KULTURA
Sezonnyja zaŭvahi
Raniej adkryćcio sezonu ŭ Filarmonii tradycyjna prymiarkoŭvałasia da 1 kastryčnika — Mižnarodnaha dnia muzyki. Opera taksama adčyniała svaje dźviery pry kancy vieraśnia. Sioleta adkryćcio sezonu adbyvałasia napiaredadni vybaraŭ, tamu ludzi słuchali muzyku z asablivym chvalavańniem i asablivym pačućciom jednaści, jakoje nie patrabuje słovaŭ.
Operny sezon raspačaŭsia 6 vieraśnia spektaklem “Kniaź Ihar” z udziełam Taciany Knutovič i Vasila Kavalčuka. Da taho ž, heta byŭ benefis narodnaha artysta SSSR Arkadzia Saŭčanki.
A čarhovaja prezentacyja “Lehiendaŭ Vialikaha Kniastva”, što adbyłasia 7 vieraśnia ŭ Domie veteranaŭ, pieratvaryłasia ŭ sapraŭdny pieradvybarčy mitynh i adnačasova — u śviatkavańnie 487-ch uhodkaŭ pieramohi pad Voršaj. Hałoŭnym koleram hetaj prezentacyi byŭ, viadoma ž, pamarančavy, hałoŭnym symbalem — uzychodziačaje sonca, hałoŭnaj hierainiaj — Aryna Viačorka. Aktory teatru Mazynskaha, apranutyja ŭ rycarskija stroi, čytali patryjatyčnyja vieršy i ŭryŭki z Statutu VKŁ. Zala była poŭnaja. Adnak jakaść muzyki krychu rasčaravała. Žyvoje hučańnie pa-zdradnicku vyjaviła chiby, jakich na dysku nie čuvać. Suciešyŭ “Stary Olsa” i daskanałaje mužčynskaje tryjo — Andrej Łatuškin, Raman Lichašapka dy Pavał Silivončyk.
Sapraŭdnuju ž biełaruskuju aŭtentyku možna było pačuć na jubilejnym kancercie “Lićvinaŭ”, što adbyŭsia 5 vieraśnia ŭ Pałacy kultury Mienskaha traktarnaha zavodu. Na žal, zala była napałovu pustaja. Varta pryhadać, što za dziesiać hod svajho isnavańnia “Lićviny” dali tolki čatyry kancerty ŭ biełaruskaj stalicy: u sakaviku 91-ha jany vystupili ŭ Nacyjanalnaj biblijatecy, nastupny kancert adbyŭsia ŭ 96-m, potym u 2000-m… Kab pasłuchać “Lićvinaŭ”, treba jechać u Polšču.
A pasłuchać ich varta. Amal usie pieśni ŭ vializnym repertuary “Lićvinaŭ” (try z pałovaj hadziny čystaha hučańnia!) uziatyja prosta z narodnaj stychii dy zaśpiavanyja ź idealnym majsterstvam dy pačućciom stylu. Pierad słuchačom razhortvajecca dzivosnaja panarama biełaruskich piesiennych skarbaŭ — pieśni i melodyi Chojnickaha, Lidzkaha, Słuckaha, Vialejskaha, Maładečanskaha, Pastaŭskaha, Smurhonskaha rajonaŭ, sabranyja pieravažna Ŭładzimieram Biarbieravym dy Natallaj Matylickaj. Instrumenty ŭ “Lićvinaŭ” taksama aŭtentyčnyja — harmonik ź Vialejščyny, cymbały z Maładačanščyny, dudka z-pad Łuninca…
Tymčasam u Filarmonii hučali zusim inšyja pieśni. 7 vieraśnia novapryznačany mastacki kiraŭnik dy hałoŭny dyryžor Dziaržaŭnaha akademičnaha symfaničnaha arkiestru Biełarusi Alaksandar Anisimaŭ prezentavaŭ vielmi ambitnuju kancertnuju prahramu, jakaja ŭklučała ŭ siabie Sorak pieršuju symfoniju V.A.Mocarta (“Jupiter”), Klasyčnuju symfoniju S.Prakofjeva, Druhuju siuitu z baletu “Dafnis i Chłoja” M.Ravela, a taksama “Trajeckija freski” biełaruskaj kampazytarki H.Harełavaj. Usie numary byli staranna padrychtavanyja, choć, prykładam, Mocart byŭ zanadta “słušny”, biurhierski, uračysta-ciažkavažny, biaz kropli ironii j pačućciovaści. A ŭ vykanańni prakofjeŭskaj symfonii nie stavała imklivaści — moža, ź viny muzykaŭ, jakim sapraŭdny temp byŭ nie pa zubach. Zatoje paciešyli maładyja trubačy, studenty Akademii muzyki j laŭreaty mižnarodnych konkursaŭ Źmicier Makarevič i Jaŭhien Late, jakija vykonvali soła ŭ tvory Harełavaj.
Maestra Anisimava pryznačyli na pasadu hałoŭnaha dyryžora našaha Symfaničnaha tolki paśla taho, jak jon aficyjna abviaściŭ ab skasavańni svajho kantraktu z Nacyjanalnym symfaničnym arkiestram Irlandyi. Što praŭda, na sajcie Anisimava (http://www.alexanderanissimov.com), niama anihadki pra “razvod” ź irlandcami. Zatoje jość kalandar na nastupny sezon. U im značacca ŭsiaho try vystupy ź Dziaržaŭnym akademičnym symfaničnym arkiestram Biełarusi: 7 vieraśnia, 23 listapada (sučasnaja muzyka dla bubnaŭ, tvory Bartaka) i 21 śniežnia (Hłazunoŭ, Betchoven). U pieršaj pałovie 2002 h. anijakich kancertaŭ Anisimava ŭ Miensku ŭvohule nie pradbačycca. U Biełaruskaj opery jon źbiraŭsia dyryžyravać usiaho 4 spektakli: 6 vieraśnia — “Kniaź Ihar”, 15 vieraśnia — “Łedzi Makbet Mcenskaha pavietu”, 23 listapada — “Trubadur”, 13 lutaha 2002 h. — “Travijata”. Anivodnaj novaj pastanoŭki! Varta paraŭnać hety hrafik z abaviazkami Džymi Lavajna, hałoŭnaha dyryžora ńju-jorskaj “Metrapolitan-opera” i Miunchienskaha filarmaničnaha arkiestru, jaki štohod kiruje 90 spektaklami ŭ Ńju-Jorku i 25 kancertami ŭ Miunchienie… Što zrobiš, kali biełaruskaja dziaržava nia moža płacić svaim dyryžoram?
Julija Andrejeva
Niemaŭlacki rok
Minułymi vychodnymi ŭ Maładečnie prajšoŭ festyval maładych hurtoŭ “Rok-niemaŭla”, arhanizavany miascovaj Radaj TBM. Hod tamu hety fest byŭ pryśviečany dzieciam-invalidam, i ŭsie hrošy za kvitki byli achviaravanyja im. Sioleta jon prachodziŭ pad znakam vožyka-soniejka i pryśviačaŭsia vybaram.
Fest ładziŭsia ŭ Pałacy kultury čyhunačnikaŭ pry nievialikaj kolkaści hledačoŭ. Astatniaja moładź była na futbole (na miascovym stadyjonie hulaŭ “Metalurh” uzoru 1991 h. i siońniašniaja haradzkaja kamanda).
Naŭrad ci arhanizatary ładzili niejki žorstki adbor hurtoŭ, tamu pačuć daviałosia roznaje: “metalisty” z Dead Marsh hrali biaz bas-hitary (što praŭda, na takim huku heta zaŭvažyć było ciažkavata), a mienskaja kamanda z symbaličnaj nazvaj “Ahonija” nia viedała, kudy ŭvohule padklučyć hitaru.
Čym ciažejšaja była muzyka, tym lepš prymali hledačy. (Hurt “Burkina-Faso” zajhraŭ navat uciažarany kaver “Kałychanki”, štopraŭda, biez vakału Ja.Papłaŭskaj.) Tekstam daŭno nie nadajuć vialikaj uvahi, i, śpiavaj ty choć “Ave Maryja” — na heta budzie ŭsim naplavać. Lepš dajcie drajvu!
Tamu maładyja hurty byli padobnyja ŭ svaim imknieńni “parvać” zalu muzykaj... Kali b nia hości — “Novaje Nieba” Postscriptum dy Ulis — festyval “zahnuŭsia” b. Kasia Kamockaja vykanała staryja hity, jakija maładečancy słuchali z zadavalnieńniem. “P.S.” adyhraŭ šeść pieśniaŭ. Na pieśni “Volnyja tancy” ŭ Marholina “admoviła” hitara, ale dzie tam chto zaŭvažyć. Słava Korań doŭha marudziŭsia z hukam, ale “avałodać” takim aparatam było niemahčyma, tamu dobryja pieśni Ulis'u “krychu rezali vucha. Zakryli fest miascovyja prafesijanały Green Snake “ciažkim i viasiołym rok-n-rołam”.
Tym usie i skončyłasia. Zastałosia kolki złamanych kresłaŭ, pustyja butelki dy nalepki “Vybiraj” pa ŭsim Maładečnie.
Siarhiej Budkin
Słučaj
u “Navinkach”
Učora a 18-j u redakcyi hazety “Navinki” adbyłasia nieaficyjnaja prezentacyja źniataha navinkaŭcami ž filmu “Słučaj z pacanom”.
Bolš za tydzień tamu kontrakulturniki sprabavali arhanizavać ci nie pampeznuju prezentacyju ŭ restaracyi “Alcatraz”, dzie pakazali zamiest hatovaha praduktu šerah aby-jak zmantavanych frahmentaŭ praciahłaściu ŭ 15 chvilinaŭ, što pry niajakasnym huku vyhladała žudasna: maskoŭskija specy, jakija zdymali stužku na zamovu “Navinak”, da pryznačanaha dnia nie paśpieli zrabić kančatkovy varyjant.
Hetym ža razam “Słučaj” pakazali całkam. Siužet 50-chvilinnaj stužki nastupny: zvyčajny mienski hopnik Jura, jaki ciaham cełaha filmu zadarma reklamuje piva “Alivaryja”, vyrašaje znajści sabie pracu. Sustrakajecca sa svaim byłym adnaklaśnikam, što pracuje na specsłužby, a paśla vypadkova traplaje na ofis maładziovaj apazycyjnaj arhanizacyi “Bobr”, skradaje tam mabilnik i... Karaciej, zaŭsiodny “navinkaŭski” ściob u kinošnym farmacie. Film azdobleny mulciaškami, mova hierojaŭ — rasiejskaja, “babroŭskaja” — u pierakładzie.
Miarkujecca, što videa budzie rastyražavanaje tysiačnym nakładam, kaseta kaštavaćmie pad 3000 rubloŭ.
Akramia taho, “Navinki” rychtujucca da vydańnia novaha dadatku — biełaruskamoŭnaha dajdžestu francuskaha analityčnaha Le Monde Diplomatique. Dadatak budzie čarhavacca z “Čornymi Navinkami” i zvacca budzie, mabyć, “Navinkami dyplamatyčnymi”.
A.Uciuhovič
Biskup Matulevič i biełaruski adradženski ruch
Valery Paźniakoŭ u svajoj recenzii na maju pracu “Druja i Hreka-Katalickaja Carkva na Biełarusi” (“NN” ad 6 žniŭnia) asprečvaje majo ćvierdžańnie, što Jury Matulevič upieršyniu sutyknuŭsia ź biełaruskim adradženskim rucham u kancy 1918 h., h.zn. paśla taho, jak zaniaŭ Vilenski biskupski pasad.
Pytańnie hetaje nia maje sutnaha značeńnia dla hałoŭnaj temy majoj pracy, ale ja ŭdziačny sp.Paźniakovu za nahodu pryhledziecca bolš detalova da pohladaŭ Matuleviča na nacyjanalnyja i palityčnyja prablemy. Voś što jon pisaŭ u svaim dziońniku, budučy ŭ Rymie 24 listapada 1911 h.: “Na mahile śv.Apostała (Piatra – A.N.) ja skłaŭ prysiahu, što budu staracca z usioj mocy..., kab ni ja, ani siabry našaha Zakonu (Maryjanaŭ – A.N.), ani sam Zakon nie słužyŭ nijakim pabočnym metam, palityčnym, nacyjanalnym ci inšym, a tolki Bohu, Carkvie i zbaŭleńniu dušaŭ...”.
14 hadoŭ paźniej, jak Vilenski biskup, 5 lipienia 1925 h. jon pisaŭ Łaŭrenu Laury, nuncyju ŭ Polščy: “Nia sprava Katalickaj Carkvy... ustrymlivać ci pryciskać ruchi nacyjanalnyja ci narodnyja, ale chutčej aśviačać ich i, nakolki mahčyma, nakiroŭvać dla zbaŭleńnia dušaŭ”.
Takim čynam, dla Matuleviča pastyrskija mierkavańni – słava Božaja, dabro Carkvy i zbaŭleńnie dušaŭ — byli najvyšejšym zakonam. Nacyjanalnyja i palityčnyja pytańni jaho cikavili tolki ŭ dačynieńni da pastyrskaj dziejnaści.
Nacyjanalna-śviadomy litoviec, Matulevič pravioŭ bolšuju častku žyćcia ŭ Polščy (Kielcy, Varšava), dzie ciešyŭsia ŭsichnaj pavahaju jak pabožny i achviarny śviatar, adukavany i ścipły čałaviek, daśviedčany duchoŭny kiraŭnik. Jahonaje litoŭskaje pachodžańnie ŭ nacyjanalna-adnarodnym polskim asiarodździ nie było pieraškodaju.
U Vilni Matulevič apynuŭsia ŭ ciažkim stanoviščy. Jon znajšoŭ tam napružanuju palityčnuju sytuacyju, vyklikanuju supraćstajańniem litoŭskich i polskich nacyjanalnych intaresaŭ. U svajoj pramovie 8 śniežnia 1918 h. pry ŭstupleńni na biskupski pasad jon skazaŭ: “Śledam za Chrystom budu staracca abniać usich vas, być usim dla ŭsich... Žadaju być dla vas tolki baćkam i pastyram, pierajmalnikam Chrysta. Polem majoj dziejnaści jość Vaładarstva Chrystovaje...”. Na praktycy vykanać hetyja pryhožyja namiery było vielmi ciažka. Litoŭcy, napeŭna, čakali ad “svajho” biskupa bolš, čym jon moh im dać. Palaki, z svajho boku, stavilisia da Matuleviča z padazreńniem i ŭsprymali kožnuju jahonuju, navat najmienšuju sprobu zadavolić spraviadlivyja damahańni litoŭcaŭ jak akt, varožy da Polščy. Adnak najbolšaje ichniaje abureńnie vyklikała staŭleńnie novaha biskupa da biełarusaŭ. Matuleviču nie zaniało šmat času, kab pierakanacca, što bolšaja častka jahonaj pastvy – nie palaki ci litoŭcy, a biełarusy, jakija znachodzilisia ŭ biaspraŭnym stanoviščy. Zhodna z polskaj kancepcyjaj “nacyjanalna-adnarodnaj dziaržavy”, jany byli asudžanyja na asymilacyju. Važnaja rola ŭ pracesie asymilacyi advodziłasia Katalickaj Carkvie, jakaja, jak vykazaŭsia ŭ 1923 h. delehat polskaha ŭradu dla Vilenščyny Valery Roman, była adnym z najbolš mahutnych čyńnikaŭ “zdabyvańnia dla polskaści masaŭ “tutejšaha” katalickaha nasielnictva ź jašče niavyznačanym nacyjanalnym pačućciom”. Bolšaść polskich katalickich śviataroŭ padtrymlivali takuju palityku svajho ŭradu. Matulevič, adnak, nia moh dazvolić, kab Carkvu vykarystoŭvali dla palityčnych metaŭ. Kanfrantacyja była niepaźbiežnaja. Jahonyja ścipłyja namahańni zadavolić duchoŭnyja patreby biełarusaŭ vyklikali abvinavačvańni ŭ padtrymcy “biełaruskaha šavinizmu”. Polskija śviatary vysyłali listy ŭ Vatykan z prośbaj zabrać Matuleviča ź Vilni. Navat praź piać hadoŭ paśla jahonaha adychodu – i praz try hady paśla śmierci – rektar Vilenskaj duchoŭnaj seminaryi Jan Ušyła ŭ hutarcy z a.Antonam Ziankievičam skazaŭ: “Biskup Matulevič byŭ strašny nie svajoj litoŭskaściu, a prapahandaju biełaruskaści” (list Ziankieviča da Ŭł.Tałočki ad 22.5.1930. Zachoŭvajecca ŭ archivie Biblijateki F.Skaryny ŭ Londanie).
Ci byŭ znajomy Matulevič ź biełaruskim adradženskim rucham da 1918 h.? Ciažka skazać, ale najchutčej nie, bo jon nie sutykaŭsia ź im u svajoj śviatarskaj dziejnaści. Heta nia značyć, što siarod jahonych znajomych nie było biełarusaŭ. U 1907 h., kali Matulevič byŭ pryznačany prafesaram sacyjalohii ŭ Katalickaj Duchoŭnaj Akademii ŭ Pieciarburhu, lektaram hreckaj movy (“katedry staražytnych movaŭ”, pra jakuju zhadvaje Valery Paźniakoŭ, u Akademii nie było) byŭ tam Branisłaŭ Epimach-Šypiła, a Fabijan Abrantovič – studentam II kursu. Matulevič taksama vykładaŭ sacyjalohiju ŭ Mahiloŭskaj duchoŭnaj seminaryi (jana znachodziłasia ŭ Pieciarburhu), dzie tady vučyŭsia Alaksandar Astramovič, lepš viadomy jak paeta Andrej Ziaziula.
Matulevič pakinuŭ Pieciarburh uletku 1911 h., a ŭvosień u Akademiju pryjšli dva biełaruskija studenty, Pavał Piakarski i Lucyjan Chviećka. U nastupnyja hady da ich dałučylisia Vincent Hadleŭski, Andrej Cikota, Adam Stankievič, Viktar Šutovič, Michał Piatroŭski, Anton Niemancevič i inšyja. Ad 1912 h. tam pracavaŭ hurtok biełaruskich studentaŭ-bahasłovaŭ. U 1913 h. prafesaram kananičnaha prava staŭ biełarus a.Jazep Biełahałovy. U 1914 h. (a nie ŭ 1912) viarnuŭsia ź Lovenu (Belhija) a.Fabijan Abrantovič i byŭ pryznačany prafesaram u seminaryi. Usio heta, adnak, adbyvałasia, kali Matuleviča ŭžo nie było tam. Z mnohimi biełaruskimi vypusknikami Akademii jon sustreŭsia i paznajomiŭsia ŭ Vilni ŭ 1919 h. i paźniej.
Siarod vydatnych carkoŭnych dziejačoŭ biskup Matulevič byŭ adnym ź pieršych, chto zrazumieŭ biełarusaŭ i staraŭsia im dapamahčy. Niašmat udałosia jamu zrabić, ale biełarusy majuć usie padstavy, kab uspaminać z udziačnaściu hetaha dobraha, razumnaha i sapraŭdy Božaha čałavieka i śviatara.
a.Alaksandar Nadsan, Londan
Apahiej nianaviści
U “NN” ad 27 žniŭnia ŭ rubrycy “Biełaruś praz 100 hadoŭ” u artykule “The United States of Leetwa” Uładź Baranič adkryŭ na publiku svaju słabazamaskavanuju nianaviść da našaj ziamli j našaha narodu. Kali raniej u hetaj rubrycy dzialili Rasieju pamiž Kitajem i musulmanami, a na Radzimie ŭstaloŭvali raj z kamputarami, “ekalohijaj” dy pad patranažam “cyvilizavanaha śvietu”, dyk u Baraniča najvialikšaju achviaraj suśvietnych kataklizmaŭ staniecca Paŭnočnaja Ameryka. Adnak amerykanskija biełyja chryścijanie j žydy, hnanyja z askiepkaŭ Ameryki čornymi musulmanami, znojduć novuju ziamlu abiacanuju ...u Złučanych Štatach Litvy (terytoryja byłoha VKŁ). Pavodle aŭtara, žyć na svajoj ziamli paśla pryjścia amerykancaŭ zastanucca daloka nia ŭsie abaryhieny. Pravasłaŭnym i rasiejska-(trasianka)moŭnym nakanavany los uciekačoŭ na smalenska-sarataŭskuju “Biełaruś”. Śviadoma-vykštałconaja rešta zastaniecca vykonvać rolu ŭdziačnych indziejcaŭ. Zrešty, pra tuju reštu ŭ “tvory” nie skazana ani słoŭca. Jano j pravilna, jaki sens ab indziejcach uzhadvać? Padaravać im šklanyja pacierki, sfatahrafavacca na tle vihvamaŭ – nia bolej.
Horaj za ŭsio ŭ hetkich mrojach toje, što, treba dumać, tusujecca Ŭładź, “patryjoctvuje” pacichu, udaje ź siabie krutoha nacyjanalista (peŭna šče j lićvinskaha), a ŭ dušy – adno zajzdraść da štataŭskaha žyćcia.
Vaš Uvažlivy čytač
Udakładnieńnie
Vierš Trafimčuka, a nie Pseŭdonima
U “NN” №36 ad 3 žniŭnia, u rubrycy “Nacyja paetaŭ” byŭ nadrukavany vierš “Mała varjactva ŭ našaj paezii” pad pamyłkova paznačanym aŭtarstvam Vitala Pseŭdonima. Nasamreč vierš napisaŭ Anatol Trafimčuk. Redakcyja prosić prabačeńnia ŭ čytačoŭ i ŭ abodvuch paetaŭ.
