Čužaja baćkaŭščyna biełaruskaha kino
Niadaŭna na ORT pakazali aŭtarskuju versiju karciny «Mianie zavuć Arlekina» biełaruskaha režysera Valerja Rybarava. Za heta režyser atrymaŭ aficyjny hanarar u pamiery 54-ch rasiejskich rubloŭ (kala 2 dalaraŭ).
Takoje staŭleńnie da biełaruskaj kultury. Jakaść kopii taksama vyklikała žach. 45 chvilinaŭ pavinna było praciahvacca interviju z Rybaravym i z aŭtaram scenaru Jurjem Ščakacichinym, ale jaho skaracili da 5 chvilinaŭ.
Dy samaje niepryjemnaje toje, što hetak ža ŭsprymajuć biełaruski kinematohraf i niekatoryja suajčyńniki.
Sp.Valery ŭspamnaje, ź jakimi ciažkaściami pry kancy 70-ch jon zdymaŭ svoj pieršy tvor — 20-chvilinnuju karcinu «Žyvy zrez»: «Ja prynios na studyju scenar. Redaktar pračytaŭ pieršuju staronku, markotna paŭtaryŭ uhołas «Zachodniaja Biełaruś», «1946 hod», katalickija imiony hierojaŭ i vyjšaŭ u susiedni pakoj. Nu ŭsio, dumaju, scenar nia projdzie. Vychodzić staršynia Dziaržkino Paŭlonak i kaža: «Kakaja Zapadnaja Biełoruśsija? Kakoj Staś? Vam žie skazano: diejstvije proischodit v sibirskoj dierievnie!»
Toje samaje i z karcinaju «Čužaja baćkaŭščyna». Dyrektar studyi «Biełaruśfilm» Paškievič adrazu biezapelacyjna zajaviŭ: «Film budziecie zdymać pa-za časam i prastoraju». Rybaravu daviałosia doŭha tłumačyć Paškieviču, što niemahčyma stvaryć film pavodle Viačasłava Adamčyka pa-za časam i prastoraju. «Navat krajavid śviedčyŭ by ab tym, što ŭsio adbyvajecca ŭ Zachodniaj Biełarusi — lasy, bałoty, tam-siam haryzont razrazaje vieža kaściołu, vuzkija zavułki j čarapičnyja dachi damoŭ u haradoch...»
Potym uźnikli linhvistyčnyja prablemy. «Čužuju baćkaŭščynu» mielisia zdymać całkam pa-biełarusku. Ale vykanaŭcy hałoŭnych rolaŭ pa-biełarusku mahli havaryć tolki z papierki. Uładzimiera Haściuchina navučaŭ razmaŭlać pa-biełarusku Anatol Sidarevič (Sidarevič taksama zdymaŭsia ŭ druhoj paŭnametražnaj karcinie Rybarava, u «Śviedku»). «Linhvisty» ź Dziaržkino pierakłali nazvu filmu na rasiejskuju movu jak «Čužaja votčina». Hety pierakład hučyć, jak «Čužoj ohorod» — skazaŭ paśla Rybaraŭ.
I «Čužaja baćkaŭščyna», i «Śviedka» zdymalisia z aktyŭnym udziełam nieprafesijnych aktoraŭ — žycharoŭ Dziatłaŭščyny j Parečča, jakija razmaŭlali pa-miascovamu. Sceny zdymalisia ŭ sapraŭdnych sialanskich chatach. Asabliva vyłučajecca persanaž usich filmaŭ Valerja — Staś. Hety čałaviek vykonvaŭ rolu samoha siabie. Stanisłaŭ Pšaŭłocki byŭ hruzčykam u Łahojsku. Vielmi zdarovy, mocny, ale vyklučnaj pamiarkoŭnaści čałaviek; uviesnu jon žyŭ na vulicy, bo padłohu jahonaje chaty zataplała vadoju. Jon pisaŭ vieršy na biełaruskaj movie j čytaŭ ich hruzčykam. Hetyja vieršy j hučać u filmach.
Adnojčy Staś prysutničaŭ na tvorčym viečary Maksima Tanka. Paśla taho, jak Tank skončyŭ čytać svaje vieršy, Staś uźniaŭsia z kresła j skazaŭ: «Viedajecie, mnie tut skazali, što tank pryjedzie. Jaki ž vy tank? Tankietka vy!»
Jury Ščakacichin, aŭtar pačatkovaha scenaru «Mianie zavuć Arlekina» planavaŭ, što padziei filmu buduć adbyvacca ŭ Maskvie. Ale Rybaraŭ źniaŭ film u Pareččy, miastečku ź niepaŭtornym zachodniebiełaruskim kalarytam. Z boku Dziaržkino adrazu ŭźnikli pytańni: čamu? Što heta ŭsio značyć? Navošta tut Staś? Čamu vieršy na biełaruskaj movie? U vyniku ź filmu vyrazali častku epizodaŭ, naprykład, dyjaloh Arlekina z chipi, dzie toj kaža: «A kali ŭsie buduć kryčać «Chajl Hitler», ty taksama budzieš kryčać?»
«Arlekina» staŭ samaj kasavaj karcinaju biełaruskaha kinematohrafu. A «Čužuju baćkaŭščynu» nia chočuć zaŭvažać daciapier. Dva filmy, jakija Rybaraŭ užo pačaŭ zdymać na «Biełaruśfilmie», byli zakrytyja: «Hołas kryvi brata tvajho» (pavodle Adamčyka) i «Ŭ pošukach baćki». Biełaruski nacyjanalny kinematohraf pastaŭleny ŭ takija ŭmovy, u jakich nacyjanalnyja matyvy chutka źviaducca da skokaŭ Lavonichi, vyšytych kašulaŭ i kabietaŭ z pastavami baleryny ŭ nacyjanalnym adzieńni, praź jakoje praśviečvaje nejlonavaja bializna — jak heta było ŭ «Ludziach na bałocie», kali ad Mieleža pakinuli tolki «škilet».
Raman Mamčyc
