Ludka Silnova
Niva, poŭnaja kałasoŭ
Hieroi i ŭvasoblenyja duchi prodkaŭ žyvuć pobač z nami. Ale my redka zaŭvažajem ich.
15 kastryčnika 2000 hodu zakončyła svoj ziamny šlach maja viaskovaja babula. Zvali jaje Jadźviha Sialickaja, u dziavoctvie Jaźnievič, pa matčynaj linii była Faryna. Faryna — staradaŭniaje italjanskaje proźvišča, jakoje ŭ pierakładzie aznačaje “mukA”. Pavodle siamiejnaha padańnia, majho dalokaha italjanskaha prodka zaniesła 200 hadoŭ tamu ŭ Litvu. Zaraz niekatoryja vymaŭlajuć i pišuć hetaje italjanskaje proźvišča jak Faryno, z naciskam na apošni skład, pa-francusku, u toj čas jak pravilna było i jość mienavita z naciskam na pieradapošni: Faryna.
Ja napisała “pa matčynaj linii”, heta značyć — pa dziavočym proźviščy svajoj maci, chacia ŭ nas aficyjna i nie pryniataja takaja hienealohija. Ale, dziela paŭnaty iściny, było b dobra, kab jana isnavała — hinealohija jak navuka pra słaŭnych žančyn; a nia tolki navuka pra toj mužčynski hienij, jaki pieradajecca, niby pachodnia, pamiž mužčynami z pakaleńnia ŭ pakaleńnie (tolki nia kožny voin zdolny jaje ŭtrymać ci chacia b trymać doŭha — z roznych pryčyn).
Naradziłasia Jadźviha 28 kastryčnika 1909 h. u vioscy Vuźlany Vialejskaha pav. Vilenskaj hub., u siamji Jana Jaźnieviča, jaki byŭ — ja ŭviedała heta tolki ciapier, na pachavańni, — vajskoŭcam. Cikava, što hetaje mistyčnaje “Ja!” na pačatku ŭłasnych imionaŭ jaje i baćki dvojčy supadajuć: Jadźviha Jaźnievič i Jan Jaźnievič. Daśledujučy apošnim časam staradaŭniuju “ruskuju” kulturu ŭschodniaje Prybałtyki, ja zaŭvažyła, što svojeasablivym klučom da jaje razumieńnia słužać słovy “iary”, “iarki”, “bajaryn”. Kulturna važnyja i inšyja słovy na “ia”: “ia”, “iabłynia”, “iava”, “iavar”, “Jahamość”, “iahnia”, “iadłoviec”, “iadnańnie”, “iadro”, “iajka”, “iaźmin”, “iazyk”, “iak”, “iakasny”, “ialina”, “iapruk”, “iaryna” i “iaryca”, “iasień”, “iasny”, “iastrab”, “iašče”… “Ja” tut — niejkaje archaičnaje ziernie ci jajka, ź jakoha vyrastaje i paŭstaje kankretny sens słova. Niešta padobnaje i na łacinie, i pa-anhielsku: “I” (“ia”), “ego” i “egg” (“ia” i “iajka”). Bo sapraŭdy, Ja (Ego) — heta pieršapačatkovaje jajka dušy, jadro, vakoł jakoha budujecca kaśmičny śviet asoby. Anhielskaje I i biełaruskaje Ja dyjalektyčna dapaŭniajuć adno druhoje, jak levy i pravy baki. “Aj!” — ździŭleńnie i łomka pačućciaŭ. “Ja!” — hučyć jak bajavy kryk ci vyklik.
Och užo hetyja baćkavyja dočki! Kniaź Rahvałod i Rahnieda! Ksavery Plater i Emilija! Alaksandar Jelski i Alaksandra! Michał Staniuta i Stefanija! Todar Klaštorny i Taciana! Aleś Jaskievič i Alena!.. Ich pavažajuć i lubiać. Časta ichnija imiony padobnyja (amal prykmieta!). Nibyta razam z hukavym padabienstvam imieni baćka pieradaje dačce i čaścinu duchoŭnaha ahniu sa svajoj pachodni. (A tam — huk sam robić svaju spravu, prasiakajučy addadzienuju materyju…)
U 16-hadovym vieku Jadźviha Jaźnievič uziała šlub ź Janam Sialickim, pracalubnym sielaninam, i naradziła ad jaho dzieviać dziaciej. Čaćviora ź ich pamierli niemaŭlatkami abo małymi. Piaciora dažyli da stałaha vieku: Eduard, Ivan, Rehina, Sofja i Hanna (Ivan i Sofja byli ŭ dziacinstvie Janusiem i Zosiaj, pakul balšaviki, paśla dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da BSSR, ichnija “padazronyja” imiony nie zapisali ŭ pašparty pa-rasiejsku). Sofja — heta maja maci.
Dyj sama maja babula pachodziła ź siamji, dzie hetaksama rasło šmat dziaciej. I ŭsie — z carskimi a ci karaleŭskimi imionami: Stanisłaŭ, Piotra, Hanna, Maryja, Rehina… Hetkimi ž imionami jana paśla nazyvała i svaich dačok i synoŭ. (Uspaminaju, što ŭ majoj babuli Jadzi — jakoj ja jaje viedała! — naahuł lubimym słovam było “hetki”, a jašče “hetak”. Kanservatyŭnaja ty, žanočaja słužba-rola vartaŭnicy i achoŭnicy nazapašanaha, spradviečnaha, zapavietnaha!) Maja babula ŭmieła vypiakać u piečy vialikija kruhłyja chlaby ź miodam, na dubovych listach. Ciapier padobny chleb ja kuplaju ŭ mienskaj kramie, jon zaviecca “Naračanskim” i ličycca śviatočnym, “car-chlebam”.
Sialickija žyli da druhoj suśvietnaj vajny niabiedna, chutaram na ŭskrajku lesu, niepadalok ad sučasnaj vioski Palany Vialejskaha rajonu (ciapier chutaru, jak i Vuźlanaŭ, nie isnuje). U XIX i častcy XX st. hetyja ziemli byli ŭłasnaściu panoŭ Kazłoŭskich. Tak mnie niekalki hadoŭ tamu napisaŭ u liście polski etnohraf Francišak Sialicki z Urocłava, miarkuju, dalokaja naša radnia, bo pachodžańniem z našych miaścinaŭ, jakija, miarkujučy pa źmieście jahonych navukovych prac, pakinuli ŭ maładoha čałavieka jarkija, niezabyŭnyja ŭražańni na ŭsio žyćcio.
Paśla vajny, zaŭdavieŭšy, Jadźviha sama papadymała dziaciej, pieražyŭšy žachi kalektyvizacyi i razbureńnie chutarskich haspadarak. Dała dzieciam siakuju-takuju adukacyju. Asabliva starałasia dla małodšych. Ivan staŭ šafioram, a Hanna — buhaltaram. Dźvie dački ź piacioch jaje dziaciej stali haradžankami (siarod ich — maja maci Sofja, jakaja ŭsio žyćcio prarabiła ŭva ŭstanovach Maładečanskaha vuzła suviazi telefonnaj suviazistkaj). Lubimy syn Eduard pierajechaŭ u Łatviju, na chutar da svajakoŭ svajoj maładoj žonki.
Piaciora dziaciej Jadźvihi Sialickaj naradzili joj 11 unukaŭ, a tyja naradzili 20 praŭnukaŭ: Illa, Hieorhi, Alaksandar, Karalina, Julija…
Ja jechała, uspaminajučy ich, u lehkavym aŭtamabili pa čornaj, nibyta skrušnaj, asfaltavaj darozie, na poŭnač ad Vialejki. A paabapał jaje hareli vosieńskim ahniom załatyja listy starych prydarožnych achoŭnych drevaŭ.
Ja jechała na pachavańnie babuli.
Prajechaŭšy praź viosku z pramianistaj, ahniovaj nazvaju — Žary, my chutka apynulisia ŭ Palanach.
Jana lažała ŭ damavinie, pryhožaja i surovaja, u doŭhaj karyčnievaj (“iak Ziamla…”) sukni i siniaj chustcy (“iak Nieba…”). Koler chustki byŭ hłyboki, tajemny, mistyčna sini, z redkimi bliskaŭkami sierabrystaj nitki — lureksu.
Maja maci raskazała, što šmat hadoŭ tamu babula zahadała na śmierć joj sšyć mienavita karyčnievuju sukniu z hłybokimi vertykalnymi składkami ŭzdoŭž cieła. Jana lažała ciapier u joj, jak vosieńskaja niva ci ralla, z pryŭźniataj na padušcy hałavoju ŭ siniaj-siniaj chustcy… Z vaskovym, žoŭta-załatym tvaram, padobnym da sonca. Rysy tvaru — zavostranyja, jak u surovaha voina. I ŭ ich ja nie paznavała raniejšaj babuli. Jak byccam paśla śmierci adkryłasia jaje kančatkovaje (i pieršapačatkovaje!), isnaje abličča. Schavanaje raniej za dobrym, kruhłym tvaram.
Jak sapraŭdnaja pradstaŭnica suvoraj Paŭnočnaj kulturnaj tradycyi, jana lubiła vertykal i vertykalnyja rysy; i sama vytvarała ich. Hety byŭ kanał suviazi ź Niebam, jahonymi staražytnymi bahami i hierojami. Jana tkała pościłki — roznyja! — ale jejnymi lubimymi i “firmovymi” byli chałodna-zialonyja, u malinavyja vertykalnyja pałosy, z tonkimi dadatkovymi rysačkami žoŭtaha, fijaletavaha i čornaha. Jany byli padobnyja da Paŭnočnaha źziańnia! Usio žyćcio jana nasiła biełuju, jak hladzieć na tvar śpieradu, vertykalnuju rysku na hałavie nad iłbom — pramy sieradzinny prabor u ciomnych vałasach (pasivieła babula pozna). Na adzieńni jana lubiła taksama mieć vertykalnyja detali: składki, zaščypy, zaściežki, “małanki”. Dastatkova pahladzieć na redkija jaje fatahrafii, što zachavalisia, kab pierakanacca ŭ hetym… Jana lubiła žanočaje rukadzielle! Navat u 70-ch i 80-ch hadoch šyła i pierašyvała ŭručnuju adzieńnie, viazała nam škarpetki i rukavicy, taksama pałasatyja, melanžavyja — jak Paŭnočnaje źziańnie.
Jana lubiła jašče drevy (i ŭsio draŭlanaje) i raślinny śviet. Na fatahrafijach daŭniejšych časoŭ u jaje ŭ rukach abaviazkova možna zaŭvažyć niekalki halinak ci kvietak. Asabliva padabalisia joj hordyja viarhini. “Viarhini-kniahini”… Luboŭ da drevaŭ — jadro tajnaha vučeńnia druidaŭ, jakich taksama adnosiać da Paŭnočnaj (navat Arktyčnaj) kulturnaj tradycyi, što abjadnoŭvała dachryścijanskija narody ziemlaŭ, prylehłych da Paŭnočnaha i Bałtyjskaha moraŭ. Darečy, vertykalnaja rysačka nahadvaje svaim vyhladam napisańnie (na drevie ci kamieni, kali havaryć pra daŭninu) runy Isa. Jana — symbal… Ja i pieršapačatkovaha Lodu. Kult runy Isa — heta kult vertykalnaha kanału ad čałavieka da niabiesnaha Duchu, ad čałavieka da Tvorcy. Cikavaje supadzieńnie: Isa — adno z histaryčnych imionaŭ Isusa Chrysta!.. Ciapier bolš zrazumiełaja i fundamentalnaść anhielskaha “I” (“ia”). Naahuł asnovy sučasnaj zachodniaj cyvilizacyi.
Jašče maja babula lubiła miod, paeziju i relihijnyja kanty na polskaj movie… I ŭ toj ža čas umieła rabić usiu sialanskuju pracu, być haspadyniaju — u domie, u sadzie i ŭ poli.
…Ciapier jaje pracavityja ruki byli składzienyja na hrudziach i trymali abrazok ź biełaj survetkaju. Ja siadzieła zusim pobač, dumała-hladzieła i niby najsurjoznym čynam razmaŭlała ź joju. Tak — upieršyniu.
U jaje byli doŭhija i pryhožyja palcy z čystymi, avalnymi, vypukłymi paznohciami, jak u arystakratak ci ŭ maładych žančyn. “Pahladzicie, jakija ŭ našaj mamy pryhožyja ruki! — źviarnuła ŭvahu adna dačka. — U nas nia hetkija…” — “Jak u antyčnych skulptur ci na abrazach”, — padumała ja. Paśla mnie mnohija znajomyja žančyny kazali padčas majho apoviedu pra hetaje mistyčnaje pachavańnie, što ŭva ŭsich starych žančyn, jakija pierad śmierciu hatavali ježu, myli posud, prali adziežu, dahladali hrady, — takija ž čystyja, hładkija, pryhožyja palcy. Adnak mnie zdajecca, što palcy takoj klasyčnaj “antyčnaj formy” mahli być tolki ŭ majoj babuli Jadźvihi.
Pastupova jana stanaviłasia našaj i majoj hierainiaju… Navat Hierainiaju ź vialikaj litary.
Damavina jaje, pomniu, była z naturalnaha, nie prycharošanaha ničym dreva — niefarbavanych i niełakavanych došak, ničym nie padbitych. Ale hetaja materyjalnaja strohaść tolki padkreślivała surovuju ŭračystaść momantu, nadavała vajskovy duch; a aholenaje dreva (z tonkimi karyčnievymi razvodami) było niby adpryrodnym ducham-pravadnikom, apošnim čaŭnom hieroja, jaki my zaraz adšturchniem ad bierahu, i jon adpłyvie ad nas u mora Viečnaści “pa race našaj pamiaci”…
U kucie pakoju, dzie lažała pamierłaja, na stoliku hareli pa čarzie vialikija, toŭstyja vaskovyja śviečki amal hetkaha sama karyčnievaha koleru. Jana pierad śmierciu zahadała, kab byli mienavita takija: staradaŭnija, tutejšyja. Kaliści ŭ ich na chutary (a tut vymaŭlali “na futary”, što nahadvała mnie zaŭsiody achoŭny “futarał” i Futark) byŭ dobry pčalnik, i haspadar Jan Sialicki zajmaŭsia tradycyjnym dla hetych paŭnočnych miaścinaŭ pčalarstvam.
Nasunułasia noč. Vokny ŭ domie zastalisia niezaviešanyja. Byli zaviešanyja tolki lusterki: kab u ich nie zazirała i nie zastałasia duša niabožčycy.
Za kvadratnym stałom, pakrytym biełym abrusam, siadzieli pažyłyja žančyny-śpiavački (“płakalščycy”? Ja b nie skazała!), pryviezienyja z roznych viosak na pachavańnie kimści kłapatlivym z našaj radni. Dva dni jany śpiavali pieśni z kantyčak, pryčym vielmi pryhoža, dalikatna i čysta, na dva hałasy, — i ŭsio pa-polsku. Zrabić hetak taksama zahadała babula. Jana była kataličkaju, vychavanaj na tradycyjach daŭniejšaha polskamoŭnaha kaściołu ŭ Biełarusi… Babuli-śpiavački dobra viedali adna adnu i razumieli z paŭsłova. Na moj pohlad, heta było niejkaje prafesijnaje siastrynstva. Piajuchi-katalički, jany siadzieli za kvadratnym stałom litaraj “P”, adkrytaj u bok niabožčycy. Chacia chustki na ich, jak zaŭvažyła maja maci, byli ŭsie ruskija, paŭłapasadzkija, strakatyja, u vialikija sinija i čyrvonyja kviaty na čornym fonie. Tolki ŭ vadnej była na hałavie adnatonnaja błakitnaja chustačka ź sierabrystym lureksam: u najmałodšaj. I amal usie jany siadzieli ŭ akularach… Na stale pierad imi stajali apelsyny, piečyva, sałodkaja vada. I piajali kaściolnyja siabroŭki ŭsio psalmy pra Palestynu, Jardan i Betlejem. Jak byccam adtul — duša majoj pamierłaj babuli. Tak, tam, u antyčnym Mižziemnamorji, jaje duchoŭnaja i, napeŭna, fizyčnaja — na hiennym uzroŭni — radzima.
Radni, asabliva žančyn u čornych karunkach, było šmat. Uspaminali tych, chto žyvie ŭ Prybałtycy i nia zmoh chutka aformić patrebnyja dakumenty, kab pryjechać.
Havaryli pra toje, što babula nie dažyła da svajho 91-ha dnia naradžeńnia ŭsiaho 2 tydni i pražyła na niekalki hadoŭ mienš, čym jaje maci Justyna, dačka Kazimiera Faryny. Znoŭ “karaleŭskija” imiony!.. A dziadźka, jakoha na maim dziacinstvie zvali niezrazumieła i archaična-boska-strašna “Pranuk”, byŭ pa pašparcie, jak akazałasia, Francyskam. Stryječny brat Renuś, syn ciotki Rehiny, — Ramualdam (a nie Ramanam, jak my ź siastroj dumali). Nu prosta rycarski raman!..
Duša babuli Jadźvihi, jak kazali, doŭha nie chacieła raźvitvacca z sastarełym ciełam. I ŭsio nijak nie pakidała jaho, choć babula ŭ apošnija tydni vielmi pakutavała ad fizyčnaha bolu i ŭsio prasiła ŭ Boha kanca-paratunku. Babula zastavałasia pry jasnym rozumie amal da kanca. U apošni dzień, kažuć, zirnuła na ŭklučany televizar, što stajaŭ pobač, — a tam milhanuli kadry hulni ŭ chakiej. I kaža: “I naš prezydent hulaje… Soramna hladzieć, jak byccam niama čaho inšaha jamu rabić!..”. Ale padstupaŭ bol, i ŭsio joj zdavałasia, što haryć jana ŭ ahni, i prasiła: “Pić!”. Paili jaje apošnija dni z łyžački. Cieła było słaboje, a serca — mahutnaje, jašče pracavać chacieła.
Kažuć, što cieła — heta koń, a duch čałavieka — vieršnik. Nijak duch nie chacieŭ svajho viernaha kania, svajho viernaha siabra pakidać.
U pieršy viečar ja vypadkovym rucham ździerła nievialikuju zasochłuju ranku na svaim tvary. Bujnoj kroplaj vystupiła kroŭ. Ja vycirała jaje biełaj chuścinkaj, aściarožna prykładajučy. Raptam mnie stała zrazumieła, što ja fizyčna adkryłasia babulinamu duchu, jaki, jak kažuć, łunaje nad ciełam niekatory peryjad paśla śmierci. Jon moh uvajści ŭ mianie praz hety adkryty kryvianosny sasud! Mnie stała strašna i spakojna adnačasova. Ja dumała: “Nu čamu mienavita ciapier ja kranułasia hetaje ranki i raździerła jaje?!.. Što ž, babulin duch uvojdzie ŭ mianie i supakoicca. I ja stanu mocnaj i mudraj, jak jana…” Pačućcio abranaści i hodnaści napaŭniała mianie… Heta było padobna da voinskaha pryśviačeńnia. Babula pieradavała mnie svoj niabačny mieč duchu.
Darečy, kali ja źbirałasia ŭ Miensku na jaje pachavańnie, mnie čamuści zachaciełasia nadzieć śvietła-karyčnievuju sukniu, jakuju nasiła kaliści maja inšaja babula — pa baćku, jakaja pamierła 15 hadoŭ tamu. A jaje śviatočnuju sukniu addaŭ mnie niejak tata, i ja jaje, vialikuju i zručnuju, šanavała i lubiła nasić (krychu pierarabiŭšy). Ciapier jak by dźvie maje babuli sustrelisia ŭ majoj asobie, Jadźviha i jaje svaćcia. Taja taksama była vilenčankaju… Dźvie kulturnyja viaskovyja haspadyni. Moža, jany ci ich baćki trymali ŭ rukach vilenskuju “Našu Nivu”, padumałasia mnie.
Nieŭzabavie mnie prapanavali častku nočy pravieści ŭ inšaj chacie, dzie kaliści žyła babula Jadźviha i kudy ja pryjaždžała ŭ dziacinstvie na kanikuły, — u dziadźki Ivana. Ja niekali čuła, što babula hadoŭ 15 tamu, pasvaryŭšysia ź niaviestkaju i synam, pierajšła žyć na druhuju vulicu Palanaŭ, u dom svajoj starejšaj dački, i tudy bolš nikoli nie varočałasia, navat nie zazirała, kryŭdujučy (i sapraŭdy: “Honar maju!..”). I voś ciapier jak by ŭ maim abliččy jana jšła tudy na mistyčnaje apošniaje raźvitańnie, pierad tym jak lehčy ŭ ziamlu… Hetyja ludzi vielmi dobra mianie ŭ tuju noč dahledzieli, pakłapacilisia pra kožnuju pabytovuju drobiaź, jak by vybačajučysia pierad babulaju.
Cikava, što na biełym abrusie stała pasiarod ichniaj śviatlicy lažała hazeta z čyrvonymi litarami znajomaj nazvy “Narodnaja vola” (čamu ja mocna ździviłasia: idzie siudy? u hłuchija Palany, što napałovu vymierli i ŭzdoŭž vulicy to tut, to tam zieŭrajuć dzirki ad źviezienych damoŭ — niby vypali zuby na starečaj skivicy).
Ranicaj na raźvitańnie ja dała haspadyni pacałunak u ščaku (niečakana dla mianie samoj) — i ŭśmichnułasia joj. Jana ŭśmichnułasia mnie… Pacałunak jak prymireńnie? Ale, kažuć, babula da śmierci nie chacieła joj prabačyć… A — paśla?..
I jakija tut hožyja imiony ŭ ludziej — susiedziaŭ majoj babuli! Čeś, Hžeś, Frania, Lonia (žančyna)… Choć sami jany — nievialikaha rostu, drobnyja, nie padobnyja da Hierojaŭ.
Z hastranamičnych prychilnaściaŭ babuli Jadzi: jana lubiła, kab harbata i sup padavalisia vielmi haračymi, ledź nia varam. I hladzieć, jak padymajecca nad posudam uvierch prazrystaja para… Lubiła miod, i nie ŭžyvała burakoŭ (čamuści hrebavała).
…Nadvorje ŭ tyja skrušnyja dni było pachmurnaje. Nibyta j pryroda nam spačuvała. Chmary visieli nizka. U siaredzinie dnia, jak trunu vynosili z chaty, viecier raptoŭna razahnaŭ chmary, i nieba raźjaśniłasia. Zrabiłasia adrazu ciopła i łahodna. Sonca mocna bliščeła, aśviatlajučy žaŭciniu vosieńskich drevaŭ, jakija padalisia mnie ŭ toj čas załatymi.
My rušyli da darohi na kłady. Pad nahami taksama šapacieła zołata liścia. (“Dzie Nieba? Dzie Ziamla?.. Što ŭviersie, toje i ŭnizie”, — uspomniła ja staražytny zapavietny vyraz.) Daroha viała cieraz pole. Niepadalok ad jaje paśvilisia koni, hetaksama aśvietlenyja niezvyčajnym soncam. Jany zairžali, kali my pavolna prajaždžali mima, niby taksama pa-svojmu tužyli. Koni pravodzili kania — mnie ŭspomniłasia toje paraŭnańnie: cieła — tolki naš vierny koń, a duch — vieršnik.
Pachavać babula siabie nakazała nia źleva ad svajho muža, a sprava, pobač z małymi svaimi dziećmi. Atrymałasia, što voś jany lažać: Jadźviha, Jan i pamierłyja ŭ dziacinstvie dzieci miž imi. Tak jana zachacieła… Jama była hłybokaja, z załatoha piasku, aśvietlenaha tym ža nieadstupnym soncam. My strymana raźvitalisia. Biarozavaje biarvieńnie dapamahło apuścić damavinu ŭniz.
Damavina — treci dom čałavieka. Pieršy — maciarynskaje ŭłońnie, druhi — chata (ci zamak, siadziba, kvatera…), a treci — damavina-truna. Damavina — najvialikšy dom, jak vidać z prazrystaj budovy słova. “Mahiła hierojaŭ — uvieś Suśviet”, — pramoviŭ u antyčnyja časy Perykł.
Na trunu kinuli bieł-sinie-purpurovaje pakryvała (“iak voinski ściah paŭnočnaje družyny!” — milhanuła ŭ mianie). Barvovy i purpurovy byli lubimyja babuliny kolery. Hetkimi ŭ asnoŭnym byli i kvietki, jakija ščylna pakryli vysoki hrudok.
Nazad častku darohi išli pieššu. Navokał byli šyrokija, roŭnyja, volnyja ad nivy pali. Rysa dalahladu vyjaŭlałasia dzieści daloka, u błakitnaj dymcy. Pakul nas nie padabrali svajaki-mužčyny na mašynach, usia prastora adčuvałasia niejkaj ahulnaj kruhłaj sferaj: razam Ziamla i Nieba, tudy i nazad, levy i pravy baki… Było adčuvańnie misteryi, jakaja razhortvałasia pa ŭsich kanonach hetaha mastactva.
U chacie nas čakała žałobnaja viačera, sučasnyja i staradaŭnija stravy: małočnaje makavaje mačańnie z abarankami, husty, ćviordy kisiel — razam jak mitalahičny vobraz adviečnaj raki žyćcia, “małočnyja reki, kisielnyja bierahi”… Hety pryhožy vobraz — svojeasablivy list prodkaŭ da sučasnych bijachimikaŭ, što vyvučajuć historyju ŭźniknieńnia žyćcia na Ziamli. Strava — rytualnaja ježa, jakaja hatavałasia, kali rod ciarpieŭ straści (pakuty), kab stravić usich i razam vystupić suprać hora, voraha, pieramahčy jaho.
“Usie prośby vykanali, akramia adnoj: nia płakać!” — havaryła mnie, jak vinavaciłasia, ledź čutnym šeptam maci, jakaja straciła hołas u hetyja chałodnyja skrušnyja dni. A ja, nia viedaŭšy papiarednie, vykanała j jaje! U dni pachavańnia mnie chaciełasia ŭsim skazać: “Heta tolki cieła, nibyta koń… Duch babuli, ciapier jašče bolš mahutny i ŭsiudyisny, — zastajecca z nami!.. Duša — nieśmiarotnaja…” I ja niekatorym havaryła heta, sprabujučy supakoić.
Jadźviha Sialickaja pražyła poŭnyja 90 hadoŭ i pamierła jak hierainia, hodna vytrymaŭšy ŭsie vyprabavańni losu i źbiarohšy dla naščadkaŭ asnoŭnyja znaki toj, nardyčnaj, zapavietnaj, chałodnaj biełaruskaj kultury, kultury paŭmityčnaj Biełaj Rusi. Akramia vyznačanych vyšej znakaŭ, voś jašče adzin: usio žyćcio jana plała sabie dźvie doŭhija, na paŭnočny manier, kasy, u šlubie i paźniej chavajučy ich pad stužkami zzadu na šyi. (Uspomnicie partret maładoj Stefanii Staniuty ź dźviuma vertykalnymi linijami kosaŭ sa stužkami na kancach… Voś jano, naša, spakonviečnaje!)
I jašče. Asabistaje… Tolki ciapier, praź miesiac i kolki dzion ja zrazumieła, što svajoj “trapnaj” śmierciu, śmierciu-podźviham babula Jadźviha chacieła nibyta zaścierahčy mianie ad bližejšaha znajomstva z mužčynam, ź jakim ja paznajomiłasia za niekalki dzion da jaje śmierci, a to j vyratavać. U dzień, pryznačany dla našaha spatkańnia, ja była ŭžo daloka ad Miensku — na jaje hieraičnym pachavańni… A jak pakazaŭ čas, mužčyna akazaŭsia z tych, chto biaz soramu i z asałodaj nazyvaje siabie Antyhierojem. Paśla niekalkich dramatyčnych vypadkaŭ, uziaŭšy pad uvahu i “babulinu viestku”, ja raźvitałasia ź im.
…Pavinien byŭ niechta pračytać hety Tekst, prajaŭleny praź misteryju pachavańnia majoj babuli. I ja — pračytała… “Zorka zorcy hołas padaje”, — jak skazaŭ patomak šatlandzkaha rodu Larmontaŭ. Nibyta pachodniami aśviatlili vialikuju kamiennuju zalu zamku — Zamknionuju historyju Biełarusi. Možna skazać i pa-inšamu: ja ŭbačyła nivu, poŭnuju mocnych, daśpiełych kałasoŭ, što imknucca svaimi tonkimi vertykalnymi vusami i ściablinami ŭvierch, da Nieba “pad siarpom tvaim”, Śmierć…
…Maja babula Jadźviha pamierła hłybokaj vosieńniu. Napieradzie jaje čakała Biełaje biazmoŭje — Viečnaja Zima.
Kastryčnik—listapad 2000
