Sto tvoraŭ mastactva XX stahodździa
Michał Rahalevič. Dziaŭčyna i ružy
... Trahičnyja bijahrafii mastakoŭ niby padśviatlajuć ichnuju tvorčaść, zmušajučy daśviedčana hledača pilniej uhladacca ŭ tvory. Heta zusim nie aznačaje, što sama tvorčaść hetkich mastakoŭ musić być abaviazkova prasiaknutaja ŭłasnymi dramami, jak, naprykład, u Rembrandta. Časam usio moža vyhladać naadvarot: redka chto zhadvaje pra dramy Hahiena, Tułuza Latreka albo Madziljani, atrymlivajučy vir čystych pieražyvańniaŭ ad ichnych pałotnaŭ. Ale ŭsio ž bijahrafii niaŭmolna śviedčać pra toje, ź jakich krynicaŭ i jakimi vysiłkami dasiahałasia hetaja čyścinia...
Pieršy, ź viadomych, tvoraŭ u historyi našaha mastactva, pryśviečany balšavickim represijam u Biełarusi, heta pałatno Michała Rahaleviča «Navała», napisanaje ŭ 1976 hodzie. Jaho marna šukać u daviednikach, albo navat ŭ «Historyi biełaruskaha mastactva», choć jon vystaŭlaŭsia ŭ 1983-m, na persanalnaj vystavie ŭ Miensku...
«Navała» — heta aŭtabijahrafičny abrazok, pryśviečany dziacinstvu mastaka, dakładniej, adabranamu dziacinstvu. Viaskovaja chata, siency, atvor dźviarej. Praź plačo azirajecca junak, za im — niemałady čałaviek, niby ŭ smuzie, niby ŭ śnie — ledź ułoŭny, z pakutaju šmat razoŭ ujaŭleny, ale hetak i nie pryhadany vobraz... Abiedźvie mužčynskija postaci atrymlivajucca zachinionymi trojčy: šyroka-šeraju śpinaju enkavedysta, abrysam strelby i abrysam sabaki. Bieznadziejna... Abapał dźviarej — žanočyja postaci, što ścialisia ŭ žałobie. Na rukach adnaje z troch kabietaŭ — niemaŭla, čyj pozirk skiravany prosta ŭ hledača...
... U 1933 hodzie balšaviki razrabavali chatu Rahalevičaŭ, a baćku i starejšaha brata aryštavali, kab praz kolki času rasstralać u Miensku. Ale na tym trahiedyja nia skončyłasia. Krychu paźniej maci budučaha mastaka, Hannu Francaŭnu vysłali razam ź im na Poŭnač. Tam mały zachvareŭ na tyfus. Niejkim dzivam maci ŭdałosia z amal bieznadziejna chvorym dziciom viarnucca ŭ Biełaruś. Ale dziva było padmanlivym. U 1937 hodzie maci aryštoŭvajuć druhi raz i vysyłajuć adnu. Syna źniavolili taksama — u babrujskim dziciačym domie. U vajnu małych dziaciej nia vyvieźli i jany byli pakinutyja na volu losu. Praz peŭny čas niemcy ich iznoŭ sabrali ŭ dziciačym domie. Pa vajnie Michału Rahaleviču daviałosia parabkavać u Niaśviskim rajonie, u adnaho z apošnich sialanaŭ-adnaasobnikaŭ, zrešty, nieŭzabavie i siudy pryjšli Saviety. Niečakana, praz dva hady viarnułasia maci, ź jakoju jon viarnuŭsia ŭ rodnuju chatu. Problisk nadziei, navat skroź hoład i ciažkuju pracu, byŭ iznoŭ niadoŭhim. Maci aryštoŭvajuć jašče raz, apošni raz... Z dalokaje Sybiry jana bolš nie viarnułasia...
Krychu paźniej za toj pieršy tvor — «Navału» — źjavilisia jašče dva, hetaksama źviazanyja ź bijahrafijaj mastaka, ale całkam aleharyčnyja: «Maci ŭ dalokim krai» (1980) i «Ŭspaminy» (1985). U ich, jak na viaskovych malavanych dyvanach, paŭstajuć rahalevickija prypavieści pra niedasiažna, vuścišna daloki śviet, jaki ledźvie trymcić, niby zyrki ahieńčyk na vastryi knotu. Jak na Dziady... Darečy, i hetyja raboty nie patrapili ŭ encyklapedyčnyja pieraliki.
Mastactva Rahaleviča stała nia hetak daskanałym dapaŭnieńniem da jahonaje trahičnaje bijahrafii, jak ułasna pačatkam bijahrafii. Pad upłyvam svajho nastaŭnika ŭ vučelni Ščamialova Rahalevič amal adrazu, z pačatkam mastakoŭskaj bijahrafii, deklaravaŭ svaju niezaležnaść ad banalnaści, zmušanaści sacrealizmu. Kali krytyki razam pahadžajucca z uździejańniem Ščamialova na styl Rahaleviča, dyk z dadatkovymi ŭpłyvami jość roznačytańni. Naprykład, mastactvaznaŭca Šmataŭ ličyŭ, što «jahonyja karciny nie pazbaŭlenyja łubačnaści, ułaścivaj hetak zvanym «naiŭnym mastakam» (Edvard Chiks, Anry Ruso, Ivan Hieneralič, Niko Pirasmanišvili). Razam z tym, aryhinalnaść mastackaha stylu M.Rahaleviča, dumajecca, u značnaj stupieni tłumačycca jahonaj stylovaj aryjentacyjaj na francuski žyvapis kanca XIX — pačatku XX st.» Fizyk Chadyka ŭ svoj čas pisaŭ bolš kateharyčna: «Mnie zdajecca biassprečnaj zaležnaść stylu M.Rahaleviča ad dvuch krynicaŭ. Ad «koleravaha ekspresijanizmu» jaho nastaŭnika Ł.Ščamialova i ad francuska-niamieckaha postimpre-sijanizmu (Sezan, Ruo, Munk)». Kalehi-mastaki čaściej za ŭsio paraŭnoŭvajuć Rahaleviča z Madziljani...
Čaściej za ŭsio jon piša ludzkija postaci, najpierš žančynaŭ. Žančynaŭ z doŭhimi, jak na pałotnach Madziljani, šyjami, melanchaličnymi tvarami i tajamničymi, biaźmiežna hłybokimi, niba ŭ venecyjanskich maskach, vačyma. Madziljani malavaŭ svaich asteničnych kabietaŭ biaz zrenkaŭ, što nadavała jahonym madelkam, časam niedarečy, vyklučna eratyčny źmiest. U hetym sensie Rahalevič platonik, bo pieradusim jahonyja bahini niasuć u sabie bolšy, vyšejšy, dramatyčny duch, schavany za statykaj. Ci nie z najpieršych jahonych rabotaŭ u hetkim rečyščy — «Biełarusačka», što napisanaja ŭ 1975 hodzie. Mienavita hetym pałatnom jon adkryŭ svaju «žanočuju» halereju.
Rahalevič vypracavaŭ svoj ułasny, vyrazny typ žanočaha charastva, ałbo, dakładniej, typ ekspresii, jaki jon nadaŭ usim svaim madelam. Uvieś čas jon peŭna maluje adnu j tuju asobu, akurat jak Batyčeli ci, darujcie, Madziljani. Žančyna, žonka, maci. Dziaŭčyna. Ale ŭ Rahaleviča hety ideał dasiahalny, rodny j zrazumieły. Ideał bačany, paŭtorany bieźlič razoŭ, da daskanałaha abrysu, niby na śviatych abrazach.
... Ružy, jakija hetak časta fihurujuć u pałotnach Rahaleviča — archaičny symbal, jaki siahaje ŭ časy našaha renesansu. Heta kvietka sadoŭ u hradzie niabiesnym. Symbal, hetak lubimy prerafaelitami i secesijanistami. Ruža jak elehičny symbal čyścini zapalvajecca tajemnym, intymnym śviatłom to va «Ŭspaminach», to ŭ «Śviacie» (abiedźvie 1985). Ružy raskładajucca nia tolki na prostyja moduli, kab jak u kalejdaskopie sabracca razam, u paŭprazrysty šklany bukiet, ale vyśviečvajuć sutnaść stylovych pryjomaŭ mastaka. Niby emal, ucisnutaja ŭ metaličnaje pavučyńnie žorstkaha abrysu apravy i cieniaŭ pieraharodkaŭ, čystyja pastoznyja kalarovyja plamy, leź padśviečanyja dadatkovymi pisiahami blikaŭ, vodśvietaŭ, stvarajuć dekaratyŭnuju kampazycyju. Kubistyčnaje pamknieńnie da syntezu ŭ jaho pieratvaryłasia ŭ srodak stylizacyi.
Pałatno «Dziaŭčyna i ružy», napisanaje ŭ 1983 hodzie, uvabrała ŭ siabie ŭsie asnoŭnyja mastakoŭskija pryncypy i asabistaje śvietaŭsprymańnie Michała Rahaleviča. Heta amal stroha centryčnaja kampazycyja, centram jakoje stała dyjahanal ad bukietu bujnych «kazačnych» ružaŭ, jaki ŭvadnačaśsie jość i centram kalarovaje hammy (kantrast błakitnavata-zialonych i bieła-ružovych plamaŭ), da tvaru. Dyjahanal padkeślenaja abrysam tvaru i pierarvanaja linijaj ruki, jakaja trymaje bukiet. Hety trochkutnik linijaŭ u centry chałsta stvaraje ŭračysta-melanchaličny nastrajovy ład, jaki tolki adcianiaje składany, prachałodny kalaryt. Mahutnaja prastora tła, napisanaja mihcieńniem kobaltu, utvaraje nadrealnaje, dadatkovaje vymiareńnie, u jakim moža isnavać chiba tolki voś hety bezava-błakitny pieraliŭ sukni, sahrety ŭračysta žanočym ciapłom...
Siarhiej Chareŭski
Michał Rahalevič (vioska Hliniščy, Uździenščyna, 1932) — žyvapisiec, hrafik. U 1964 skončyŭ Mienskuju mastackuju vučelniu. Udzieł u ekspazycyjach biare z 1966. Pracavaŭ mastakom-afarmicielem u Domie techniki Biełaruskaje čyhunki. Paźniej — u instytucie fizyki AN Biełarusi.
Tvory, pradstaŭlenyja
ŭ papiarednich numarach «NN»:
1. Ferdynand Ruščyc. Ziamla.
2. Mścisłaŭ Dabužynski. Viciebsk. Leśvica
3. Mark Šahał. Pramenad
4. Illa Repin. Biełarus
5. Mark Antokalski. Pomnik Kaciarynie
6. Vitald Białynicki-Birula. Błakitnaja kaplica
7. Chaim Sucin. Paž
8. Kazimier Malevič. Čorny kvadrat
9. Jazep Drazdovič. Pahonia Jaryły
10. Valancin Vołkaŭ. Miensk, 2 lipienia 1943 hodu
11. Manument Pieramohi
12. Pomnik Leninu ŭ Miensku
13. Piotra Sierhijevič. Šlacham žyćcia
14. Alaksiej Hlebaŭ. Francišak Skaryna
15. Michał Filipovič. Bitva na Niamizie
16. Lavon Vitan-Dubiejkaŭski. Kaścioł Piatra i Paŭła ŭ Dryśviatach
17. Lavon Tarasevič. Biaz nazvy
18. Jan Bułhak. Vyhlad z Zarečča
19. Iosif Lanhbard. Mienskaja opera
20. Arkadź Astapovič. Dvoryk
21. Kłaŭdzi Duž-Dušeŭski. Ściah
22. Pryvakzalnaja płošča ŭ Miensku
23. Stanisłaŭ Žukoŭski. Interjer
24. Pakroŭski sabor u Baranavičach
25. Michał Staniuta. Partret dački
26. Jaŭchim Minin. Uśpienski sabor u Viciebsku
27. Izrail Basaŭ. Uspamin
28. Vital Ćvirka. Hanča — partyzanskaja ziamla
29. Leanid Ščamialoŭ. Naciurmort
