Namordnik
PYSKA
Uchvalaju Vašuju prapanovu ŭ zaminułym numary (artykuł «Mova-2000») — sapraŭdy, śpiašacca niama kudy. A hetki sposab słovavynachodnictva dosyć daścipny.
Najciažej budzie ŭniknuć kalkavańnia rasiejskaje (a ŭvohule — i ŭsialakaje inšaje movy). Kali, što całkam słušna, nie hučyć pa-biełarusku «namordnik», dyk nie zahučać i navatvory kštałtu «napyśnik».
Prapanuju navatvor, što dobra vyznačaje źjavu, hałoŭnaje ž — lohki j niehruvastki — «pyska».
Aleś Šed, Miensk
Nałyhač — daloka nie namyźnik
Kali łaska, budźma akuratniejšymi ŭ svaich linhvistyčnych pošukach i zazirajma ŭ słoŭniki, kab nie atrymlivałasia tak, što, zmahajučysia za čyściniu movy, jaje pierakručvajem. Hetak słova «nałyhač» sapraŭdy staić asobniej ad namordnika, bo aznačaje «remień, šnur, na jakim vodziać žyviołu» ad dziejasłova «nałyhać», «złučyć pry dapamozie viaroŭki, remienia; nanizać na nizku». «Nałyhać» možna koniej, a možna i abaranki.
Kali jość u biełaruskaj movie synonimy «pysa», «myza», «mysa», «morda», zafiksavanyja słoŭnikami, dyk niama sumnievu, što buduć i «napyśnik», i «namyźnik», i «namyśnik», i «namordnik». Dyk i vybirać miž imi, na maju dumku, niekarektna.
A.D., Miensk
NAŠČERNIK...
Naščernik, zaščar, zaściarožnik.
Asacyjacyja kinolahaŭ-tearetykaŭ, Miensk
MARDAŚNIK
Moža być mardaśnik albo mardaska.
Volha Ciaciorkina
Nadumanaja prablema
Adhukajusia na zaklik da biełarusizacyi namordnika :)
«Naša Niva» prapanuje čytačam padabrać «biełaruski adpaviednik rasiejskaha słova «namordnik»», abazvanaha tut ža «raskirekam». (Praŭda, hetaje słova, choć redakcyja ličyć jaho rasiejskim, napisanaje ź biełaruskim «i»).
Pa-mojmu, słova takoje ž rasiejskaje, jak i naša, a prablema ź im nadumanaja. Jana ŭźnikła, vidać, ad pamyłkovaha mierkavańnia, byccam słova «morda» — nie biełaruskaje, a značyć, nie biełaruskija i vytvornyja ad jaho.
Daŭniejšyja słoŭniki z hetym nia zhodnyja. Nasovič na ss. 289-290 padaje słova «morda» (tolki ŭ metafaryčnym sensie, pra čałavieka) i pieraličvaje jašče prynamsi 8 vytvornych ad jaho (nia ličačy «mardavać» i pad., jakija ad inšaha koraniu). Hetkaja kolkaść vytvornych pakazvaje, što słova ŭ movie nia prosta jość, a što jano dla jaje arhaničnaje. Nahadaju, što słoŭnik Nasoviča źmiaščaje matarjał havorak siaredziny 19 st. Voś ža, užo tady hetaje słova było ŭ movie całkam svojskim.
20-ja hady tolki paćvierdzili heta. U «Rasiejska-biełaruskim słoŭniku» Niekraševiča i Bajkova (vialikim i dahetul nie pieravydadzienym) «morda» i vytvornyja ad jaje sustrakajucca ŭ biełaruskaj častcy 19 razoŭ. Jość tam i rasiejskaje słova «namordnik», pierakładzienaje biełaruskim «namordnik». Kali Niekraševič i Bajkoŭ dla nas aŭtarytety, dyk prablemu možna ličyć źniataju.
Łastoŭski taksama padaje (pad słovam «mordka», što praŭda, nia nadta rasiejskim) 5 słovaŭ ad hetaha koraniu. Zatoje «mordu» i ŭsie ad jaje vytvornyja całkam praminaje Stankievič. «Anhła-biełaruski słoŭnik hramadzka-palityčnaj leksyki» Karpoviča i Kazyry padaje siarod adpaviednikaŭ anhł. muzzle i «namordnik». (Pa-ŭkrainsku, darečy, taksama «namordnik». A voś polski ŭzor dla nas nieprydatny, bo tam kaganiec.)
Charakterna, što i Niekraševič z Bajkovym, i Łastoŭski padajuć u adpaviednych artykułach «mordu» na pieršym miescy, jak asnoŭny z synonimaŭ, a astatnija — tolki za joju.
Možna, praŭda, zadacca pytańniem: što ŭ sabaki — morda ci pysa? Sapraŭdy, NBS padaje: «morda = morda, pysa, ryła, chrapa, murło», «mordočka = mordačka, mordka, pyska», i narešcie: ryło = ryła; u śvińji = ryła, łyč; u łošadi = chrapa; u korovy = morda; u sobaki, koški = pysa; dať v ryło = dać pa mordzie». Ale z prykładaŭ, pa-pieršaje, vidać, što ahulny biełaruski termin dla «piaredniaj častki hałavy ŭ žyvioły» (jak vyznačaje «mordu» TSBM) — jakraz morda; kožnaja pysa — morda, ale nia kožnaja morda — pysa. Tamu nazyvać sabačuju pysu mordaj całkam słušna. Pa-druhoje, hetaja dyferencyjacyja ŭ movie nie vytrymlivajecca paśladoŭna. Tak, namordnik, aprača ahulnaviadomaha «sabačaha» značeńnia, abaznačaje jašče «papiarečny remień abroci, jaki idzie pa pieranośsi kania» (TSBM). Voś ža, chrapa chrapaju, a remień na joj usio roŭna namordnik.
U dyjalektach, dzie daminuje niejki adzin z šmatlikich synonimaŭ (a NBS pieraličvaje ich, viadoma, nia ŭsie: u Kłyškavym «Słoŭniku synonimaŭ i blizkaznačnych słovaŭ» jość «morda, mysa, myza; pysa (razm.)», namordnik moža nazyvacca adpaviedna; tak, dzie «myza», tam možna sustreć i «namyźnik» (hł., napr., «Słoŭnik havorak centralnych rajonaŭ Biełarusi», t.1, s. 240; prykład ź Lachavič. Praŭda, samoj «myzy» ŭ hetym słoŭniku niama).
U nas bahata leksyčnych łakunaŭ. To, peŭna ž, nia varta rabić novyja, kab potym ich tałakoju zapaŭniać.
Mikoła Ramanoŭski
AD REDAKCYI. My nie imkniemsia stvarać łakuny, pavažajem Niekraševiča z Bajkovym i nie asprečvajem biełaruskaść słova «morda». Ale słova «namordnik» (jaho, darečy, niama i ŭ Nasoviča) — heta vidavočnaje nastupstva rusifikacyi (tut niecharakterny dla biełaruščyny źbieh zyčnych «rdn»), pryčym, vidavočna poźniaje. Sama ž hetaja reč užyvałasia biełarusami, mabyć, z časoŭ pryručeńnia sabaki. Heta toj vypadak, kali ŭ słovie moža być vyjaŭleny admietny haspadarčy dośvied naroda i jahonaja mentalnaść. Voś čamu istotna ahledzieć jak dyjalekty, tak i staruju biełaruskuju litaraturu, a mahčyma, i prydumać novaje słova, — da čaho my i zaklikali našych čytačoŭ. Čakajem novych dopisaŭ.
