Piaciorka pa rasiejskaj
Jury Śvirko, karespandent łatvijskaje hazety “Dyjena” i Radyjo Svaboda, braŭ 15 kastryčnika interviju ŭ A.Łukašenki na vybarčym učastku pa-rasiejsku. Čamu nie pa-biełarusku? – zapytałasia “NN”.
— Pa-pieršaje, na ŭčastku dla hałasavańnia ŭ Akademii fizkultury na pr.Mašerava było šmat zamiežnych žurnalistaŭ, jakija nie pracujuć u Miensku stała dy biełaruskaju movaju nie vałodajuć. Pierakładčyka ž Łukašenka ŭ štacie nia maje. Da taho ž navat miascovyja zamiežnyja (pieravažna rasiejskija) žurnalisty nia chočuć atrymlivać adkazy pa-biełarusku. Pryhadvaju, jak u časie niadaŭniaha pikietavańnia na miescy źniknieńnia Viktara Hančara dy Anatola Krasoŭskaha adbyłasia sproba zatrymać Anatola Labiedźku. Jon usio ž vyrvaŭsia dy, zadychany, pačaŭ davać karespandentu radyjo “Svaboda” Alehu Hruździłoviču interviju pa-biełarusku, ale raptam źjaviłasia kamera ORT, i teleaperatar Siarhiej Hielbach rezka skamandavaŭ: “Po-russki!!!”, i Labiedźka pasłuchmiana pierajšoŭ na rasiejskuju. Tamu jakoha adkazu možna było čakać ad Łukašenki, jaki naahuł pa-biełarusku interviju nikoli nie daje? Jon tolki skazaŭ by niešta nakštałt: “Jura, ty čieho, russkij jazyk zabył?” – dy pasprabavaŭ by zusim nie adkazać, karystajučysia padtrymkaj zamiežnych žurnalistaŭ.
Pa-druhoje, niejak tak stałasia, što ja pracavaŭ amal zaŭsiody na rasiejskamoŭnyja medyi, pačynajučy z ahienctva BiełaPAN 1992 hodu (jakoje tady vypuskała materyjały hałoŭnym čynam pa-rasiejsku) i hazety “Znamia junosti” ŭ 1992-1993 hadoch, dzie ja byŭ parlamenckim karespandentam. Tady ž my paznajomilisia ŭ Viarchoŭnym Saviecie z deputatam Łukašenkam, ź jakim razam pili kavu ŭ “viarchoŭnym bufecie” dy razmaŭlali, viadoma ž, pa-rasiejsku. Potym ja pierajšoŭ na RTR (“Viesti” dy Radyjo Rasiei), dla jakich taksama braŭ u Łukašenki rasiejskamoŭnyja interviju. Ja, darečy, pieršy vypuściŭ Łukašenku na vialiki ekran, kali zrabiŭ ź im interviju dla “Viestiej” paśla jahonaje znakamitaje antykarupcyjnaje spravazdačy ŭ VS. Tahačasnaja karespandentka prahramy “Vriemia” Ludmiła Viluha jašče zrabiła mnie zaŭvahu: “Navošta ty hetaha idyjota pakazvaješ? Nielha vynosić śmiećcie z chaty”, heta značyć, z našaje respubliki.
Narešcie, ahienctva Rojtar dy karparacyja Bi-Bi-Si, dzie ja pracavaŭ paśla i jakija mieli rasiejskija słužby, taksama chacieli atrymlivać cytaty z Łukašenki pa-rasiejsku. Na žal, biełaruskich słužbaŭ hetych brytanskich medyjaŭ pakul nie pradbačycca. Ciaham apošnich troch hod, što ja byŭ u štacie suśvietnaje słužby Bi-Bi-Si dy pieradavaŭ materyjały pa-anhielsku, pa-rasiejsku i pa-ŭkrainsku, mnie abiacali stvaryć biełaruskuju słužbu. Apošni razhlad hetaha pytańnia adbyŭsia ŭ červieni 2000 hodu, i vynik byŭ niesuciašalny – biełaruskaje słužby Bi-Bi-Si nia budzie. Heta mnie znoŭ u kastryčniku paćvierdziŭ londanski Foryn Ofis.
Navat majo pieršaje kachańnie ŭ žurnalistycy, jakomu ja vierny sa studzienia 1992 hodu j dasiul – ryskaja hazeta “Diena” – da hetaha hodu mieła jašče j rasiejskamoŭnuju versiju “Dijena”, i ja pryzvyčaiŭsia pisać tudy pa-rasiejsku. Navošta zadavać pytańnie pa-biełarusku, kali chaj sabie j biełaruskamoŭny adkaz tre budzie pierakładać na rasiejskuju?
Pa-treciaje, mienavita ja na presavaj kanferencyi pierad prezydenckimi vybarami 1994 hodu spytaŭ troch jejnych arhanizataraŭ – kandydataŭ Alaksandra Dubko, Alaksandra Łukašenku, Vasila Novikava – “Što, tut sabralisia tyja, chto biełaruskaj movaju nie vałodaje?”, — bo jany ŭsie pramaŭlali pa-rasiejsku. Taksama tolki ja na pieršym bryfinhu novaha ministra zamiežnych spravaŭ Urała Łatypava spytaŭ jaho, ci abaviazkova dla kiraŭnika MZS Biełarusi mieć biełaruskaje hramadzianstva i viedać biełaruskuju movu. Spadar Łatypaŭ abiacaŭ jaje vyvučyć. Ale ja nia pamiataju, kab mianie publična padtrymali tady padobnymi ž pytańniami kalehi, navat ź biełaruskamoŭnych vydańniaŭ.
Pa-čaćviertaje, čytačy “Našaje Nivy”, siarod jakich jość i ja, cudoŭna viedajuć, što balšynia nasielnictva stavicca da biełaruskaj movy jak da apazycyjnaj. Ja nia viedaŭ, što z učastka Łukašenki budzie žyvy efir BT, ale ciapier navat rady, što zadaŭ pa-rasiejsku pytańnie pra pamyi, jakija vylivaŭ hety “pieršy nacyjanalny telekanał” na apazycyju ŭ piaredadzień hałasavańnia. Rady, bo adurmanieny elektarat, pačuŭšy pytańnie pa-biełarusku, padumaŭ by: “A, opiať nacionalist k mikrofonu probrałsia”. A tak mo chto j zadumaŭsia nad maim dyjałoham z Łukašenkam:
(Łukašenka: ) Vy viedajecie, treba było b pahladzieć, dzie Vy hetyja pamyi bačyli...
(Karespandent: ) Filmy Azaronka dy inšaje...
(Łukašenka: ) A što, Azaronak faktaŭ nie pryvodziŭ?
(Karespandent: ) Jakich?
(Łukašenka: ) Nia viedaju. Vy ž havorycie ab Azaronku i pytajecie mianie jakija. Hladzicie dobra.
Kali čałaviek adkazvaje pytańniem na pytańnie, heta šmat pra što kaža. Asabliva kali jon błytajecca (ja tut nia maju na ŭvazie, što Łukašenka pierabłytaŭ mianie z maim byłym načalnikam Leanidam Śvirydavym, jaki byŭ zahadčykam karpunktu RTR u Miensku, a ciapier pracuje karespandentam RTR u Prazie). Ja tak i nia vyśvietliŭ jašče adno: ci zmoža – prosta tearetyčna – balatavacca na prezydenckich vybarach 2001 hodu ciapierašni premjer Uładzimir Jarmošyn, jaki naradziŭsia ŭ Razanskaj vobłaści Rasiei. Papraŭki 1996 hodu da Kanstytucyi vyznačajuć, što prezydentam moža stać tolki hramadzianin Biełarusi pavodle naradžeńnia. Užo ciapier šmat kažuć, što Maskva moža zrabić staŭku na Jarmošyna. Ale kali jon nia moža stać prezydentam, dyk mo tamu Łukašenka j pryznačyŭ jaho kiraŭnikom uradu (jaki pavodle jahonaje Kanstytucyi ŭ vypadku čaho vykonvaje prezydenckija abaviazki)? Spadziajusia, što tyja, chto słuchaŭ prostaje teleŭklučeńnie z učastku Łukašenki, zadumalisia j nad nastupnym:
(Łukašenka: ) Pry čym tut Maskva, u nas stalica Miensk. Słuchaj, ty pabyŭ u Čechii i, pa-mojmu, zabyŭ navat stalicu svajoj dziaržavy.
(Karespandent: ) Vy mianie tam nia bačyli. Ja ŭ Čechii nia byŭ. Majo proźvišča Śvirko, Vy mianie sa Śvirydavym błytajecie.
(Łukašenka: ) Nu ŭ Prybałtycy niedzie tam.
(Karespandent: ) Niedzie tam.
(Łukašenka: ) Tak, niedzie tam. Dyk ty ž viedaješ, što Miensk – stalica Biełarusi?
(Karespandent: ) Ale Jarmošyn pa naradžeńni hramadzianin ci nie? Jak Vy ličycie?
(Łukašenka: ) Vy što, nia viedajecie bijahrafiju našaha premjer-ministra?
(Karespandent: ) Viedaju, tamu ŭ Vas pytaju.
(Łukašenka: ) Dyk što pytać, kali Vy viedajecie?
(Karespandent: ) Ja nia viedaju, jak Vy Kanstytucyju traktujecie.
(Łukašenka: ) Ja traktuju tak, jak napisana.
Jak bačycie, znoŭ adkazu niama. Ale ž jość pryjemny momant: Alaksandar Łukašenka viedaje, što ja reprezentuju ŭ Miensku Bałtyju, dakładniej – Łatviju. Na žal, jon nia viedaje, što ja (dy mienavita pad jahonym upłyvam) paśla niekalkich hod u jakaści asoby biez hramadzianstva abraŭ hramadzianstva rasiejskaje, tamu stalica majoj dziaržavy – jakraz Maskva. Jašče jak apatryd ja kazaŭ: “Ja nie lublu dziaržavy Biełarusi, tamu nia maju jejnaha hramadzianstva, ale vielmi lublu krainu Biełaruś, tamu tut žyvu”. Ciapier ža ja zrabiŭ vysnovu: treba adroźnivać dziaržavu, krainu dy narod. Moj narod – biełaruski, maja kraina – Łatvija, maja dziaržava – Rasieja.
Cudoŭna, kali ŭsie hetyja paniaćci supadajuć u adnym. Ale ja nia viedaju, što dla sapraŭdnaha biełarusa horš: mieć pašpart z rasiejskim arłom ci z BSSRaŭskaj “kapustaju”? I ci pašpart vyznačaje biełaruskaść?
Viartajučysia da pačatku svajho doŭhaha adkazu, zaznaču, pa-piataje, što maja rodnaja mova – rasiejskaja. Hetaha ŭžo nia źmieniš. Jak možna nie lubić rodnuju movu ci adračysia ad jaje? Adnak ja ŭśviedamlaju, što kali b nia roznyja rasiejskija imperyi, dyk majoju rodnaju movaju była b biełaruskaja, jak była jana rodnaju dla maich prodkaŭ. I ja vielmi chaču, kab biełaruskaja mova była rodnaju dla maich dziaciej.
Łukašenkavu rodnuju movu taksama nia źmieniš. Nielha źmianić i Łukašenku, jaho možna tolki zamianić. Asabista ja maru pra prezydenta Viačorku, ź jakim my ŭžo ciapier razmaŭlajem pa-biełarusku i pa-rasiejsku, pa-ŭkrainsku i pa-anhielsku… Darečy, niadaŭna Vincuk Viačorka abiacaŭ mnie zahavaryć pa-łatysku, bo pakul moža tolki čytać na hetaj movie.
Voś kali ŭ Biełarusi budzie taki prezydent, ja znoŭ stanu biełaruskim hramadzianinam. Bo ŭ adroźnieńnie ad sp.Jarmošyna ja – hramadzianin Biełarusi pavodle naradžeńnia. I pytańniaŭ pra movu znosinaŭ z kiraŭnikom dziaržavy “Naša Niva” tady zadavać mnie nia budzie.
Hutaryŭ B.T.
