Razvahi
Śpieŭnaja evalucyja
Da pytańnia pra himn Biełarusi
Mikoła Ramanoŭski
U najnoŭšaj historyi biełaruskaha himnu samaje cikavaje — toje, što, u adroźnieńnie ad jaho, ściah i hierb nijakich sumnieńniaŭ nie vyklikali.
Ja dumaju, hetaja sytuacyja ŭzychodzić da druhoje pałovy 80-ch, kali pajšli mitynhi i padobnaje. Ad samaha pačatku ŭ atrybutyku hetaha novaha biełaruskaha ruchu ŭvajšła ”Pahonia”. Bałazie jana była ŭsim znajomaja z Bahdanovičavaha vierša. Byŭ čas, kali znački i plakaciki z ”Pahoniaj” vyvozili ź Vilni, dzie jany ŭžo rabilisia, a ŭ Miensku jašče nie. Praktyčna ŭ toj ža čas — ad pačatku mitynhaŭ — źjaviŭsia i bieł-čyrvona-bieły ściah; zabaŭna, što ja da taho času, daŭno viedajučy pra ”Pahoniu”, nie padazravaŭ pra isnavańnie bieł-čyrvona-biełaha ściahu. Voś ža, z 1987 h. (”Dziady” — pieršy niesankcyjanavany mitynh pierad pomnikam Kupału, dzie Anatol Sys čytaŭ doŭhi śpis represavanych dziejačaŭ) uvieś adradženski ruch išoŭ tolki pad bieł-čyrvona-biełym ściaham i tolki pad ”Pahoniaj”. Tamu ŭ 1991 h. jany vyhladali naturalnaj i adzinaj alternatyvaj savieckaj symbolicy.
Inakš było z himnam. U mianie składajecca ŭražańnie, što tahačasnyja adradžency prosta nia viedali niekatorych piesień — i vyvučvali ich daloka nie adrazu. Na samym pačatku pieśniaj, jakuju śpiavali stojačy, była ”Pahonia” na słovy Bahdanoviča, a na matyŭ ”Marseljezy”. Pra toje, što ŭ jaje jość aryhinalnaja melodyja — i samu hetuju melodyju — uviedali praz kolki hadoŭ. Paciešna było čytać u hazecie ”Imia” (užo ŭ druhoj pałovie 90-ch!), što niejkaja demanstracyja rušyła da Piščałaŭskaha zamku, piejučy ”Marseljezu” — jasna, što ”Pahoniu” na toj matyŭ. (Analahičnaja historyja była ź pieśniaj na słovy N.Arsieńnievaj ”U huščarach”: śpiavali i pieradrukoŭvali tekst z 3 słupkoŭ; potym adkryli jašče adzin — ”I my vierym: jana razharycca”; a kazali, što jość jašče 2, ale ja ich tak i nie pabačyŭ.)
Voś ža, śpiavali ”Pahoniu”.
Pakolki mitynhi byli frontaŭskija, tam hučała ”Front! Front! Front!” Sokałava-Vojuša.
Ustanoŭčy źjezd BNF u Vilni adkryŭsia śpiavańniem ”Nie zahasnuć zorki ŭ niebie” (słovy Janki Kupały, u našaniŭskuju paru prapanoŭvałasia jak himn, ale biez nastupstvaŭ); sa sceny śpiavała “Dziańnica”, ale publika amal nie padpiavała.
Pieršy źjezd biełarusaŭ śvietu skončyŭsia śpiavańniem ”My vyjdziem ščylnymi radami” — z dynamikaŭ; zdajecca, z usiaho parteru adziny, chto raskryvaŭ rot, byŭ Paźniak. Astatnija słuchali moŭčki.
Dziŭna, što apazycyjnyja mitynhi niejak nieŭprykmiet pierastali być śpieŭnymi. Ciapier navat usim viadomuju ”Pahoniu” nie piajuć, nia kažučy pra što inšaje. Tolki pad kaniec mitynhu mohuć ładzicca kancerty, chto choča — słuchaje. Čamu tak — nia viedaju. Zdavałasia b, štó lepš za supolny śpieŭ moža źjadnać tysiačy ludziej — a ŭ tych, chto paziraje zboku, abudzić sympatyju i žadańnie dałučycca? Technična nia tak i składana i doraha nadrukavać kolki tysiač arkušykaŭ z tekstami; nalepki ž, peŭna, šmatkroć daražejšyja... Takaja praktyka, kažuć, była ŭ Prybałtycy padčas “śpieŭnaje revalucyi”. Usialak heta viesialej, čym zmročnaje skandavańnie ”Łuku na muku”.
Dyk voś, pakul budučy himn nie zapiajuć tysiačy — jon himnam nia stanie. Albo jaho zaćvierdziać ad bałdy.
Dalej zvodka taho, što prapanoŭvałasia i funkcyjanavała ŭ jakaści himnu. Paznačany aŭtary słovaŭ.
”A chto tam idzie?” (Janka Kupała). Heta himnam nazvaŭ Horki. Nie mahu z chodu nazvać nivodnaha vypadku, kali b heta śpiavałasia jak himn. Zdajecca, kali takoje i było, to najpaźniej u pieršaj čverci stahodździa.
”Nie zahasnuć zorki ŭ niebie” (Kupała). Vielmi pryhožaja pieśnia, prapanoŭvałasia ŭžo našaniŭskimi dziejačami.
”My vyjdziem ščylnymi radami” (M.Kraŭcoŭ). Aficyjny himn BNR. Hučaŭ u Zachodniaj Biełarusi. Śpiavajecca i dahetul u takoj jakaści (jak himn biełaruskaje dziaržaŭnaści) na emihracyi.
”Advieku my spali” (aŭtar dakładna nieviadomy). Faktyčny himn vyzvalenčaha ruchu ŭ Zachodniaj Biełarusi pad Polščaju, byŭ viadomy i ŭ BSSR. Śpiavaŭsia masava.
”Mahutny Boža” (N.Arsieńnieva). Relihijny himn. Mienavita relihijny, a nie dziaržaŭny. Na emihracyi hučyć pry relihijnych uračystaściach. Prymalny dla luboj monateistyčnaj kanfesii, tamu maje ekumeničny charaktar. Byŭ rekamendavany kamisijaj Viarchoŭnaha Savietu 12 sklikańnia ŭ apošni momant pierad skančeńniem paŭnamoctvaŭ taho VS. Heta vyhladała aktam adčaju — nia bačačy ŭžo srodkaŭ da zmahańnia na hetym śviecie, deputaty byccam uzmalilisia: “Zrabi svabodnaj...”.
”My, biełarusy, z bratniaju Ruśsiu” (M.Klimkovič). Dziaržaŭny himn BSSR, vybrany praz konkurs, u jakim udzielničali najbujniejšyja paety — Kulašoŭ, Tank... Ale jakraz Klimkovič ź pieršaha ž radka ŭziaŭ patrebny načalstvu ton: “z bratniaju Ruśsiu”. Cikava było b padniać materyjały taho konkursu.
”Pahonia” (M.Bahdanovič). Hučała ŭ jakaści himnu de-fakta na mitynhach 80-ch — pačatku 90-ch hh.
U śpis nia ŭklučany: palanez Ahinskaha — bo heta muzyka, a słovaŭ na jaho tolki lanivy nie pisaŭ (i jašče tamu, što himnu nie pasuje raźvitvacca z Radzimaj); marazmatyčnaja sproba ”Našaha Słova” napisać himn tałakoju; nia mienš marazmatyčnyja varyjanty, jakija dasyłalisia ŭ kamisiju Viarchoŭnaha Savietu.
Rana ci pozna z himnam daviadziecca vyznačycca. Sprečki vakoł mahčymych varyjantaŭ — heta faktyčna sprečki pra husty. Tym časam kryteryj adboru — vielmi prosty. Symbolika musić być tradycyjnaju. Niezaležnaść u 1991 h. abvieščana nie ŭpieršyniu. Z usich nazvanych pieśniaŭ u jakaści dziaržaŭnaha himnu (a nia tolki mitynhovaha śpievu) u XX st. realna funkcyjanavali dźvie: ”My, biełarusy” i ”My vyjdziem ščylnymi radami”. Pra nieprymalnaść ”My, biełarusy” havorana-pierahavorana. ”My vyjdziem...” — himn pieršaj niezaležnaj biełaruskaj dziaržavy (choć i nietryvałaj). Ci ŭzychodzić sučasnaja i budučaja biełaruskaja dziaržaŭnaść da BNR? Kali tak — rašeńnie adnaznačnaje.
Chacieŭ by padkreślić: prapanujecca nie varyjant, a kryteryj (tradycyjnaść), pavodle jakoha i robicca vybar. Jaki kryteryj moža jaho pieravažyć — nia viedaju. Lubyja inšyja, jak pakazali dyskusii 90-ch, tonuć u biasplonnych sprečkach pra husty. Albo pra toje, jak usim spadabacca, što ŭžo całkam biespradmietna.
