Biełaruskaje ŭ Arehonie
Šukać biełarusaŭ u Arehonie ja pačaŭ zadoŭha da taho, jak pajechaŭ tudy na staž u Judžynski ŭniversytet. Ja šukaŭ ich u Internecie, pa knižkach i praz asabistyja kantakty, adnak vyniki byli niesuciašalnyja. U knizie Vitaŭta Kipiela “Biełarusy ŭ ZŠA” (1990) pišacca, što biełarusaŭ u Arehonie až cełaja tysiača, ale ja sustreŭ tolki troch.
Pieršy sam apynuŭsia tam na tydzień raniej za mianie. Hety chłopčyk ź Miensku emihravaŭ razam z baćkami. Ubačylisia my ŭ stalicy štatu, Sejlemie, u škole z ekalahičnym uchiłam, kudy ja pryjechaŭ na kamputarny seminar dla miascovych nastaŭnikaŭ. Daviedaŭšysia, što ja ź Biełarusi, administracyja škoły pakazała mnie novaha vučnia. Pahutaryli my ź im z zadavalnieńniem, bo ŭžo trochi pakutavali na nastalhiju. Zrešty, jakaja nastalhija — i ŭ Arehonie, i ŭ Viciebsku navokał hučyć čužaja mova, psychalahična ŭsio adno j toje samaje! Druhi biełarus — chłopiec, jaki stažavaŭsia na chimičnym fakultecie ŭniversytetu paśla fizfaku BDU, — pa-biełarusku nia ŭmieŭ. Zatoje viedaŭ pra film “Brat-2”: “Charošy film. Tam pakazany taki chłopiec... Voś jon dušoj čysty, ale akramia jak zabivać — ničoha nia ŭmieje. Nie navučyli”. Na pytańnie, jak takoje mahčyma, jon adkazaŭ: “Nu voś takaja jana, našaja rasiejskaja rečaisnaść”. Treciaja biełaruska, Nadzieja Skrabina, studentka Mienskaha linhvistyčnaha ŭniversytetu, pryjechała siudy pa prahramie abmienu, jak i ja. My vypadkova sustrelisia na viečarynie ŭ adnaho amerykanca, kulinarnuju častku jakoj zabiaśpiečyła mienavita biełaruska. Na stale była i vieraščaka, i kamy, i draniki sa śmiatanaj.
Kali vusnaje biełaruskaje słova na vulicach Arehonu nie hučyć, varta pasprabavać znajści drukavanaje. Ja vypraviŭsia va ŭniversyteckuju biblijateku.
Poruč z naležnaj kvalifikacyjaj persanału, dźvie akaličnaści robiać pracu ŭ tamtejšaj biblijatecy asabliva pryjemnaj i praduktyŭnaj: vysokaja stupień kamputaryzacyi i davier da čytačoŭ — tut navat dazvalajecca biez paśviedčańnia ŭvachodzić u knihaschoviščy, dzie na palicach pobač z sučasnymi knihami stajać vydańni minułaha i pazaminułaha stahodździaŭ. Zrešty, u pieraplocie kožnaj knihi schavanaja mahnitnaja pałoska, i pry sprobie ciškom skraści ŭpadabanaje vydańnie kantrolnaja systema na vychadzie zakryčyć durnym hołasam.
Pa vynikach kamputarnaha pošuku, klučavoje słova “Biełaruś” źmiaščali anatacyi 464 knih (słova “Rasieja” — 17193, “Polšča” — 2672, “Ukraina” — 1371, “Litva” — 288, “Łatvija” — 254). Adnak knih, jakija tak ci inakš datyčać Biełarusi, tut nia mienš za tysiaču. Siarod rarytetaŭ — “Słovaŕ biełorusskaho nariečija” I.Nasoviča (1870) i “Biełorusskija pieśni, s' podrobnymi objaśnienijami ich' tvorčiestva i jazyka, s' očierkami narodnaho obriada, obyčaja i vsieho byta” P.Biassonava (1871)…
Mastackaja litaratura — tvory Čačota, klasykaŭ, Hlebki, Pančanki, Sipakova, Łojki, Karatkieviča, Bryla, Hileviča, Burjana — prysutničaje tut častkova ŭ pierakładach na anhielskuju abo rasiejskuju movy. Asabliva šyroka prezentavanaja tvorčaść Vasila Bykava. Dziŭna, što ŭ biblijatecy jość krytyčnyja narysy, ale całkam adsutničajuć tvory Janki Kupały. Taksama, jak i vydańni Biełaruskaha instytutu navuki i mastactva (Ńju-Jork).
Biełaruskaja histaryčnaja vieda pradstaŭlenaja “Encyklapedyjaj historyi Biełarusi” (1993), encyklapedyjaj “Archiealohija i numizmatyka Biełarusi” (1993), knihami biełaruskich historykaŭ Ihnatoviča, Hrynbłata, Citova, Pałujana, Ułaščyka, Kuźniacova, Źviaruhi, Šybieki, Dziarnoviča, Łakotki, Žučkieviča, zbornikam tvoraŭ i dakumentaŭ Kastusia Kalinoŭskaha “Za našuju volnaść” (1999), zamiežnymi vydańniami pa biełaruskaj historyi — padšyŭkami časopisu The Journal of Byelorussian Studies (Londan, Anhielska—biełaruskaje tavarystva, 1965—88), knihaj Belarus: at a Crossroads in History Zaprudnika (Bołder, 1993), Belarus: from Soviet Rule to Nuclear Catastrophe Marpłza (Ńju-Jork, 1996)…
Słovam, niahledziačy na toje, što amerykanskim biblijatekam niavyhadna ciapier kuplać biełaruskija knihi praz pasiarednictva knihahandlovych arhanizacyj, možna ličyć, što biełaruski knihazbor navat pravincyjnych amerykanskich biblijatek zadavalniaje patreby jak studentaŭ, tak i našaje dyjaspary.
Uładzimier Słabin, Viciebsk
