Kalandar
18 vieraśnia 1925 h. na pasiadžeńni CK KP(b)B sakratar biełaruskaj kampartyi Alaksandar Krynicki vystupiŭ z dakładam, u jakim kanstatavaŭ pavieličeńnie kolkaści buržuaznych elementaŭ u krainie i rost papularnaści nacyjanał-demakratyčnaj placformy. S amoha Krynickaha časta pryvodzili jak prykład dasiahnieńniaŭ biełarusizacyi ŭ 20-ch. Maŭlaŭ, rasiejec, a pryjechaŭ na Biełaruś, vyvučyŭ biełaruskuju movu i pačaŭ jaje šyroka prapahandavać! Symon Kandybovič na hety kont pisaŭ: “Krynicki pa natury byŭ karjeryst, u svajoj dziejnaści mała samastojny. Uvieś čas aziraŭsia na Kreml. Krynicki nia moh pieraškadžać nacyjanalnaj pracy, hałoŭnym dla jaho było ŭsačyć, kab hetaja kultura zachavała sacyjalistyčny źmiest… Paśla pierajezdu ŭ Maskvu jon chutka zabyŭsia na pracu ŭ Biełarusi. Kali Krynicki byŭ zahadčykam adździełu ahitacyi i prapahandy ŭ Kramli, to na adnym z pasiadžeńniaŭ rezka spyniŭ pradstaŭnika Biełarusi, jaki vystupaŭ na biełaruskaj movie (bo dobra nie vałodaŭ rasijskaj), zrabiŭ jamu zaŭvahu i prapanavaŭ havaryć pa-rasijsku”. (S. Kandybovič “Razhrom nacyjanalnaha ruchu ŭ Biełarusi”.
22 vieraśnia 1800 h. źjaviŭsia na śviet Ivan Harbačeŭski. Svajo junactva i dziacinstva jon pravioŭ u Viciebsku, dzie skončyŭ miascovuju himnaziju. Potym była vajskovaja karjera: aficerskaja škoła pry kadeckim korpusie ŭ Sankt-Pieciarburzie. Paśla śmierci maci małady čałaviek admoviŭsia ad majontku, jakim vałodała siamja, pieradaŭšy jaho ŭ biazvypłatnaje karystańnie sialanam. Skončyŭšy ŭ 1820 h. vajskovuju vučelniu, jon byŭ kamandziravany ŭ čynie praparščyka ŭ artyleryjskuju bryhadu ŭ Navahrad-Vałynski, dzie razam z adnadumcami-aficerami zasnavaŭ tajnaje palityčnaje “Tavarystva siabroŭ pryrody”. U 1823 h. Harbačeŭski ŭstupiŭ u tajnaje “Tavarystva abjadnanych słavian”, napisaŭšy jahony statut. I.Harbačeŭski ŭziaŭ aktyŭny ŭdzieł u antycarskim paŭstańni Čarnihaŭskaha piachotnaha pałka, jon byŭ adnym z tych, chto musiŭ rychtavać zamach na cara. Dziekabrysty paciarpieli parazu, a Harbačeŭski byŭ aryštavany. Viarchoŭny kryminalny sud pazbaviŭ Harbačeŭskaha čynoŭ i šlachiectva i prysudziŭ da pažyćciovaj katarhi ŭ Zabajkalli. U 1839 h. jon byŭ vyzvaleny i pakinuty tam ža na volnym pasialeńni. I tam Harbačeŭski vioŭ aktyŭnaje žyćcio, hurtavaŭ vakoł siabie fabryčnych inžyneraŭ, majstroŭ, śviataroŭ. A ŭ 1864 h. Ivan Harbačeŭski razam sa svaim siabram kavalom Pieršynym zarhanizavaŭ pieršy ŭ Rasiejskaj impieryi spažyviecki kaaperatyŭ, na prybytki ad jakoha nieŭzabavie była adčynienaja narodnaja vučelnia.
22 vieraśnia 1975 h. pamior dziejač zachodniebiełaruskaha revalucyjnaha ruchu Pavał Krynčyk. U 1928 h. jon, siabar KPZB, byŭ pasłom polskaha Sojmu, arhanizataram pasolskaha klubu “Zmahańnie”. Za antydziaržaŭnuju dziejnaść Pavieł Krynčyk byŭ aryštavany i asudžany na 10 hadoŭ źniavoleńnia. U 1932 h. jon byŭ vyzvaleny pa abmienie palitviaźniami i pierajechaŭ u SSSR. Ale ŭžo ŭ 1935 h. jaho aryštavała NKVD, i jon byŭ asudžany na 5 hadoŭ. Zastaŭsia žyvy.
25 vieraśnia 1875 h. u vioscy Asaviec Kobrynskaha pavietu ŭ siamji pravasłaŭnaha śviatara naradziŭsia Siarhiej Paŭłovič. Praz 25 hadoŭ jon skončyŭ Kijeŭskuju bahasłoŭskuju akademiju sa stupieńniu kandydata bahasłoŭja. Jahonaje žyćcio paśla 1917 h. było źviazana z zachodniebiełaruskim nacyjanalnym rucham. Niejki čas Siarhiej Paŭłovič byŭ nastaŭnikam i dyrektaram Vilenskaj biełaruskaj himnazii, adnym z kiraŭnikoŭ TBŠ. Pravasłaŭny pa vieravyznańni, jon vystupaŭ za niezaležnaść biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvy ŭ Polskaj dziaržavie. Viadomy bahasłoŭ, Siarhiej Paŭłovič uvachodziŭ u redakcyju časopisa “Hołas pravasłaŭnaha biełarusa”, stvaryŭ pravasłaŭnyja versii “Śviaščennaj historyi Staroha Zakonu” i “Śviaščennaj historyi Novaha Zakonu”. Za biełaruskuju dziejnaść Paŭłovič dvojčy aryštoŭvaŭsia polskimi ŭładami i niekatory čas siadzieŭ na Łukiškach.
U 1925 h. pamior Marjan Abramovič, biełaruski j polski hramadzka-kulturny dziejač. Marjan Abramovič naradziŭsia ŭ Ćviery, u 17-hadovym uzroście pastupiŭ na matematyčny fakultet Maskoŭskaha ŭniversytetu (1888), dzie i sutyknuŭsia z sacyjalistyčnym rucham. Razam z Napaleonam Čarnockim i Antonam Lavickim (Jadvihinym Š.) za ŭdzieł u studenckich chvalavańniach jon byŭ źniavoleny ŭ Butyrcy. Tam, u turmie, jon uziaŭ udzieł u arhanizacyi pieršaha biełaruskaha hurtka ŭ Maskvie. Hurtok staviŭ sabie na mecie “stvaryć biełaruskaje drukavanaje słova” i “pad čas letnich vakacyj iści ŭ biełaruski narod i pašyrać jahonuju nacyjanalnuju śviadomaść”. U 1892 h., pa vyzvaleńni z turmy, jon vyjechaŭ za miažu, dzie vyvučaŭ filazofiju ŭ eŭrapiejskich universytetach. Tam jon drukavaŭ sacyjalistyčnuju litaraturu i nielehalna pierapraŭlaŭ jaje ŭ Rasieju. U Tylzycie (Uschodniaja Prusija) Marjan Abramovič razam z N.Čarnockim u 1892 h. vydaŭ pa-biełarusku brašuru “Dziadźka Anton, albo hutarka ab usim čysta, što balić, a čamu balić, nia viedajem”. Praź niekalki miesiacaŭ Abramovič byŭ aryštavany ŭ Varšavie pry raspaŭsiudžańni ŭlotak i trapiŭ u turmu. Jon staŭ adnym z troch viaźniaŭ, jakija admovilisia prysiahać na viernaść novamu imperataru Mikałaju II. U XX st. jahonaja revalucyjnaja dziejnaść zanikła, i jon zaniaŭsia aśvietnictvam. Z 1908 h. jon žyŭ u Vilni, z 1925 h. — u Varšavie. Marjan Abramovič sabraŭ vializnuju biblijateku, dzie zachoŭvalisia kaštoŭnyja biełaruskija vydańni. Da apošnich svaich ziamnych dzion revalucyjaner-kulturnik uvažaŭ siabie za biełarusa i raz-poraz vypraŭlaŭsia ŭ vandroŭki pa Navahradčynie, dzie ŭdaskanalvaŭ viedy biełaruskaj movy ŭ sialanskim asiarodździ.
A.H.
