Siarhiej Paŭłoŭski
Recept cudu
Pierad vybaram
Nikomu nia pryjdzie ŭ hałavu nazvać Respubliku Biełaruś demakratyčnaj krainaj. A taksama — bahataj, samabytnaj, zručnaj dla žyćcia. Takija aznačeńni zvyčajna (i niebiespadstaŭna) źviazvajuć z krainami raźvitaha kapitalizmu. Ale RB nie imkniecca ŭstupić u hety klub i padzialić jahonyja kaštoŭnaści. Chutčej naadvarot. Čamu? Kažuć, što ŭ nas «svoj šlach». I šlach hety, jak bačym na praktycy — resavietyzacyja, back in the USSR, na siońniašnim palityčnym słenhu — słavianskaje adzinstva. Pryčym heta vielmi važny dla nas vybar, jaki my budziem baranić navat pad nataŭskimi rakietnymi ŭdarami. Niachaj tak. Možna ŭ pryncypie zrazumieć i tuhu za 70-mi, kali ŭsie byli maładziejšyja, i luboŭ da ptuški Hamajun ci da pravasłaŭnaj atrybutyki, jak samaidentyfikacyjny vybar. Niezrazumiełym zastajecca adno. Čamu naš vybar nie viadzie da demakratyi, bahaćcia, samabytnaści i zručnaści žyćcia, a naadvarot, pryvodzić da advarotnych aznačeńniaŭ — aŭtarytaryzmu i pryhniotu asoby, žabractva, deficytu i čerhaŭ, ścirańnia ŭsiaho admietna-svajho (najpierš movy), biurakratyi i mučeńniaŭ paspalitaha čałavieka. Čamu, hałasujučy za čystuju idealahiemu słavianskaha adzinstva, my na spravie hałasujem za heta — za marudnuju i stabilnuju dehradacyju krainy i nas samich? Niaŭžo my nia chočam žyć lepiej? Niaŭžo nia viedajem, jak heta — lepiej? My nia viedajem, čaho chočam.
Da piataje hadaviny staršyniavańnia ŭ krainie pieršaha prezydenta ŭ nas paśpiachova prajedzienaja ekanomika — jašče nie zusim biednaja za Kiebičam kałhasnaja vioska i tak i nie zapuščanyja, dakładniej, jakraz zapuščanyja zavody. Pry minimalnych va ŭsich sensach zarobkach — nievierahodna razbuchłaja systema ŭłady — jaje biaśpieki i zabieśpiačeńnia. (Varta, darečy, paraŭnać z savieckimi časami — kolki tady było milicyi i kolki srodkaŭ išło na ŭtrymańnie ŭłady.) Kraina žyvie dla prezydenta i vertykali, usio, što robicca, robicca tolki dla zachavańnia stabilnaści kiraŭnictva. Heta naša ahulnaja stabilnaść. Ani palohki, ani choć jakoha raźvićcia choć u jakoj sfery nie pradbačycca, bo nie planujecca. Kraina zahruzła ŭ daŭhach.
Adpaviedna i źniešniepalityčny fon hetaha zaniapadu nahadvaje rasiejskuju satyryčnuju klasyku. Kitajski vektar, abjadnańnie ź Juhasłavijaj, irackija tavaryšy, «pavysić rolu Łacinskaj Ameryki»... Najbližejšyja susiedzi — Polšča, Litva, Łatvija, Ukraina — chto raniej, chto paźniej rychtujucca ŭ NATO. Dla nas NATO vorah. Heta značyć, nia siońnia — zaŭtra Biełaruś apynajecca ŭ abłozie vorahaŭ — samych blizkich, ličycie, svajakoŭ. Praŭda, kažuć, što samy blizki — Rasieja (byccam ź inšymi my nie žyviem razam tysiaču hadoŭ). Tamu što zaŭtra pieršamu prezydentu treba budzie niejak zamiatać ślady, uciakać ad adkaznaści za poŭny pravał va ŭsich sferach žyćcia. Vychad abrany praz dałučeńnie da Rasiei. Tam usio śpišacca. Dla čaho j spatrebiłasia toje słavianskaje bractva...
Antynataŭski vybar — heta taksama, jak i słavianskaje bractva, — harantyja ad demakratyi, bahaćcia, samabytnaści i zručnaści žyćcia. Roźnica ŭ tym, što dla ŭstupleńnia ŭ NATO treba šmat vučycca, pracavać i zdavać ispyty. Treba dasiahnuć kandycyi raźvitych krainaŭ. A dla nieŭstupleńnia naadvarot — nia treba rabić ničoha, prykryvajučy biaździejnaść, ubostva i adsutnaść fantazii «ŭłasnym šlacham».
Naš ekanamičny kryzys adbyvajecca na fonie palityčnaje śvistaplaski i ŭ samoj krainie.
Filijał tuapsinskaha kazačaha vojska, RNIEŭskaja kabelnaja televizija, kamunisty, łukamoł — patryjoty subardynacyjnych hulniaŭ, žyrynoŭcy... Pry ŭsim pry hetym kraina imkliva rusifikujecca — fizyčna nasyčajecca «kadrami». Užo nie adrazu sustrenieš biełaruskaje načalnickaje proźvišča — usio bolš zavoznyja. Pierad abliččam vialikaha ekanamičnaha krachu RB pieratvarajecca ŭ naturalny bamžatnik, dzie źbirajucca ludzi biaz rodu-plemieni, biaz domu, biez pryzvańnia, nieviadoma adkul i kudy. Usie heta bačać, ale nichto nia skaža, što mienavita heta i jość naš «svoj šlach», naša słavianskaje adzinstva.
My sapraŭdy nia viedajem, čaho chočam.
Pryčym, nia tolki tyja, chto siońnia kiruje, ale j tyja, što pryjduć im na źmienu zaŭtra. Kali Biełaruś Łukašenki — heta apisanaja vyšej «stabilnaja» dehradacyja, dyk što takoje Biełaruś Čyhira abo Paźniaka? Skažycie, u jakoj ź ich vy chacieli b žyć?
Miž inšym, usie hetyja hady Biełaruś Paźniaka taksama isnavała i prajaŭlałasia. U vyhladzie BNF. Hetaja arhanizacyja litaralna zroblenaja pavodle vobrazu i padabienstva svajho staršyni. A značyć, kožny achvotny mieŭ mahčymaść pažyć i ŭ krainie Paźniaka — apazycyjnaj, ale nia mienš aŭtarytarnaj za Łukašenkavu RB. Styl, maniery, dyjapazon, dačynieńni pamiž ludźmi tut skłalisia całkam dla taho, kab zaŭtra pierakinucca na ŭsiu krainu. Heta svoj śviet, i dla vybarščyka, kali jon zachoča, nia budzie nijakich prablemaŭ zrabić sapraŭdy śviedamy vybar.
Z Čyhirom bolš składana. Jon advodzić sabie ścipłaje miesca, maŭlaŭ, daśviedčany ŭ finansach, a ŭ astatnim — chaj usio vyrašajuć adpaviednyja specyjalisty. Zadača Čyhira — abjadnać usio žyvoje ŭ hramadztvie i vyzvalić krainu ad aŭtarytarnaha Łukašenki. Prahrama Čyhira zaklučaje dabrabyt i zručnaść dla žyćcia. Styl i maniery, bolš dapasoŭnyja dla Biełarusi, znajści ciažka. Asabliva kali ludzi stamilisia ad niaŭstrymnaj charyzmy PPRB. Ale j Čyhir nia maje vyraznaha ŭjaŭleńnia pra tuju krainu, jakoj jana musić stać u časie jahonaha kiravańnia i dalej. Finlandyja i Švejcaryja ŭ ščylnaj poviazi z Rasiejaj — hučyć jak siurrealnaść. Adzinaje, što ratuje Čyhira — jon nie pretenduje na absalutnuju ŭładu.
A moža, i nia treba viedać, što z hetaha ŭsiaho pavinna atrymacca? Lapi sabie demakratyčnyja zakony ŭ niezaležnaj krainie i ŭsio budzie dobra, samo składziecca. Až nie. Pasprabujcie ź pieršym surazmoŭcam paŭjaŭlać sabie budučuju Biełaruś — dumki adrazu ž razyducca ŭ baki. Biełaruś u kožnaha svaja. Hety ŭ dušy žyvie ŭ Sieviero-Zapadnom kraje, toj u BSSR, nastupny ŭ Respublicy Biełaruś... A bolšaść — u hibrydach...
U takoj sytuacyi aŭtarytarny kiraŭnik i pačynaje «lapić» krainu pad siabie. Bo inšych uzoraŭ u jaho niama. U raźvitych dziaržavach ad takoj poŭnaj adsabiečyny zaścierahaje zakanadaŭstva, jakoje vypracoŭvałasia mienavita ŭ časy paŭstavańnia dziaržavy, kali napružvalisia ŭsie jaje ŭnutranyja patencyi, samabytnaść, tradycyja, pieradvyznačanaść. Ale heta znoŭ tam, a nia ŭ nas.
U znakamitaj paetki i pierakładčycy Viery Ryč jość vierš «Recept cuda» — pra toje, jak stvaryć Biełaruś.
Dla hetaha treba ŭziać krainu (na mapie niama volnym miescaŭ, tamu biarycie
tuju, jakoj nibyta niama), historyju,
jakuju vykładajuć, jak historyju inšych narodaŭ, movu,
što ŭvažajuć za dyjalekt, dadać siudy nazvu,
jakoju nie karystajucca, potym — lud,
jaki nia pomnić svajho imia...
I h.d. Hałoŭnaja dumka — cud. Heta značyć, što toj, chto pryjdzie kiravać Biełarusiaj, musić pačuvacca niajnačaj čaraŭnikom, zdolnym rabić cudy. Druhaja dumka — recept. Bieručy ŭładu, vy musicie bačyć toje, čaho vy chočacie ŭ cełym. My možam havaryć pra supolnyja demakratyčnyja, niezaležnickija abo rynkavyja pamknieńni, jakija siońnia abjadnoŭvajuć nas, ale, nia majučy adzinaha na ŭsich vobrazu krainy, urešcie my ŭsio adno budziem atajasamlivać hetuju krainu z asobaj kankretnaha kiraŭnika abo pretendenta na pasadu kiraŭnika. A heta toje samaje, što, bieručysia śpiačy niejki «ŭvohule» tort, dumać pra muku, masła, cukar (što tam jašče treba dla tortu), ale nia dumać pra toj kankretny vynik, jaki musić atrymacca — pra vyhlad i smak.
Recept cudu vymahaje, skažam, zabarony kampartyi (prykład Litvy — paśpiachovy) i ŭsienarodnaha pakajańnia za prychilnaść da kamunizmu (ad stalinskich represijaŭ da siońniašniaha prakurorskaha marazmu, kali zakon — heta prakuratura, a nie zakon). Paŭmieraŭ być nia moža.
Heta krok admaŭleńnia.
Krok śćvierdžańnia — biełarusizacyja krainy. Zakon, raśpisany na 10 hadoŭ, zachlipnuŭsia va ŭłasnaj bieschrybietnaści, dziakujučy mienavita hetym dziesiaci hadam. Bo zakon — heta mechanizm, a nia rybin tłušč, jaki treba prymać i pa kropli naroščvać dozu. Ludzi ŭsio zrazumiejuć akramia, duraści, a dziaržaŭnyja čynoŭniki abaviazanyja viedać movu krainy, u jakoj pracujuć choć by i pavodle zakonu čałaviečaj prystojnaści, jaki nichto nia ŭvodziŭ i nichto nie admianiaŭ.
Miaža z Rasiejaj. Kali z adnaho boku vašaha padvorku — čarnaziom, a z druhoha — hniłoje bałota, a dakładniej, hornyja abvały, — kudy vy budziecie pašyracca? Usie hetyja sajuzy apraŭdvajucca tolki idealohijaj, pryčym nia ŭ Miensku prydumanaj. Čamu nie biarecca za pakazčyk dabrabyt ludziej i narmalnaje, nieisteryčnaje žyćcio? Čamu nia heta hałoŭny kryter vystupleńniaŭ palitykaŭ, a štości jašče?
Ja pieraličyŭ tolki try kroki z «receptu cudu», jakija ŭ Biełarusi kiraŭnictva ŭ svoj čas nie advažyłasia zrabić całkam, a tolki «prypadniali nahu». Bo nia mieli j nia majuć receptu. Jak vy śpiačecie dobry tort, kali ŭ recepcie napisana dvaccać jajek, a vy pakłali dva? I toje — na ŭsiaki pažarny...
My nia viedajem, čaho chočam.
Kali b «svoj šlach» i «słavianskaje adzinstva» nia zaścili vačej, my b zirnuli (znoŭ ža) na susiedziaŭ — dzie jany ŭziali svaje «recepty cudu». A ŭsie jak adzin (z tych, kamu siońnia zažyłosia) — z babulinaha kufra. A tam...
Jość Biełaruś Ivonki Surviły. Pryčym naturalnych i praŭdzivych alternatyvaŭ hetamu receptu nie jsnuje ŭ pryrodzie. Ja nie kažu, što Staršyniu Rady BNR možna zaŭtra zaprasić na biełaruskaje prezydenctva (choć, daliboh, heta byŭ by razumny vybar), ja kažu pra toje, što ŭ sp. Ivonki jość recept hatovaha praduktu. Na žal, hetaha niedaaceńvajuć ani Čyhir, ani Paźniak. Im by, jak toj kazaŭ, uviazacca ŭ bojku, a krainy, jakoj jana musić być, jany nia bačać. Rabi pilna, i tut budzie Vilnia? Moža, i tak. Ale papiaredni dośvied pakazaŭ, što biełaruskija demakraty chutka zabłytvajucca ŭ taktyčnych pracedurach i prajhrajuć. Niama stratehii.
Vy skažacie — Paźniak, nacyjanalny trybun, nia bačyć? A pahladzicie, što zrabiŭ BNF ź idejaj hramadzianstva BNR. Śviatymi kamianiami brukuje apostału svajmu šlach na pjedestał... Ale voś niezadača — BNR ad hetaha nia stała bližej. Ideja nie zapała ŭ sercy. Dyj recept z babinaha kufru, pa vialikim rachunku, nie patrabujecca. Sami z vusami. Raźbiaromsia...
My nia viedajem, čaho chočam paśla Łukašenki.
Za apošnija hady Front straciŭ inicyjatyvu ŭ hałoŭnym — u nacyjanalnym adradžeńni, jakoje ad kanca 80-ch tryvała splatałasia sa spravaj demakratyi ŭ krainie.
Niedzie fatalna prapadajuć učorašnija adradžency, jakija nibyta brali na siabie adkaznaść za movu i Biełaruś. Adkaznaść. Pra patrebu nacyjanalnaje aśvietnickaje pracy siarod nasielnictva kaža siońnia Śviatłana Aleksijevič. Zakryvajuć Sajuz palakaŭ, a nie BNF. U turmach siadziać ministry i staršyni kałhasaŭ, a nie zmahary. Fašysty źbivajuć haspadzina Sańnikava. Staicyzm vyjaŭlaje Hančar. Štodzionnuju infarmacyju danosiać «BDH», «Chartyja» i elektronnyja «Draniki», a nie eklektyčnyja «Naviny», jakija daŭno pieratvarylisia ŭ hazetu biez pazycyi. Voś i atrymlivajecca, što realnuju adkaznaść za hetuju krainu, jaje dziaržaŭnaść i budučyniu, za niezaležnaść niasuć haspada Chaleziny ź Biabieninymi i tavaryš ichny Bandarenka. Front, daŭno razvaleny ŭsiaredzinie, maŭčyć.
I ŭrešcie ŭsio adno, jakuju vy zajmajecie pazycyju. Hałoŭnaje — vaša adkaznaść za Biełaruś. A jaje siońnia demanstrujuć zusim nie nacyjanał-demakraty, prynamsi, jany tut nie na pieršych rolach. Ja maju na ŭvazie nia toje, chto kolki atrymlivaje hrantaŭ i chto pracuje na maskoŭski imperyjalizm i KHB. Ja maju na ŭvazie, chto štodzionna, efektyŭna i achviarna stvaraje ŭ krainie abjektyŭnuju sytuacyju baraćby.
I kali źjaŭlajecca M.Čyhir, jaki sapraŭdy moža abjadnać fłanh procistajańnia Łukašenku i vyklikać aptymizm jak siarod apazycyi, tak i siarod vertykalščykaŭ, dyk tut nieistotna navat — kahebisckaja heta inicyjatyva ci nie. Užo aptymizm hety važny, bačańnie raźvićcia sytuacyi. Nia ŭsio prapała ŭ Biełarusi. A kudy hetaje raźvićcio pojdzie i jak razhorniecca, zaležyć ad usich. Niachaj pieramoža macniejšy.
Zablakavać hety praces — značyć, pakinuć u Biełarusi zastoj i cichaje kanańnie. Nia viedaju, jaki z hetych varyjantaŭ — Čyhir ci zastoj — prosta ci ŭskosna inśpirujecca KHB i Maskvoju. Dy j nieistotna. Ja tolki baču, jak mova i nacyjanalnaja ideja ŭ demakratyčnym pracesie stračvajuć svaje pazycyi vyklučna dziakujučy subjektam, a nie abjektyŭnym pryčynam.
Rasčaravanaja biełaruskaja intelihiencyja tym časam pahavorvaje pra patrebu vypracoŭki nacyjanalnaje idei i navat robić nakidy. Heta jašče adzin sposab adstaronicca ad realnaje płyni žyćcia. Nacyjanalnaja ideja siońnia — heta dziejańnie.
Zianon Paźniak vieryć u svajo fejeryčnaje viartańnie. Ale tych, chto ŭ heta vieryć akramia jaho, zastałosia ŭžo niašmat.
Fizyčna vybyŭšy z realnaha pracesu ŭ Biełarusi, lider BNF vyciahnuŭ z hetaha pracesu i ŭłasnuju arhanizacyju. Tak, u jaje jašče jość struktury, ludzi i h.d. Ale kali ich stanovicca vidać, heta kožnaha razu značyć, što jany dziejničajuć nasupierak pradpisańniam pravadyra. Siońnia jany razhublenyja — i kolecca ŭdzielničać, i nia možacca. Viartańnie Paźniaka stała spačatku stymułam mitynhaŭ, paśla pieratvaryłasia ŭ stopar. Čakańnie Hado zaciahnułasia. A jak skazaŭ niekali Vacłaŭ Haveł, Hado nia pryjdzie. Bo jaho niama...
Łukašenkava piacihodka nikoha ničomu nie navučyła. Jana skančajecca, i samaje važnaje dla Łukašenki — zachavać stabilnaść ułady, a samaje važnaje dla apazycyi — hetuju stabilnuju dehradacyju razhajdać, zrušyć ź miortvaje kropki, niahledziačy navat na toje, chto tam ź ich kahebist, chto łukašyst, a chto — ruka maskvy. Apazycyja abjadnałasia. Navat druhi łom znajšoŭsia, jaki na Łukašenkava hałoŭnaje pytańnie: «Chto na tancach hłaŭny?», hledziačy prosta ŭ vočy skazaŭ: «Nia ty!» Ja maju na ŭvazie Hančara. Čatyry hady apazycyja źniebyvałasia biaź lidera, a tut — Hančar, Čyhir i navat Šarecki kažuć — budziem iści da kanca. Uziali na siabie adkaznaść. I kožny razumieje, čym ryzykuje. Ale — razhajdajuć, pačnie chadzić pavietra ŭ hramadztvie, tam u kožnaha j budzie mahčymaść vyjavić siłu pazycyi, a to i ŭziać spravu ŭ svaje ruki.
Całkam možna dapuścić, što paśla 20 lipienia Łukašenka pierastanie być. I voś tut pretendenty na ŭładu vykładuć kožny svaje karty. Moža, da taho času ŭ kahości jašče znojdziecca žadańnie i rozum zazirnuć u babulin kufar i dastać adtul biasprojhryšny «recept cudu». I nie vynachodzić rovara..
