UŁADA AD PRYRODY
Niahledziačy na pravał u ekanomicy i niepryznańnie biełaruskaha režymu mižnarodnaj supolnaściu, unutry Biełarusi masavaha niezadavalnieńnia ŭładami, na rumynski kštałt, nia bačna. Ci nacyja zadavolenaja?
Apraŭdańnie ŭłady
Mieśje Talejran kazaŭ niekali Napaleonu: usim štychi dobryja, voś tolki siadzieć na ich niemahčyma. Inakš kažučy, zachapić uładu zbrojaj možna, a voś utrymlivać adnoj tolki zbrojaj — nie. Kab režym trymaŭsia stabilna, patrebnaja zhoda paduładnych, jak minimum, maŭklivaja. Samaja žorstkaja dyktatura patrabuje lehitymacyi ŭ vačach nasielnictva. Moža być try lehitymacyi ŭłady: tradycyjnaja, racyjanalnaja i charyzmatyčnaja. Tradycyjnaja ŭłada zasnavanaja na adviečnym zvyčai, jana apraŭdvaje siabie jak dadzienaja ad Boha. Racyjanalnaja ŭłada — vyrab Novaha času, jana bolš ad hetaha śvietu. Ideja Boha, jak jaje haranta, źmienienaja na ideju narodu-zakanadaŭcy. Tamu apraŭdańnie takoj ułady — zakonnaść i efektyŭnaść u vyrašeńni prablemaŭ. Byvaje šče ŭłada, zasnavanaja na charyźmie, hipnatyčnym pryčaravańni lidera. Jaje hrunt — tolki zachapleńnie paduładnych. Apraŭdańnie takoj ułady ŭ samim pravadyry. Tamu pra jaje možna kazać — «ułada ad lidera».
Žyćcio ŭ promniach charyzmy
Vyznačajučy miesca biełaruskaha hramadztva ŭ siamji narodaŭ, nielha abyści pytańnie jahonaj, tak by mović, uładnaj prynaležnaści. Z raźvićciom sekularnaj kultury Boh u roli advakata sacyjalna panoŭnych pamior. Tradycyjnaja dziaržaŭnaja ŭłada na bolšaj častcy Ziamli sastupiła miesca racyjanalnaj. U lubym razie, usialakaja ŭłada, zrynuŭšy tradycyjnuju, z časoŭ Vialikaj Francuskaj revalucyi vypraŭdvała siabie praz słužeńnie bohu Rozumu. Tak było i ŭ Rasiei ŭ siamnaccatym hodzie. Ale pa zabojstvie pamazanika božyja ŭ novaj dziaržavie ŭźnikła nie racyjanalnaja, a kvazyracyjanalnaja systema ŭłady. Bo stupień racyjanalnaści ŭłady vyznačajecca jaje efektyŭnaściu ŭ zabieśpiačeńni ŭzroŭniu žyćcia, abarony i mahčymaściaŭ volnaj tvorčaści hramadzianaŭ. Ale heta pry ažyćciaŭleńni formuły «ŭłada dla narodu», pry demakratyi. U šerahu istotnych punktaŭ ułada ŭ Biełarusi — zusim nie demakratyčnaja; pa stupieni efektyŭnaści — zusim nie racyjanalnaja. Što da jaje boskaha pachodžańnia — jak by tam ni niemahalisia pravasłaŭnyja hijerarchi — pry braku naležnaj relihijnaści nasielnictva nijakija «pamazańni» nie dapamohuć.
Zastajecca charyzma. Pra vielizarny patencyjał charyzmatyčnaj ułady prezydenta ŭžo šmat napisali. Dobra, niachaj nieparušnaść pazycyjaŭ PPRB i jaho aparatu dahetul zabiaśpiečvałasia hetaj charyzmaj. Ale navat kali paraŭnać kolkaść hałasoŭ za Alaksandra Łukašenku na prezydenckich vybarach z kolkaściu hałasoŭ suprać i kolkaściu tych, chto nie chadziŭ hałasavać, zastaniecca dobraja častka nasielnictva, na jakuju jaho charyzma nia dziejničaje. Niezadavolenaja ciapierašnim uzroŭniem žyćcia, biaśpieki j mahčymaściaŭ samarealizacyi, hetaja častka pacichu raście, ale ž tryvaje, maŭčyć. Mahčyma, tamu što zapas tryvańnia jašče nia vyčarpany. Ale niedzie ŭ Łacinskaj Amerycy, dy navat u Rumynii pry takoj poŭnaj nieefektyŭnaści ekanomiki, plus uzurpacyi ŭłady, plus biaspraŭi ludziej atmasfera ŭžo nakaliłasia b da biełaha. U nas ža palityčnyja zamarazki. Peŭna, klimat nia toj. Ci mentalitet. Chiba što prezydenckija vybary trochi razahrejuć sytuacyju.
Lehitymacyja nie da kanca
Z častkaj biełaruskaha hramadztva, jakaja padpała pad čepkija čary prezydenta j niastomnych aficyjnych ŚMI, zdajecca, usio zrazumieła. Jaje pavodziny ŭkładvajucca ŭ klasyčnuju schiemu lehitymacyi palityčnaj ułady, prapanavanuju Maksam Veberam. Krychu dziŭna pavodzić siabie inšaja častka. Dakładniej, jana nijak siabie nie pavodzić. Choć znaje, što demakratyčnyja krainy adnaznačna nie pryznajuć režym Łukašenki. Dadamo, što lehitymnymi ŭ poŭnym sensie słova mohuć ličycca tolki tradycyjnaja ci racyjanalnaja ŭłada, bo jany sychodziać ad samoha hramadztva, jaho čakańniaŭ i preferencyjaŭ. Charyzmatyčnaja ŭłada pierahružanaja subjektyŭnym čyńnikam. Jana zručnaja dla taho kiraŭnika, jaki choča atrymać jašče bolšuju ŭładu, ale ź ciaham času jaje ŭsio bolš buduć aceńvać z hledzišča efektyŭnaści albo tradycyjnaści. Našaja nie ŭpisvajecca ni tudy, ni siudy. U duchoŭnym dačynieńni jana jašče bolš biezhruntoŭnaja, čym ułada KPSS. Štodzionnaje vykarystańnie zašmulanych idealahiemaŭ saŭka dazvalaje acanić hetuju ŭładu jak u niečym tradycyjnuju, chacia bolš słušna było b skazać — kvazytradycyjnuju. Bo ŭ sutnaść luboha tatalitaryzmu ŭvachodziła razbureńnie tradycyjnych vartaściaŭ. Kazać ab posttatalitarnym hramadztvie jak tradycyjnym možna tolki ź vielizarnymi ahavorkami.
Charyzmatyčnaja ŭłada prybirajecca to ŭ tradycyju, to ŭ racyjanalnaść, ale prytym pa svajoj sutnaści zastajecca biezhruntoŭnaj, pramiežkavaj. Čatyry hady na charyźmie. Para b užo lehitymizavać siabie pa ŭsich praviłach. Ale z adnaho boku nie atrymlivajecca, a zrešty — nia nadta j treba. A navošta? I tak dobra. Narod ža maŭčyć.
Z aporaj na ništo
Napeŭna, budučyja sacyjolahi j palitolahi buduć raspracoŭvać na našym prykładzie novuju kancepcyju palityčnaje ŭłady. Mahčyma, hetamu typu ŭłady daduć najmieńnie «nehatyŭna lehitymizavanaja».
Reč u tym, što značnaja častka biełaruskaha hramadztva nie aceńvaje ŭładu ŭ katehoryjach zakonnaści-niezakonnaści. Ułada ŭsprymajecca jak samadastatkovaja dadzienaść. Dla proćmy našych suajčyńnikaŭ jana nia jość źjavaj sacyjalnaj, chutčej heta niešta nakštałt pryrodnaj źjavy, takoj jak zima, navalnica, pavodka, pamorak na śvińni. Takaja ŭłada nie padpadaje ni pad formułu «ŭłada ad Boha», ni pad «ułada ad narodu», ni pad «ułada ad lidera». Joj chutčej pasuje formuła «ŭłada ad pryrody». Pryrodnyja źjavy nia majuć patreby ŭ apraŭdańni z čałaviečaha hledzišča. Jany jość, i ŭsio. Pryrodnyja zakony nie mianiajuć, da ich prystasoŭvajucca. Voś i evalucyja značnaj častki biełaruskaha nasielnictva tradycyjna idzie nia šlacham baraćby, a šlacham adaptacyi.
Dahetul Biełaruś zastajecca ŭ cieniu eschatalahičnych mitaŭ kamunizmu. Adsiul i mentalnaść — mitalahičnaja na novy ład. Jak u pieršabytnym śvietapohladzie, źjavy sacyjalnaha śvietu i źjavy pryrody biełarusami nie razroźnivajucca. Sacyjalnaja rečaisnaść atrymlivajecca jak by druhoj pryrodaj. Toje, što adbyvajecca ŭ hetaj druhoj pryrodzie, hetaksama mała zaležyć ad voli j žadańniaŭ kankretnaha čałavieka, jak i ŭ sapraŭdnaj pryrodzie. Mientavita takoje razumieńnie hramadztva i jaho historyi pryščaplałasia pakaleńniam savieckich ludziej praz prapahandu vulharyzavanaha marksizmu ź jaho idejaj žaleznaje histaryčnaje zakanamiernaści. Mienavita takoje ŭsprymańnie sacyjalnaj systemy stvarajecca ŭ taho, chto znajomy z savieckaj i postsavieckaj biurakratyčnaj mašynaj. Žyćcio prostaha čałavieka pranizanaje absurdam na pabytovym uzroŭni. Zdarovy sens i absurd źmiešvajucca.
Śviet saŭka — heta nia bolš-mienš jasny j razumny śviet, a sytuacyja tatalnaj niepradkazalnaści. Schavacca ad hetaj hraničnaj nieŭkaranionaści va ŭłasnym losie možna tolki ŭ mocnaj idealohii, jakaja b davała prostyja j jasnyja adkazy na ŭsie sumnieńni, turboty; u relihii, jakoj u saviecki čas nie spryjali; ci va ŭłasnym vysokaarhanizavanym unutranym śviecie, čaho dasiahali adzinki. Ale ž ułasna sacyjalnaja rečaisnaść nie ŭsprymałasia čałaviekam jak svajo, svaimi rukami stvoranaje čałaviečaje asiarodździe, u jakim možna kantralavać padziei. Z 90-ha hodu tut mała što źmianiłasia. Šmatlikija hramadzianie Biełarusi dahetul nie ŭsprymajuć dziaržaŭnyja i hramadzkija instytuty jak vynik čałaviečaj dziejnaści. Sučasny režym usialak parazytuje na hetaj rysie postsavieckaha śvietapohladu. Bo kali palityčnaja ŭłada ŭsprymajecca jak isnaja ad pryrody, to i ŭździejničać na jaje va ŭłasnych intaresach — heta, na ŭzroŭni saŭkovaha zdarovaha sensu, usio adno što kiravać nadvorjem. Paniaćci pryčyny i nastupstva ŭ mitalahičnaj rečaisnaści saŭka nie isnujuć.
U hetaj mitalahičnaj rečaisnaści, u pustečy pamiž charyzmaj, tradycyjaj i zakonam, i ŭładkavałasia ciapierašniaja ŭłada. Ułada, zasnavanaja na niedachopie zdarovaha sensu, niedachopie palityčnaj i luboj kultury. Ułada, zasnavanaja nie na idei tradycyi ci zakonu, a na ich adsutnaści. Ułada ad pustečy.
Alaksiej Makoviec
