Kaŭbaski la pałacu
4 lutaha, niadziela. Kosaŭski pałac paprostu ŭražvaje śladami barbarstva. Usie ścieny husta śpiareščany nadpisami ź imionami, datami, brydkaj pluhaninaj. Chronika: kali chto piŭ harełku i ź jakimi babami. Jość i naskalnyja pryznańni ŭ kachańni, navat pa-anhielsku. Miž inšym, savieckich śladoŭ z «dmb» zusim niašmat. Miarkujučy pa nadpisach, aŭtary — tutejšyja ludzi, moładź. Nośbity «vialikaruskava jazyka». Jość i adziny prykład aficyjna reklamavanaha bilinhvizmu, jaki byccam by panuje ŭ Biełarusi, — słova «prydurak» na ścianie pałacu vymalavana pa-nasku. Vielmi symbalična.
Nahoda dla pryjezdu nas, haradziencaŭ, u hety dzień u hetuju miaścinu — nastalhičnaja. 12 lutaha 1746 h. byŭ achryščany chłopčyk —Kaściuška Tadevuš — pad hetym imiem jon staŭ viadomy ŭ śviecie. 255 hadoŭ tamu. Na žal, piatry pieršyja nie prysutničali padčas chrostu. Tamu, mabyć, ź Miensku pryjechali tolki Marjuš Maškievič, polski pasoł, i Džon Kunštater z amerykanskaha pasolstva. «Kiraŭnictva Respubliki» napeŭna pakutavała ad hałaŭnoha bolu: jak vyzvalić z zamorskaha pałonu adnaho karupcyjanera, tamu, mabyć, nikoha nie prysłała. Chacia zrazumieła, što suśvietna viadomy zmahar za svabodu z-pad Kosava — nichto dla našaha Alaksandra Ryhoraviča, jakoha cikavić tolki juhasłaŭskaje Kosava. Pahatoŭ, “respublikanskaje kiraŭnictva” pa-raniejšamu šanuje słavutaha karnaha hienerała Suvorava, prysłanaha rasiejskim carom, kab źniščyć paŭstanckaje vojska kaściuškaŭcaŭ.
Voś pra takija vidavočnyja rečy dumaješ, upieršyniu apynuŭšysia pobač ź niahiehłymi łancuhami aharodžy, za jakoj byŭ dom polskaha hieroja Kaściuški, ab čym pa-rasiejsku paviedamlaje šylda. A dom-muzej Suvorava, jak zaŭždy, u vydatnym stanie. Cytatami ź jahonaj «navuki pieramahać» vučać u sučasnaj «biełaruskaj armii». Lepiej lišni raz pra heta skazać, čymści paprostu pramaŭčać. Dyplamaty pakłali kvietki da kaściuškaŭskaha kamienia. Šyldu ź jaho, darečy, skrali złodziei, kosaŭskija patryjoty musili zamianić jaje niedarahoj čakankaj. Zamiežnikaŭ tutejšaje načalstva paviezła karmić. Paśla hetaha pryjechali my. Ubačyli tutejšych patryjotaŭ ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami. Ludzi byli pieravažna stałyja. Ściahoŭ nichto nie vysmykaŭ z ruk. Karaciej, ledźvie nie demakratyja. Małady mužčyna ź videakameraj na pytańnie “Ź jakoha telekanału?” prabačliva adkazaŭ: “Sami razumiejecie, adkul ja”.
Padjechali da kaściołu kosaŭskaha, viedajučy, što tam musiła adbycca imša ŭ pamiać Kaściuški. Kali niekalki čałaviek vyjšli z aŭtobusa, tutejšaja ciotka z razumieńniem spytałasia: «Vy što — apazycyja?» — i patłumačyła, što milicyja nie puskała ŭ kaścioł «tutejšaj apazycyi». Ale imša ŭžo zakončyłasia. A dvuch ksiandzoŭ my ŭbačyli potym kala kaściuškaŭskich padmurkaŭ. Abodva razmaŭlali pa-biełarusku. Dalej usie pajšli da Kosaŭskaha pałacu, što pobač. Viktar Šałkievič paśpiavaŭ krychu, stojačy u vysokim hatyčnym prajmie kolišniaha vakna. Žančyna z Kosava pačytała polskija vieršy pra Kaściušku.
Siamion Domaš paviedamiŭ prysutnym, što letaś naviedaŭ muzej Tadevuša Kaściuški ŭ švajcarskim horadzie Salury, dzie paŭstancki hienerał pražyŭ svaje apošnija hady. Pavodle słovaŭ sp.Domaša, u knizie vodhukaŭ jość zapisy, pakinutyja kiraŭnikami bujnych dziaržavaŭ. Što da biełaruskich palitykaŭ, dyk jon byŭ pieršym z tych, chto naviedaŭ muzej słavutaha syna biełaruskaj ziamli. Sabranaj publicy Siamion Domaš raspavioŭ ab sytuacyi napiaredadni prezydenckich vybaraŭ. Adbyłasia hutarka ź ludźmi. Sp.Domaš, darečy, spatkaŭsia taksama z pradstaŭnikami hramadzkaści ŭ Pružanie, Kobryni, Bieraści.
La Kosaŭskaha pałacu publika padsmažyła na vohniščy kaŭbaski, prysutničała bahata moładzi. Siarod udzielnikaŭ byli zaŭvažany i dyplamaty. Praŭda, nie pryjechali zaprošanyja litoŭcy. Nia viedaju, ci nie zmahli, ci, moža, vyrašyli nie asprečvać pachodžańnia Kaściuški. Mnie asabista ichniaja adsutnaść nie pieraškodziła. Usio ž taki, pry ŭsim maim «internacyjanaliźmie», mnie robicca nijakavata, kali susiedzi nazyvajuć litoŭcami Dastajeŭskaha, Łyščynskaha, Siemianoviča, Mickieviča.
Siarhiej Astraŭcoŭ, Kosava
