Jury Chadyka: «U partyjach siadziać nie łapuchi»
Kanhresy Demakratyčnych Siłaŭ Biełarusi tradycyjna vyrašajuć pryvatnyja, ale važnyja prablemy. U vyniku pieršaha Kanhresu (kastryčnik, 1996) była raspačataja pracedura impičmentu, jakaja choć i nie ŭkaranavałasia pośpiecham, ale była pieršaj supolnaj akcyjaj šyrokaj apazycyi. Druhi Kanhres (luty, 1997) dazvoliŭ apazycyi vystupić adzinym frontam na pieramovach z Eŭrasajuzam, što nie dało Łukašenku lehitymizavać vyniki dziaržaŭnaha pieravarotu. Treci Kanhres (studzień, 1999) padtrymaŭ incyjatyvu Viarchoŭnaha Savietu ab praviadzieńni prezydenckich vybaraŭ u 1999 hodzie i zaklikaŭ da bajkotu vybaraŭ u miascovyja orhany ŭłady.
2 lipienia palityčnyja partyi, niezaležnyja prafsajuzy i inšyja pradstaŭniki niezaležnaha biełaruskaha hramadztva źbiarucca ŭ Miensku, kab vypracavać adzinuju pazycyju adnosna vosieńskich parlamenckich vybaraŭ. Napiaredadni Kanhresu my źviarnulisia z šeraham pytańniaŭ da staršyni jahonaha arhkamitetu, veterana biełaruskaj demakratyčnaj apazycyi Jurja Chadyki.
— Jakija arhumenty za i suprać udziełu ŭ vybarach maje apazycyja?
— Jość sens udzielničać tolki ŭ takich vybarach, jakija sapraŭdy dajuć prava vybaru. Padobna, što Łukašenka planuje na vosień fars, a nia vybary. Jość źviestki, što biełaruskaj apazycyi praduhledžana advieści ŭ novym parlamencie 10 miescaŭ, i tyja nie sapraŭdnaj apazycyi, a toj, jakuju Łukašenka nazyvaje «pryviazanaj». Takaja kišennaja apazycyja dazvoliła b lehitymizavać vyniki dziaržaŭnaha pieravarotu i atrymać šancy na finansavuju padtrymku Zachadu. Jamu vielmi patrebnaja zachodniaja padtrymka. Tolki hetaja patreba prymušaje jaho iści na šyrokija dyjalohi, na pryjom delehacyjaŭ ABSE. Ale my bačym, što takaja padtrymka zusim niemetazhodnaja, što jana nie pryniesła b nijakaj karyści krainie, jana była b paprostu zmarnavanaja režymam, jaki prajadaje biełaruskija resursy ŭžo šosty hod biez usiakich stanoŭčych vynikaŭ.
Ja dumaju, što vynikam Kanhresu stanie zaklik nia ŭdzielničać u vybarach na ŭmovach siońniašniaha režymu. Heta vielmi važnaje rašeńnie, bo litaralna praz paru dzion eŭrapiejskija struktury majuć razhladać pytańnie pra nakiravańnie na vybary naziralnikaŭ.
— Źjaŭleńnie lehitymnaha parlamentu pavialičyła b ci pamienšyła b pahrozu biełaruskaj niezaležnaści?
— Apytańni śviedčać, što demakratyčnyja siły Biełarusi vyjhrali b siońnia svabodnyja vybary. Padkreślivaju — svabodnyja vybary. Heta asabliva vyrazna prajaviłasia b pry praviadzieńni vybaraŭ pa praparcyjnaj ci źmiašanaj systemie, značna bolš spraviadlivaj, asabliva ŭ peryjad źmienaŭ u hramadztvie.
Svabodnyja vybary dazvolili b stvaryć parlament, jaki b skasavaŭ usie nieraŭnapraŭnyja damovy z Maskvoju i paćvierdziŭ by suverenitet Biełarusi, bo ŭsia apazycyja ciapier — dziaržaŭnickaja.
— Niekatoryja analityki śćviardžajuć, što pry nielehitymnym parlamencie Rasiei praściej budzie manipulavać Łukašenkam.
— Heta dziŭnaje mierkavańnie. Niaŭžo ciapier Rasiei niešta pieraškadžaje manipulavać Łukašenkam? Ništo nia moža pamianiać taho faktu, što Łukašenka źjaŭlajecca palityčnym maryjanetkam Maskvy. Lehitymnaść parlamentu ničoha nie mianiaje. Pakul budzie Łukašenka, urad budzie maryjanetkavym. Tamu hałoŭnaja zadača apazycyi — pieramoha na prezydenckich vybarach, jakija projduć u 2001 hodzie, a mo j raniej, kali ekanamičnaja sytuacyja budzie paharšacca.
— U apazycyi ŭžo jość niejki kandydat, jaki moža skłaści realnuju kankurencyju «baćku»?
— Heta pytańnie da ŭsioj apazycyi. Apazycyja siońnia maje dva ŭzroŭni adzinstva. Z adnaho boku, jość Kansultacyjnaja rada pry pradstaŭnictvie ABSE, u jakoj biare ŭdzieł nia tolki demakratyčnaja, ale i antyłukašenkaŭskaja apazycyja — partyi Hajdukieviča i kamunistaŭ. Z druhoha boku, jość Kaardynacyjnaja rada demakratyčnych siłaŭ Biełarusi. Voś ad hetaj druhoj Rady i možna budzie vyłučyć adzinaha kandydata. Ja nia dumaju, što my zmožam vyłučyć adzinaha kandydata razam z kamunistami ci razam ź liberał-demakratami.
— Ci hatovaja apazycyja mianiać svaju prahramu, zvažajučy na hramadzkija nastroi i zvažajučy na nieabchodnaść pryciahnieńnia šyrokaj padtrymki na prezydenckich vybarach?
— Vy majecie na ŭvazie, ci budzie kandydat apazycyi papulistam? Ja b nie chacieŭ. Jakraz papulizmu musić być najmieniej. Kraina staić na miažy ekanamičnaha kalapsu. U takoj sytuacyi patrebnyja nie abiacańni, patrebnaja praŭda. Kab ludzi viedali, što za 10 hadoŭ niavykarystanych mahčymaściaŭ Biełaruś istotna adstała ad susiedziaŭ u refarmavańni haspadarki i dabiła asnoŭnyja fondy. U hetaj sytuacyi abiacać istotnaje palapšeńnie na paślazaŭtra było b najhoršym papulizmam.
— Adnoj z umovaŭ zhody apazycyi na vybary jość stvareńnie «klimatu davieru». Adstaŭka kaho z čynoŭnikaŭ z łukašenkaŭskaha atačeńnia mahła b stać dla krainy syhnałam hatoŭnaści ŭstanavić taki «klimat davieru»?
— Technalohija ŭstanaŭleńnia klimatu davieru šyrejšaja. Jana praduhledžvaje najpierš vyzvaleńnie palitviaźniaŭ, harantyi biaśpieki dla palitemihrantaŭ, kab jany mahli viarnucca ŭ krainu.
Viadoma, što ŭ atačeńni Łukašenki jość karšuki i hałuby. Da karšukoŭ naležyć najpierš hrupa pałkoŭnikaŭ — Posachaŭ, Zamiatalin. Dla pośpiechu kampramisu jany musili b być vydalenyja z prezydenckaha aparatu. Pabačyć tam zdarovyja siły ciažej, ciažka i zrazumieć, łabistami jakich siłaŭ vystupali tam Sinicyn, Sazonaŭ, Rusakievič, što byli prychilnikami palityki kampramisu, a ciapier akazalisia adstaŭlenyja.
— U vypadku niaŭdziełu ŭ vybarach jaki scenar na vosień maje apazycyja?
— Dobra, što my damovilisia pravieści Ŭsiebiełaruski źjezd u dva etapy. I jość pracedura vyłučeńnia kandydataŭ na druhi etap Usiebiełaruskaha źjezdu šlacham narodnych schodaŭ, mitynhaŭ. Heta moža stać vielmi aktyŭnaj kampanijaj pa rastłumačeńni hramadztvu pazycyjaŭ demakratyčnych siłaŭ Biełarusi napiaredadni tych falšyvych vybaraŭ, jakija, mahčyma, planuje Łukašenka. U nas jość taksama patrabavańnie adkładańnia vybaraŭ da tych časoŭ, pakul nia buduć stvoranyja ŭmovy dla vykanańnia Pieciarburskaj i Stambulskaj deklaracyjaŭ pa Biełarusi. U nas voś taki jasny plan palityčnych dziejańniaŭ, i, ja dumaju, Eŭropa jaho padtrymaje.
Aproč taho, u nas jość technalohija vuličnaha supracivu, jaki daje apazycyi adčuvańnie ŭzrastajučaj padtrymki.
— Niavychad apazycyi na vybary nie nahadvaje Vam nieviartańnie Paźniaka? Mo apazycyja tamu j nia jdzie na vybary, što joj zvykła j zručna siadzieć u zavuholli, vyhladać pakutnikami na ŭvieś śviet?
— Jakija relikty savieckaj śviadomaści majuć tyja, chto vykazvaje takoje mierkavańnie! Byccam by ŭ partyjach siadziać łapuchi, jakija ničoha nia chočuć, jakim tolki treba vyhladać pakryŭdžanymi... Heta ž prapahanda łukašenkaŭskaha kštałtu, viadomaja šče z savieckich časoŭ, kali dysydentaŭ vystaŭlali varjatami i pakryŭdžanymi. Heta ž dziciačyja razmovy! Demakratyčnaja apazycyja isnuje ŭžo 10 hadoŭ, i palityki, jakija jaje pradstaŭlajuć, adčuvajuć adkaznaść pierad krainaj. Partyi vielmi ŭzvažana pradumvajuć kožny svoj krok. Rašeńni nie prymajucca z baduna! Viadoma, usie my chočam udziełu ŭ vybarach, chočam dostupu da ŚMI. Ale nie lubym koštam. Nia koštam niezaležnaści, nia koštam lehalizacyi nastupstvaŭ dziaržaŭnaha pieravarotu. Pryčyna kryzy — u tym pieravarocie. Tady partyi paśladoŭna vystupali suprać pieravarotu. Što, pa-Vašamu, heta taksama było pamyłkaj, što my nie padtrymali toje «narodavyjaŭleńnie», tuju abraźlivuju falsyfikacyju?
— Razłom u biełaruskim hramadztvie ciažka pieraadoleć šyrokimi hramadzkimi dyjalohami i pieramovami pad ehidaj ABSE. Pryčyny razłomu — u supraćlehłych pohladach na padstavovyja nakirunki raźvićcia krainy: aryjentacyja na pryvatnuju abo dziaržaŭnuju formu ŭłasnaści, na Maskvu ci eŭraatlantyčny blok, na biełarusizacyju ci pabudovu druhoj rasiejskamoŭnaj dziaržavy, prezydenckaja ci parlamenckaja forma kiravańnia. Kansensusu možna dasiahčy tolki šlacham uzajemnych sastupak. Na jakija stratehičnyja sastupki moža pajści apazycyja, kab hramadztva dasiahnuła takoha dziaržavatvorčaha kansensusu?
— Fakt raskołu hramadztva nia jość asablivaściu Biełarusi. Toje adbyvajecca ŭva ŭsich postsavieckich krainach. Kansensusu lahčej budzie dasiahnuć pry niezaležnych pradstaŭničych orhanach ułady, niezaležnaj presie i telebačańni. Jasna, što jaho nie dasiahnieš na telešoŭ z udziełam spadara byłoha prezydenta. Heta — tupikovy dla hramadztva šlach. Kali b Łukašenka pajšoŭ na svabodnyja vybary na ŭmovach abjadnanaj apazycyi, dyk apazycyja dała b jamu, jak «Salidarnaść» hienerału Jaruzelskamu, harantyi asabistaj biaśpieki, niahledziačy na bolš za 400 momantaŭ złačynstva, skład jakich znajšli ŭ jahonych dziejańniach niezaležnyja jurysty. Voś vam — šlach da kampramisu. Svabodnyja vybary — u abmien na harantyi biaśpieki.
Hutaryŭ Andrej Dyńko
