MODA NA EKSTREMIZM
U metro na «Kastryčnickaj», dzie raniej tusavalisia panki-pacyfisty, ciapier źbirajucca skinhiedy. Fanaty mienskaha «Dynama» holać hałovy, karystajucca symbolikaj hišpanskich fašystaŭ i arhanizoŭvajucca, jak niamieckija chulihany. Rasisckaja rok-hrupa «Krasnyje źviezdy» ravie «Russland uber alles», naš ściobny «Nejradziubel» adkazvaje pieśniaj «Bielarus uber alles». Kupka RNIE-PTV-šnikaŭ prymusiła pra siabie havaryć, bo pazaklejvała płaty svaim «kałavarotam», stylizavanaj svastykaj. «Sparyš» «Biełaha lehijonu», taksama stylizavany, klejać pavierch kałavarotu. RNIEšniki z vybrytymi na skroniach svastykami rehularnymi i arhanizavanymi nalotami źbivajuć nehraŭ i kitajcaŭ u internacie Linhvistyčnaha ŭniversytetu na Varvašeni – milicyjanty, jakija tam žyvuć, bajacca ŭmiašacca, choć heta ichny, baiśsia nie baiśsia, abaviazak — i pakul pryjaždžaje vyklikanaja imi padmoha z pastarunku, nacysty ŭžo źnikajuć. Liberał-demakraty, atožyłak Žyrynoŭskaha, śpisačna samaja šmatlikaja partyja Biełarusi — nasamreč partyja bratvy i abščaka. Biełaruskaja moładź vydaje samadruk «Heta my», jakomu ŭ 1939 hodzie pazajzdrościŭ by Akinčyc, a epatažny «Pravy revanš» staje adnym z najbolš jarkich mastackich prajektaŭ 90-ch. Sioj-toj z naviednikaŭ «Našaj Nivy» vitajecca «hajl hitler» — prykoł.
Moda na ekstremizm? Teksty, sabranyja ŭ hetym numary «Našaj Nivy», paćviardžajuć hetuju modu. «A ja pajdu pa miastečku, vaźmu ŭ ruki kała i zaśpiavaju «ła-ła-ła-ła», — śpiavaje Volski.
Svastyka była symbalem usiaho anhielskaha pank-roku kanca 70-ch. Ale faktyčna moładź užyvaje fašysckija znaki, nadajučy im inšy sens. Moładź adprečvaje panoŭnuju kulturu chamstva i dalara. Zapiarečyć joj najlepš moža toje, što najbolš mocna zabaroniena i vyciaśniajecca ŭ dobraprystojnym śviecie. Moładź abiraje poŭnaje admaŭleńnie – i apynajecca ŭ tusoŭcy skinoŭ na «Kastryčnickaj». My ździŭlena adkryvajem, što rasisty i ekstremisty taksama stvaryli svaju subkulturu, u tym liku j rasiejskija rasisty j biełaruskija ekstremisty, i što jany zrastajucca z kryminałam. Jakaja kontrakultura bolš pryciahalnaja dla moładzi: rasiejskanacysckaja ci biełaruskaja? Dva hady tamu adnaznačna zdavałasia – naša. Ciapier, hledziačy na šychtok RNIEŭcaŭ, što z rasiejskaj pieśniaj kročać na treniroŭku ŭ Pałac vodnaha sportu ci spartzalu Akademii minabarony... My zakručanyja, jany prostyja. My hiermetyčnyja, jany adkrytyja. My stavim moŭny cenz, jany – cenz zdaroŭja. My imkniemsia maksymalna vykarystoŭvać mahčymaści lehalnaj pracy, padtrymlivajem klasyčny siarednieeŭrapiejski ruch demakratyčnaha supracivu – publičny, hramadzianski, niehvałtoŭny; za imi — klasyčnaja paŭvajennaja paŭpadpolnaja arhanizacyja. My sprabujem stvarać biełaruskuju etyku, jany vyzvalajuć instynkty. Farmalna «RB» – naš dziaržaŭny mechanizm, faktyčna – ichny. My «nie biarem da hałavy», jany «nie prinimajut blizka k siercu». My pjem, jany jaduć.
Ahulnaeŭrapiejskaja moda na ekstremizm padmacoŭvajecca ŭ nas jašče j tym, što ŭsio žyćcio vakoł prasiaknutaje nianaviściu. Čerhi ŭ kramach, pašpartnyja stały, adździeły aśpirantury, pierapoŭnienyja tralejbusy na Malinaŭku ci Kuncaŭščynu, mytnia na miažy – heta štodzionnyja škoły nianaviści, spadčyna Savieckaha Sajuzu. «Krasnyje Źviozdy» — hrupa z Kuncaŭščyny... Jak i ŭsiudy ŭ Eŭropie, siońniašni biełaruski ekstremizm – realnaść spalnych rajonaŭ. «Nianaviść» Kasovica j «Trainspotting» Uełša – heta pra nas. Tolki ŭ nas spalnyja rajony bolšyja za centar.
Rasiejski imperski vyklik pravakuje biełaruski papuliscki nacyjanalistyčny adkaz. Kali ŭ 1994-m Statkievič zajaviŭ, što ZBV naviadzie paradak i raźbiarecca z zasillem kaŭkazcaŭ, biełaruskaja intelihiencyja pramaŭčała. Padtrymlivać ekstremizm, kali jon svojski, ci vystupać suprać luboha ekstremizmu — voś tema dla rozdumu.
Biełaruski krajni nacyjanalizm u svaich ideałach, symbalach, rytorycy j metadach padobny da svajho vizavi – ale ŭ mahčymaściach (bo jany zmahajucca na adnym poli) i ŭ perspektyvach taksama. Junacki j nacyjanalistyčny ekstremizm 90-ch zahinie, razyjdziecca pad ścipłym šarmam buržuaznaha dabrabytu, hramadztva spažyvańnia, pahoni za hrašyma. Pakinuŭšy pa sabie niešta ŭ hramadzkaj śviadomaści... Chutčej źviarynaje, čym kulturnaje, chutčej varožaść, čym salidarnaść.
RNIE – pryvatny vypadak, małaznačny ŭ paraŭnańni z toj padspodnaj, fundamentalnaj nianaviściu da inšych (kaŭkazcaŭ, pšekaŭ, žydoŭ, maskaloŭ, patłatych, pidaraŭ, buržujaŭ), raściarušanaj pa biełaruskim hramadztvie, jakaja jość advarotnym bokam niaŭpeŭnienaści ŭ sabie i nianaviści da siabie i ŭłasnych zahanaŭ. Ale RNIE, raskručvany ŚMI, jak župieł, jakim lohka napałochać, staŭsia svajho rodu symbalem.
Sieviaryniec sprabuje pierakonvać nacystaŭ, raspluščvać im vočy, rabić ź ich prychilnikaŭ biełaruskaj idei. Słavamir Adamovič taksama piša, što «ŭ adroźnieńnie ad łukašyzmu, rasiejski fašyzm maje dosyć pryvabny idealahičny ryštunak. Ale jaho možna i nieabchodna pastavić na słužbu biełaruskaj nacyjanalnaj idei». Niajasna tolki, čym jany sasłužać. Bieraściejskija skiny, jakija ablili farbaj pomnik achviaram hieta, zapisvali ŭ svaich dziońnikach «Biełaruś pa-nad usio». Suprać kaho jany zmahalisia? Kali suprać «usiebiełaruskich žydoŭ», jakim kazaŭ słavu Kupała, dyk tych užo niama. Nacyzm i rasiejski šavinizm ścior ź Biełarusi dziasiatuju častku biełaruskaha narodu, samuju dynamičnuju. Dziakuj Bohu, ad žydoŭ biełarusam zastałosia nia tolki słova «cymus».
Ci majuć praduktyŭny patencyjał idealohii nianaviści i ekstremizmy, ci heta tolki idei-sarkafahi, idei-reakcyi adstałych słajoŭ na novuju rečaisnaść? Abjektyŭna, što biełaruščyna siońnia – tam, dzie adukacyja i talerancyja. Čym vyšejšy adukacyjny cenz niejkaj hrupy, tym bolš vybarcaŭ daje jana biełaruskaj patryjatyčnaj i praeŭrapiejskaj pravicy.
Ciapierašniaja, byccam by, biespakaranaść RNIE tłumačycca vidavočnaj słabaściu i kryzysam BNF-u, jaki ad 10 hadoŭ zusim nie mianiajecca. Prynamsi, 5 hadoŭ tamu BNF takoha nie dazvalaŭ. Ź inšaha boku, a što rabić: vystaŭlać patruli na Varvašeni, na paviersie, dzie žyvuć zamiežniki? Bo siońniašnija bravyja nacuhi vybirajuć sabie celi, jakich niama – nehraŭ, žydoŭ, pankaŭ. Heta śviedčyć i pra ich słabaść, i pra ich nieaŭtentyčnaść, i adsutnaść mety. Jany bajacca zakranać macniejšych i prosta kapijujuć svaich niamieckich i rasiejskich siabroŭ, hulajuć u fašyzm. U lubym razie, zmahańnie z fašykami nie pavinna pieratvaracca ŭ bojku Kazika i Juzika na łuzie.
Nacystaŭ razdušyć dziaržava. Žorstka, za tydzień. Paśla traŭnia, skažam. Bo idealohii nianaviści raźjadajuć dziaržavu źsiaredziny, nackoŭvajuć adnych hramadzianaŭ na druhich i tojać pahrozu taho, što niekatoryja hramadzianie pierastanuć ličyć dziaržavu svajoj.
Biełmoŭnym amataram Boba Fosa inšy raz zdajecca, što my žyviem u takim sabie «Kabare «Biełaruś», na jakoje voś-voś abryniecca biaźlitasnaja rečaisnaść, ale heta tolki strachi (i taktyka RNIE – padtrymańnie hetaha strachu: nadrukavaŭ žurnalist «Źviazdy» rašučy artykuł pra RNIE pad pseŭdanimam, jany tut ža prychodziać u redakcyju, vypytvajuć, maŭlaŭ, «my chacieli b pahavaryć, patłumačyć»). Adnak, jak kazaŭ moj dzied, «fašystyja to byli fašystyja , ale prybiralni ŭ ich byli čystyja», a ciapier, dastatkova zajści ŭ prybiralniu ŭ «štabie» RNIE...
Andrej Dyńko
