Adam Hlobus
Biezdapamožny samazabojca — Akutahava Runoske
Naŭzdahon tekstaŭ
***
Natatki Akutahavy Runoske vytančanyja, jak tresnutaja bambukavaja vudačka, što pradajecca ŭ kramie «Palaŭničy j rybak».
***
Akutahava pisaŭ: «...navat kali adkinuć ahidu haradzkoha žychara da hłuchmieni...» Padobnaha ja nie sustrakaŭ ni ŭ adnaho ź biełaruskich litarataraŭ, jany — siena na asfalcie, usie — rodam z chataŭ, a mnie da dušy japonskaja ahida da hłuchmieni.
***
«Chłuśnia — praŭda minułaha, jana rodnasnaja hrašam, što chadzili ŭ časy staražytnych kniastvaŭ», — vydatna zaŭvažyŭ i paraŭnaŭ Akutahava. Hrošy nia lepšyja za ludziej i doŭha nie žyvuć.
***
Akutahavu ździŭlali ordeny i toje, što vajskoŭcy ŭ ćviarozym stanie hulajuć z načeplenymi na hrudzi ordenami. Ja z hetaju źjavaju zvyksia, tolki bolšaść biełaruskich vajskoŭcaŭ i veteranaŭ, abčaplanych šałupińniem uznaharodaŭ, razhulvajuć u niećviarozym stanie.
***
Hrošy dobryja choć by tamu, što nianaviść, sutykajučysia z vyhodami, hublaje vastryniu.
***
«Zaŭziatyja nacyjanalisty, u bolšaści svajoj, — ludzi, jakija pazbaŭlenyja radzimy. Nikomu z nas nia treba toje, što my majem», - razvažaŭ Akutahava Runoske. Nie chacieŭ by ź im pahadžacca, ale samyja paśladoŭnyja ajčynnyja nacyjanalisty: Paźniak, Sokałaŭ, Nadsan — žyvuć u čužych krainach.
***
Na pačatku 20-ch hadoŭ XX stahodździa Akutahava vykazaŭ nastupnuju dumku. Samaja vialikaja trahiedyja sučasnaha Kitaju palahaje ŭ tym, što ŭ nacyjanalistyčnych ramantykaŭ niama čałavieka, padobnaha da Musalini, jaki byŭ by zdatny dać im žaleznaje vychavańnie. Cikava, što b skazaŭ toj ža Akutahava, kali b pabačyŭ žaleznaje vychavańnie, jakoje ŭvioŭ u Kitai adzin z samych kryvažernych tyranaŭ śvietu - Mao?
***
Žyćcio padobnaje da alimpijskich hulniaŭ, naładžanych varjatami... Zaŭvažyŭ Akutahava. I peŭna ž, jano nahadvaje alimpijskija hulni, na jakich za sudździaŭ pracujuć psychična chvoryja ludzi. A chto j kali stvaryŭ našaje žyćcio - pytańnie asobnaje.
***
Kali žančyna vychodzić zamuž, i ŭ jaje pasialajecca duša chatniaje žyvioły, pra što pisaŭ Akutahava, dyk siamja maje šaniec zachavacca j doŭha žyć, pry ŭmovie, što muž maje dušu palaŭničaha. A kali ŭ žančyny zastaniecca duša drapiežnaj i niepryručanaj istoty, zachavać siamju niemahčyma, navat kali ŭ muža duša zabojcy.
***
Adna z asablivych rysaŭ hienija - zdatnaść naładžvać skandały. U hetym nazirańni Akutahavy dla mianie vielmi važna, što hienij nia ŭdzielničaje ŭ skandałach, a ładzić ich.
***
Ja nikoli nie padaju žabrakam. Jość šmat inšych ludziej, kamu patrebnaja maja dapamoha. Vielmi chaciełasia b dapamahčy Akutahavu, jaki ŭ zmročny dla siabie dzień napisaŭ: «Toj, chto nia maje materyjalnaha bahaćcia, nia maje j bahaćcia duchoŭnaha - tak było ŭ dźviuchtysiačahadovaj staražytnaści. Siahońnia inakš - toj, chto maje bahaćci materyjalnyja, nia maje bahaćciaŭ duchoŭnych». A na moj rozum, skarby duchoŭnyja nie znachodiacca ŭ niepasrednaj zaležnaści ad skarbaŭ materyjalnych.
***
Akutahava pabačyŭ siniuju varonu j napisaŭ pra jaje zanatoŭku, a nie chajku. Moža jon i sapraŭdy byŭ bolš eŭrapiejcam, čym azijatam. Tolki za prazaičnaj minijaturaju ja ŭsio adno baču nakid chajku pra siniuju varonu na hołaj halinie.
***
Ci zmohuć eŭrapiejcy, kolki im ni tłumač, zrazumieć vielič Basio — heta pytańnie z pytańniaŭ... Zadumvaŭsia Akutahava. A ja dumaju, što zrazumieć Basio zusim nia ciažka. Heta jak dakranucca rukoju da poŭni, heta moža zrabić kožny.
***
Čym pavučać inšych, lepiej vučycca samim... Dosyć sprečnaje śćvierdžańnie pračytaŭ u Akutahavy. Kab niečaha navučycca samomu, treba niekaha navučyć hetaha. Ja tak miarkuju.
***
Akutahava razvažaje pra śmiarotnaść usiaho isnaha j cytuje Van Šančžena: «Karcina žyvie piaćsot hadoŭ, kniha - vasiamsot». U maich vydaviectvach za siem hadoŭ vyjšła bolš za tysiaču dźvieście najmieńniaŭ knižak. Šmat jakija nie pražyli j paŭhoda, niepradadzienyja nakłady byli adpraŭlenyja na fabryku dla pieravarki ŭ kardon. Tamu maju poŭnaje prava nie pahadzicca z Van Šančženam. Tolki asobnyja knižki mohuć mieć doŭhaje žyćcio. I nie abaviazkova heta budzie lepšaje ci horšaje z napisanaha i vydadzienaha, heta buduć knižki doŭhažychary, jak i ludzi-doŭhažychary zusim nie abaviazkova źjaŭlajucca najlepšymi z rodu čałaviečaha.
***
Što ździviła ŭ zanatoŭkach Akutahavy: jon nikoli nie čytaŭ ni daoskich, ni budyskich tvoraŭ. Navat nia vierycca. Jon pračytaŭ bieźlič druharadnaj zamiežnaj, zbolšaha zachodnieeŭrapiejskaj, litaratury, impravizavaŭ na matyvy Hohala j Suifta, byŭ biassprečna adukavany j vykštałcony, ale adkul takaja chraničnaja chvaroba na sacyjalizm, takoje nierazumieńnie j nieprymańnie idejaŭ budyzmu j daasizmu. Dobra jašče toje, što, u adroźnieńnie ad svaich eŭrapiejskich adnadumcaŭ, jon nie paliŭ saboraŭ, a pryznavaŭsia, što niedzie na spodzie dušy ŭ jaho toicca pierajmanaja ad dalokich prodkaŭ ideja adrošanaści.
***
Ź vialikaj achvotaju ja pahadziŭsia b z nastupnym vykazvańniem Akutahavy: «Zrazumieŭ, što kali b navat u dumkach paraŭnać stvoranaje nami z tvorami najvialikšych majstroŭ, dyk napisanaje nami, usio biez vyniatkaŭ, nie škada špurnuć u vohnišča», kab nie adna akaličnaść: kinuć u połymia maje rukapisy možna j bieź mianie. Našto čas marnavać?
***
Ja zajmajusia vyvučeńniem tvorčaści Akutahavy zusim nie tamu, što jon blizki mnie, naadvarot, ja zrablu ŭsio, kab spaścihnuć jahony šlach i nie pajści ŭ tym nakirunku.
