalanie» — viernapaddanyja Rečy Paspalitaj, kniaź jakich zajmaŭ 39-je miesca pa pravuju ruku ad polskaha karala.
Słova Rasiejskaha cara ŭžo biaśsilnaje
Papu Jana Paŭła II u Maskvu zaprašali j Michaił Harbačoŭ, i Barys Jelcyn. Adnak jahony vizyt u Rasieju nie adbyŭsia. Z adnoj pryčyny — z-za supraćdziejańnia Rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy. RPC, jakaja isnuje ŭ miežach byłoha SSSR, vastrej za astatnich adčuvaje maštaby rostu kulturna-palityčnaha ŭpłyvu katalickaj Polščy na słavianskich susiedziaŭ i namahajecca mabilizavać ułady na baraćbu suprać «prazelityzmu».
Uparta admaŭlajučysia ad sustrečy z Papam, patryjarch Aleksi II spasyłajecca na mižkanfesijnyja kanflikty z unijatami ŭ Zachodniaj Ukrainie. Nasamreč pryčyny hłybiejšyja. RPC imkniecca trymać dystancyju z katalikami, aścierahajučysia ekspansii zachodniaj carkvy j eŭrapiejskaj cyvilizacyi.
Novaja rasiejskaja aliharchija, miarkujučy pa ŭsim, uciamiła, u jakuju sferu źmiaščajecca supiernictva, i vysilvajecca kontratakavać na svoj kapył. «Hazpram», naprykład, naładziŭ u lutym masavy vyjezd u Varšavu zorak rasiejskaha baletu j opery. Adnak, polskaja elita, jakaja naviedała kancerty, bolš źviartała ŭvahu na maniery hazpramaŭskich načalnikaŭ dy ich niedyplamatyčnyja vyrazy ŭ antraktach z nahody daŭhoŭ Polščy za rasiejski haz.
Elita rasiejskaj intelihiencyi źviazvaje siabie z krainami aśviečanaha katalicyzmu. U nieŭstojlivyja časy poźniaj pierabudovy litoŭskija pašparty prydbali (źviestki konsulskaj słužby MZS Litvy) Maja Plisieckaja j Radyjon Ščadryn, Kaciaryna Maksimava i Ŭładzimier Vasiljeŭ, Halina Višnieŭskaja, Mścisłaŭ Rastrapovič i jašče niamała vybitnych dziejačoŭ rasiejskaj kultury. Zrešty, mienavita ŭ Vilniu jašče ŭ XV-XVI st. prakłali z Maskvy ściežku «hnanyja za kulturu» i dysydenty, pačynajučy ad pieršadrukara Ivana Fiodarava j skančajučy kniaziem Andrejem Kurbskim.
Sama polska-litoŭskaja ideja, hatovaja ažyćciavicca ŭ novaj Rečy Paspalitaj, u svaju čarhu, vyłučajecca misijanerskaj nakiravanaściu ŭ bok Rasiei. Adnojčy Maskva pry aktyŭnym udziele bajaraŭ, jakija nia zdoleli vybracca z ahulnarasiejskaha chaosu, užo pierachodziła pad uładu polskaha karala Ŭładzisłava. Siońnia suadnosiny siłaŭ i intaresaŭ u Centralnaj i Ŭschodniaj Eŭropie ŭsio bolš stanoviacca padobnymi na tahačasnyja. Tolki z toj roznicaju, što ani Minina, ani Pažarskaha ŭ Maskoŭskaj dziaržavie nie vidać.
Viktar Kałašnikaŭ
«Kommiersant'-vłasť»
