Los klasyka
Sioleta 10 lipienia spoŭniłasia 100 hadoŭ biełaruskamu mastaku Piotru Sierhijeviču. U Biełarusi hety jubilej prajšoŭ amal niezaŭvažna. Zatoje hodna adznačyli jaho ŭ Litvie i ŭ Polščy. Vystavy, kruhłyja stały, pošuki tvoraŭ, a najpierš — niepadrobnaja cikavaść da asoby mastaka i da jahonaje spadčyny — voś adroznyja rysy hetaje hodnaści. Hetak pavinna być.
Amal usio svajo žyćcio Sierhijevič pražyŭ u Vilni. U biełaruskaj Vilni, jak jon jaje razumieŭ.
U 1919 hodzie ŭ jahonyja ruki patrapiła hazeta «Kurier Wilesski» ź infarmacyjaj pra adradžeńnie Vilenskaha ŭniversytetu z mastackim fakultetam. Małady Sierhijevič tady, padpracoŭvajučy ad vypadku da vypadku, naviedvaŭ to pačatkovuju škołu malavańnia Montviła, to Volnuju škołu malunku j žyvapisu litoŭskaha mastaka Varnasa.
U 1920 hodzie Sierhijevič sabraŭ stos malunkaŭ i akvarelaŭ dy ź imi paprastavaŭ da Ruščyca. Słavuty metar, prafesar Ferdynand Ruščyc, byŭ rady lubomu vučniu. U tyja hady atrymlivać mastackuju adukacyju mała chto chacieŭ. Razhledzieŭšy praktykavańni dzieciuka, prafesar uvažliva ahledzieŭ i jaho samoha. Paśla čaho nabyŭ adzin ź jahonych malunkaŭ — eskiz muroŭ staroha ŭniversytetu...
Z taho času Sierhijevič staŭ nieadłučy ad Vilni. Bolš za toje, pa vajnie jon staŭ zasłužanym dziejačom mastactvaŭ Litvy j navat karotki čas ačolvaŭ litoŭski Sajuz mastakoŭ. Pry tym praz usio žyćcio zachavaŭ svaju biełaruskaść. Biełarusi pryśviaciŭ jon usiu svaju tvorčaść. I havaryŭ zaŭsiody pa-biełarusku.
Dźvie dobryja vystavy mastaka roŭna ŭ dzień jahonaha naradžeńnia adkrylisia ŭ Vilni. Była vydadzienaja nievialičkaja brašurka. Było bahata hledačoŭ, byli kvietki na mahile j kala memaryjalnaj tablicy na jahonym domie.
KVATERA
Kaliści ŭ kvatery mastaka pierahaściavała ci nia ŭsia pavajennaja biełaruščyna. Siudy pryjaždžali kalehi-mastaki i filolahi, litaratary j historyki. Uładzimier Karatkievič i Jaŭhien Kulik, Arsień Lis i Aleś Maračkin, Adam Maldzis i mnohija inšyja. Piotra Sierhijevič žyŭ tut bieśpierapynna z 38-ha hodu. Darečy, pa vajnie susiedam Sierhijeviča byŭ Janka Šutovič, kolišni redaktar časopisa «Kałośsie», apošni dyrektar Biełaruskaha muzeju imia Ivana Łuckieviča.
Ja taksama pabyvaŭ u kvatery Sierhijevičaŭ, na zaprašeńnie ŭdavy mastaka, pani Stanisłavy. Tut było bahata knih, pieravažna pa mastactvu j relihii. Visieli pałotny, Sierhijeviča dy jahonych eŭrapiejskich i litoŭskich kalehaŭ 20-ch, 30-ch, 40-ch hadoŭ. Mianie ŭraziŭ krajavid mora pierad navalnicaju švedzkaha mastaka Erhstrema, napisany pierad vajnoju. U najbolšym pakoi miaściłasia majsternia z vysokimi, pad piać metraŭ uharu, stełažami, zabitymi chałstami, kardonami, malunkami. Stajali j malberty, stanki, skryni z farbami. Uziaŭ pušačku pasteli, pračytaŭ: «Paris, anne 1929». U paradnym pakoi — vialikaja dziaža sa staroj palmaju, u zasieni jakoje — staraśviecki kruhły stoł. Naohuł, tut było šmat antykvarnych rečaŭ, ad kamodaŭ da čajnych łyžačak. Navat u dryvotniku lažali padšyŭki niamieckich medyčnych časopisaŭ 20-30-ch hadoŭ, skulptura Hlebava i... sapraŭdnaja šylda Biełaruskaha muzeju imia Łuckieviča, musić, ad Jana Šutoviča. Pani Stasia raspaviadała pra ŭsio z achvotaju. Kožnaja reč tut była relikvijaj.
Nieŭzabavie haspadynia pamierła. Pavodle testamentu jana pakinuła častku kvatery svajoj plamieńnicy, jakaja žyvie ŭ Polščy...
U inšaj, mienšaj častcy, žyła čužaja žančyna, adniekul z Rasiei, jakuju padsialili da Sierhijevičaŭ pa vajnie. Pani Stasia była pierakananaja, što taja kabieta pracavała na KHB...
Kali plamieńnica Sierhijevičavaj pačała vyvozić rečy, vilenčuki zabili tryvohu. Biełarusy damahlisia časovaj zabarony na vyvaz tvoraŭ i rečaŭ mastaka. Staršynia Tavarystva Biełaruskaj Kultury ŭ Litvie, sp. Niuńka mieŭ da hetaha biespasrednaje dačynieńnie. Mnie jon raspavioŭ:
— Plamieńnica Sierhijeviča žyvie ŭ Hdańsku. I pavodle testamentu hetaja kvatera pierachodziła plamieńnicy. I kali my admovilisia kuplać — jany pradali. A potym usie karciny zabrali, i ja nia viedaju, kudy jany dzielisia. Tam było šmat karcinaŭ. I najbolš kaštoŭnyja, jak kazaŭ Lavon Łuckievič, jana achviaravała to na kaścioł, to niedzie pradała. Biełaruskija mastaki niešta pabrali. Sierhijevičava mocna ŭkryŭdavała za heta. Dalejšy los byŭ taki: niešta zvoziłasia da ichnych svajakoŭ tut, u Vilni. My źviarnulisia ŭ departament, kab nie dazvolić vyvaz karcinaŭ. Ale nam skazali, što heta niemahčyma, bo hetki testament. I dzie ciapier hetyja karciny — nieviadoma...
Tvorčaj spadčynaj mastaka ŭsio ž zaapiekavałasia litoŭskaje Ministerstva kultury. Paśpieli prymacavać na dom memaryjalnuju tablicu. Ale jak ni ŭvichalisia vilenskija biełarusy, muzeju tut hetak i nie zrabili....
Pieršy aficyjny pasłaniec Biełarusi ŭ Litvie, sp. Ščasny, zdoleŭ pierakupić častku hetaj kvatery, dzie žyła susiedka Sierhijeviča. Była ideja vykupić uvieś damok i zrabić tam kulturny centar Respubliki Biełaruś. Ale patrabavaŭsia surjozny ramont. U toj čas biełaruskim pasłom u Litvie staŭ Jaŭhien Vajtovič, były ministar kultury. Biełarusy čakali ź jahonaha boku razumieńnia prablemaŭ. Ale abstaviny byli ŭžo inšymi... Pałovu, dzie žyli Sierhijevičy, naščadki pradali biznesoŭcu z Hruzii, spadaru Hiełašvili. Vajtovič kaža:
— My ź im handlavalisia, handlavalisia... Kraŭčanka syjšoŭ — i stvarać muzej nam nie vypadała... Potym, sa zhody ministerstva, a to i pad ciskam ź jaho, my kvateru pradali. Za tyja hrošy, što i kupili... Pałovu my kupili, a druhuju pałovu nie sastupiła plamieńnica. Ci, dakładniej, zahnuła vialikuju sumu.
Kvatera, na jakuju Biełaruś nie znajšła hrošaj, kaštavała 24 tysiačy dalaraŭ... U 1996-m pradali j vykuplenuju častku. Pavodle słovaŭ novaha haspadara z Hruzii, ničoha vartaha ŭ kvatery ŭžo nie zastavałasia. I nieŭzabavie hruzaviki vyvieźli z taho domu apošni «chłud». Tutejšyja biełarusy niešta jašče paśpieli pachapać. Naprykład, alejnyja eskizy da rośpisaŭ u kaściołach, niekalki tečak malunkaŭ 30-50-ch hadoŭ, šmatlikija partrety ałoŭkam, pastellu. Zaraz hetyja tvory źbierahajucca ŭ Tavarystvie Biełaruskaj Kultury ŭ Litvie. Ale heta małaja častka... Tady ž z domu prapała j memaryjalnaja tablica pra toje, što tut žyŭ mastak Sierhijevič... Praz hod jaje viarnuŭ na miesca sp. Skarachodaŭ, ataše pa kultury biełaruskaha pasolstva. Jon kaža:
— Kali ja pryjechaŭ u Vilniu, tablica prapała. Ja pačaŭ jaje šukać. Pytaŭsia ŭ rabočych. Znajšoŭ niedzie tam... siarod cehły ŭ padvale. I potym zrabiŭ usio nieabchodnaje, kab pryvieści jaje ŭ narmalny vyhlad i viarnuć na dom... Haspadar byŭ kateharyčna suprać. Maje pieršyja razmovy skančalisia praktyčna biezvynikova. Jon byŭ suprać taho, kab viešać hetuju šyldu na dom. Ale pahadziŭsia na tym, kab paviesić nie na tym miescy, a pobač. Ja liču, što heta dobraje miesca i što my heta dobra ŭładkavali...
Što da samoha memaryjalnaha domu, dyk siońnia ŭ im haspadarać čužyja ludzi i biełaruski pałomnik, pryjechaŭšy ŭ Vilniu, moža chiba tolki zvonku dałučycca da aŭry pamiaci słavutaha mastaka. Ale jašče žyvyja tut ludzi, jakija vydatna jaho viedali...
ČAŁAVIEK
Što ž za čałaviek taki byŭ Piotra Sierhijevič? Hetaje pytańnie ja zadaŭ spadaru Ramualdu Budrysu, dyrektaru Mastackaha muzeju Litvy. Spadar Budrys dobra viedaŭ mastaka, spačatku vučyŭsia ŭ jaho, a paśla staŭ jahonym siabram...
— Ja doŭha byŭ i jahonym susiedam. — raspavioŭ R.Budrys. — My časta sustrakalisia j na vulicy, i ŭ kramie. Jon byŭ nadzvyčaj pryjemny čałaviek. Nie adnojčy zaprašaŭ mianie ŭ majsterniu. Heta byŭ sapraŭdny maestra. Što mnie ŭ im najbolš padabałasia, dyk toje, što jon zaŭsiody havaryŭ na svajoj pryhožaj movie. Heta była niejkaja paŭnočnaja biełaruskaja hamana. Takaja viaskovaja, sakavitaja. Mnie na ŭsio žyćcio zapomniłasia, jak jon biaźmiežna lubiŭ svoj kraj. Čaściakom čytaŭ napamiać biełaruskija vieršy. Asabliva, kali byŭ jaki słuchač. Hetkim słuchačom byŭ i ja.
— Ci sačyŭ za Sierhijevičam KHB? Ci adčuvałasia heta?
— Ja nie mahu hetaha paćvierdzić, bo specyjalna nie zajmaŭsia hetym pytańniem. Ale, ja bačyŭ u jahonaj studyi, praŭda prykrytyja, ale hatovyja abrazy — jon ža šmat pracavaŭ i dla bažnicaŭ. Heta adno, a inšaje: jon vielmi siabravaŭ z kolišnimi palitźniavolenymi. Da prykładu, u nas pracavaŭ Jan Šutovič, jon byŭ dyrektaram Biełaruskaha muzeju ŭ vajnu. Uvohule, usia pieradvajennaja vilenskaja intelihiencyja mocna siabravała. Ja viedaju, što samomu Sierhijeviču, jak i jahonamu siabru, skulptaru Jaŭchimoviču, vielmi dapamahaŭ ksiondz-plaban kaściołu Śviatoje Terezy, Jozas Vajčunas. Sierhijevič raspaviadaŭ, što jany nie mahli płacić za vučobu, dyk jany zajšli da Vajčunasa i ščyra paprasili dapamahčy. Jon i dapamoh. A Sierhijevič paśla zrabiŭ jahony partret. Jon naohuł siabravaŭ z mnohimi śviatarami i z usimi, chto viartaŭsia sa ssyłki, z represavanymi ludziami. Što da HB. Jon nikoli b nie paskardziŭsia, kab jaho «dastavali» vorhany.
Toje, što za Sierhijevičam cikavała biełaruskaje KHB, nie vyklikaje sumnievu. Čałaviek, jaki byŭ aktyvistam davajennaje biełaruščyny ŭ Vilni, jaki pražyŭ pad niamieckaj akupacyjaj siarod svaich kolišnich siabroŭ, bolšaść ź jakich była represavanaja, jaki ŭparta pracavaŭ u biełaruskich kaściołach, nia moh nie cikavić hebistaŭ. Pahatoŭ, kali ŭ pavajennuju Vilniu, u jahonuju majsterniu, nanoŭ pačali sychodzicca biełarusy... Badaj, u mienskich archivach KHB j CK KPB jość što pačytać pra Sierhijeviča...
Spadar Budrys na prośbu biełaruskaje hramady ŭ Vilni dy biełaruskich dyplamataŭ dapamoh arhanizavać ładnuju vystavu tvoraŭ Sierhijeviča ŭ halerei «Amatininku». Prajšła asobnaja vystava i ŭ Tavarystvie Biełaruskaje Kultury. Aproč vystavaŭ, adbyŭsia j hetak zvany kruhły stoł, za jakim sabralisia tyja, chto viedaŭ Sierhijeviča asabista j tyja, chto vyvučaje jahonuju tvorčaść. Razmova niejak sama saboju pajšła ŭ niečakanym nakirunku. Akazałasia, što bolšaść naohuł nia viedaje, dzie ciapier jość pałotny j malunki mastaka...
SPADČYNA
Akazałasia, što tyja źviestki, što jość, naprykład, u «Historyi biełaruskaha mastactva» nie adpaviadajuć, miakka kažučy, rečaisnaści. U Nacyjanalnym mastackim muzei Biełarusi zachoŭvajucca tolki try nievialikija žyvapisnyja partrety j dziasiatak malunkaŭ. A ŭ muzei historyi j kultury — adzin partret Skaryny. Toj klasyčny tvor, «Šlacham žyćcia», akazvajecca, majomaść teatru imia Janki Kupały. Ja ničoha nia maju suprać taho, što žyvapis Sierhijeviča pierachoŭvajecca ŭ nacyjanalnym teatry. Ale... Pa-pieršaje, savieckim knižkam vieryć nielha. Pa-druhoje, u mastackich muzejach Biełarusi nie źbirajecca biełaruskaje mastactva. Zachavalnik fondaŭ Nacyjanalnaha mastackaha muzeju, spadar Pahranoŭski, uzdychajučy j razvodziačy rukami, kaža, što niama hrošaj. Maŭlaŭ, viedama, što bahata tvoraŭ Sierhijeviča jość na rukach u mastakoŭ. U Maračkina, Kulika, Markaŭca. Adnak vykupić ich niama jak. A jaki j praŭda, sens addavać tvory Sierhijeviča ŭ muzej, dzie jany palahuć u pylnyja zapaśniki? Pry hetym na šanavańnie inšych asobaŭ hrošy jość. Voś užo treci raz, da słova, adnavili siadzibu Repina, pad pryjezd Łukašenki na viciebski «Bazar»... Niešta palubili tuju siadzibu pažary. Heta na biełaruščynu hrošaj niama j nia budzie. Dziaržaŭnyja hrošy znachodziacca na pomniki Puškinu i na siadziby Suvoravych. A voś na vystavu Sierhijeviča ci na šyldu jahonaha nastaŭnika, Ferdynanda Ruščyca ŭ Miensku, nie znajšli.
Darečy, za savietami kamunisty pilnavali nacyjanalnaje mastactva z našmat bolšaj ŭvahaju. Raspaviadajuć, što pa vajnie Sierhijeviča dobra viedaŭ i Panamarenka. Partyja sačyła za tvorčym rostam kožnaha bolš-mienš admietnaha biełaruskaha mastaka. Relihijnyja pierakanańni Sierhijeviča nie byli sakretam. «Baryn» Panamarenka prapanavaŭ tady mastaku: «Ty pierajaždžaj da mianie ŭ Biełaruś, a my tabie i kaścioł adčynim!». Na svajo ščaście, Sierhijevič zastaŭsia ŭ Vilni.
Bahata Sierhijevič malavaŭ dla kaściołaŭ dy cerkvaŭ. Apošnija abrazy jon pisaŭ na pačatku 70-ch, a ŭ 30-ja rabiŭ abrazy i rospisy dla kaściołaŭ u Žodziškach, Bystrycy, Smarhoni, u miastečkach i vioskach pa ŭsioj byłoj Vilenščynie. Hetaja staronka jahonaje bijahrafii pa-prostu vyrvanaja. Dobra, kažu, ci chto ź mienskich muzejščykaŭ cikaviŭsia losami tych, kaścielnych pracaŭ mastaka? Na heta ž nia treba vialikich hrošaj. «Nie, nie cikaviŭsia», — adkazvaje spadar Pahranoŭski.
Dobra, a ci chto zajmaŭsia katalahizacyjaj tvoraŭ Sierhijeviča, što lažać pa pryvatnych kalekcyjach? Heta ž pramy słužbovy abaviazak muzejščykaŭ. «Nie, nichto nie zajmaŭsia».
Dobra, a jak adznačyli ŭ Biełarusi stahodździe mastaka, čyje tvory ŭpryhožvajuć biełaruskija padručniki? «Nijak», — razvodziać rukami čynoŭniki ź Miensku. A što zachoŭvajecca ŭ vilenskich muzejach? Pra heta ja taksama zapytaŭsia ŭ spadara Budrysa.
— Z tvorami Sierhijeviča, ja, jak muzejščyk, maju spravu ad 1958 hodu. A ŭžo ŭ 60-m mnie sobiła sabrać jahonuju vialikuju jubilejnuju vystavu. Heta atrymałasia j sapraŭdy bujnaja vystava, što zajmała amal uvieś druhi pavierch mastackaha muzeju, jon mieściŭsia tady ŭ staroj vilenskaj Ratušy. Heta była cudoŭnaja ekspazycyja, jon pradstaŭlaŭ svaju najbujniejšuju reč, pryśviečanuju Kastusiu Kalinoŭskamu. Byli j inšyja pracy — pejzažy, vielmi bahata z Brasłaŭskaha kraju, vilenskija krajavidy, šmat partretaŭ. Najbolš cikavy ź ich — partret Maksima Tanka, jaki vyklikaŭ tady ahulnaje zachapleńnie. Šmat było tvoraŭ, pryśviečanych viaskovamu žyćciu, prostym ludziam. Jon štohod vyjaždžaŭ na svaju baćkaŭščynu, na Paazierje, šmat tam malavaŭ... Taja hrandyjoznaja vystava j ciapier u mianie pierad vačyma.
Zaraz u našym muzei bolš za 300 žyvapisnych pałotnaŭ hetaha mastaka. U ich liku — najbujniejšyja. Prykładam, tyja ž pałotny, pryśviečanyja Kalinoŭskamu, Urubleŭskamu, inšyja histaryčnyja karciny. Zaraz u nas vialikaja rekanstrukcyja. A paśla abaviazkova zrobim admysłovuju zalu pad Sierhijeviča. Jahonyja tvory — heta ž klasyka...
Ja źviarnuŭsia da ataše ŭ spravach kultury biełaruskaha pasolstva ŭ Vilni spadara Ŭładzimiera Skarachodava, moža ŭsio ž jość jaki šaniec pakazać u Miensku tuju vystavu Sierhijeviča, što ekspanavałasia ŭ Vilni? Spadar Skarachodaŭ akazaŭ:
-- My chacieli b, kab adbyłasia surjoznaja vystava Sierhijeviča ŭ honar jahonaha stahodździa. Chutčej za ŭsio, uvosień. Ź ministram kultury Litvy ja razmaŭlaŭ, jon padtrymlivaje hetuju ideju. Ja jašče nie vyklučaju, što heta možna budzie zrabić u ramkach dzion Vilni, što proŭduć u Miensku 20-24 listapada.
Mnie zhadałasia taja, adzinaja j apošniaja vystava Sierhijeviča ŭ Miensku, u 1981 hodzie. Taksama chacieli, jak lepiej. Mastaku spaŭniałasia 80 hadoŭ. Nad padrychtoŭkaj vystavy pracavali dziasiatki biełaruskich mastakoŭ roznych pakaleńniaŭ: ad Jaŭhiena Kulika da Adama Hlobusa... Ale da jubileju adčynić vystavu nie dazvolili. Tady taksama adterminavali na poźniuju vosień. Raboty ŭžo byli ŭ Pałacy mastactva. Iznoŭ pryjechaŭ Sierhijevič, užo zusim słaby stary čałaviek. Ahladaŭ sa ździŭleńniem svoj vielizarny mastakoŭski plon, vakoł jakoha ŭvichalisia jahonyja mienskija kalehi. I... znoŭ nia vyjšła. Pryvieźli niekuju vystavu rasiejskich mastakoŭ i tamu terminova tre było vyzvalić Pałac mastactva. Sierhijeviča heta baluča zakranuła. Daviałosia čakać jašče kolki miesiacaŭ. Jubilejnaja vystava adčyniłasia praz hod paśla jubileju... I voś ciapier, praz 20 hadoŭ historyja paŭtarajecca.
MASTAK
Što značyŭ Piotra Sierhijevič dla litoŭskaha mastactva, dla Litvy? Kaža Ramuald Budrys:
— Piotra Sierhijevič byŭ praŭdzivy vilenčuk. Jon pryjechaŭ u Vilniu ź viaskovaj Biełarusi vučycca. Jahonaja tvorčaść ad pačatku źviazanaja z hetym miestam. Vilnia ž horad mnohich narodaŭ, nia tolki litoŭcaŭ. Sierhijevič prynies u mastactva našaha kraju svoj śvietły, žyćcialubny pahlad, bo i ŭ žyćci byŭ vialikim aptymistam. Paśla apošniaje vajny jon vykładaŭ u mastackim instytucie malunak i kampazycyju. I svajo ŭmielstva padaravaŭ maładym studentam. I dasiońnia mnohija sa znakamitych litoŭskich mastakoŭ — heta vučni biełaruskaha mastaka Sierhijeviča.
Vyhladaje, što Sierhijeviča hatovyja acanić i ŭ Litvie, i ŭ Polščy, adno nie na jahonaj radzimie, jakoj jon addaŭ usio, što mieŭ — svoj talent. Była takaja ideja — stvaryć u lehiendarnym Bohinie, na Brasłaŭščynie, adkul rodam i Sierhijevič, jahony muzej. Tut jašče žyvyja ludzi, što pomniać jaho. Jon pryjaždžaŭ siudy štohod, malavaŭ ziemlakoŭ. Ludzi chadzili b u hetki muzej pahladzieć na svaje partrety j na svaich rodnych. Im by j šanavać jahonuju spadčynu. Nia vyjšła... Žonka Sierhijeviča ŭsio burčeła: «Muj Piotra tylko chłopuv vovčas maluje...». Pani Stasia była zaciataja polka. A mastak dumaŭ, što mienavita hetyja partrety sialanaŭ patrebnyja buduć Biełarusi. Darečy, Bohina — nievialikaje miastečka z carkvoju na bierazie vializnaha voziera, jakoje zaviecca Bohinskim. Hetaje voziera ŭ svaich «Labiryntach» apisaŭ jašče Vacłaŭ Łastoŭski.
Miesca Piotry Sierhijeviča ŭ sučasnaj biełaruskaj kultury navat biez dapamohi specyjalistaŭ nadzvyčaj vyrazna akreśliŭ svajoj tvorčaściu sam mastak. Heta toj typ tvorcy, jakoha nacyja viedaje sa školnych padručnikaŭ, dzie drukujucca chrestamatyjnyja karciny pra padziei historyi abo partrety vialikich ludziej abo prosta pejzažy. Mienavita dla ŭnutranaha ŭžytku najlepšym čynam nadajecca tvorčaść Sierhijeviča. Jaho naŭrad ci stanieš razhladać u kanktekście mastackich šukańniaŭ XX st. Jahonaja vartaść u inšym.
U časy nacyjanalnaha stanaŭleńnia, kali pišucca pieršyja padručniki, napracoŭvajecca peŭny bahaž stereatypaŭ, u tym liku i vyjaŭlenčych, jakija dalej buduć pierachodzić u nastupnaje pakaleńnie padručnikaŭ u niaźmiennym vyhladzie, zabiaśpiečvajučy pierajemnaść asacyjatyŭnych šerahaŭ našych baćkoŭ, nas samich, našych dziaciej i ŭnukaŭ. Mienavita hety niepubličny praces śviedčyć pra toje, što nacyja adbyłasia, što ŭ jaje jość svaja kulturnaja ŭsim viadomaja atrybutyka. Siamja i škoła — padstavovyja ŭzroŭni stanaŭleńnia budučych nośbitaŭ nacyjanalnaje movy i šyrej — nacyjanalnych intaresaŭ. Dla škoły Sierhijevič pisaŭ zrazumiełyja pałotny pra paŭstańnie Kalinoŭskaha i vyjavy vialikich ludziej, dla siamji — stvaraŭ partrety prostych ludziej, na jakich ichnyja ŭnuki buduć bačyć svaich prodkaŭ. Dla ŭsiaho hetaha padručnikavaha mastactva XX stahodździe pakinuła ŭ Biełarusi vielmi mała šancaŭ. Sierhijevič — redkaje vyklučeńnie.
U svoj čas hienijalny katalonski mastak Salvador Dali, zaŭvažyŭ, što ničoha nia maje suprać kamunizmu, bo ad kamunizmu zastanucca tolki pylnyja archivy. Na žal, dadaŭ mastak.
Niekali hetyja słovy ja ŭsprymaŭ litaralna, dziviačysia, nakolki pradbačlivym byŭ Dali, vysłaviŭšy hetuju sentencyju ŭ 70-ja hady. I tolki ciapier zrazumieŭ jaho hłybiej...
Na radzimie Sierhijeviča, u ciapierašniaj Biełarusi, zastanucca adno niecikavyja pylnyja archivy kamunistaŭ, kahebistaŭ dy ichnych idejnych spadkajemcaŭ. Na žal...
Ale los padaryŭ Sierhijeviču niemałoje žyćcio, talent i pracavitaść, a taksama dobraje čałaviečaje atačeńnie, kab jon moh sam ździejśnić hety praces, zakłaści takija asnovy, ścierci jakija ŭžo nia zmoža nijaki režym.
P. S. Dniami ja daznaŭsia ŭściešnaje naviny. Alena Hłahoŭskaja, daśledčyca biełaruskaje historyi z Hdańsku, paviedamiła mnie, što plamieńnica žonki Sierhijeviča ŭsio ž taki pieraviezła tvory mastaka ŭ Polšču. Ciapier samaja vialikaja kalekcyja jahonych rabotaŭ tam, u Hdańsku. I polskija biełarusy źbirajucca ciapier vykupić samyja kaštoŭnyja tvory dla biełaruskaha muzeju ŭ Hajnaŭcy, što pad Biełastokam. Voś hetak i skončyłasia taja detektyŭnaja historyja.
