BIBLIJATEKA
Kniha pra knihi
Jury Turonak. Biełaruskaja kniha pad niamieckim kantrolem (1939—1944). Miensk: Biblijateka časopisu “Biełaruski histaryčny ahlad”, 2002. — 142 s.
“Kali za hady druhoj suśvietnaj vajny na ŭsich padkantrolnych Niamieččynie terytoryjach było vypuščana na biełaruskaj movie 117 knih i brašur, to ŭ Łatvii za try hady niamieckaj akupacyi vyjšła na łatyskaj movie kala 1500 knih i muzyčnych tvoraŭ ahulnym nakładam 5 miljonaŭ asobnikaŭ”. Ci tolki małalikaść biełaruskaj intelihiencyi była pryčynaj hetaj źjavy? Jury Turonak u svajoj knizie davodzić, što na heta paŭpłyvała i jejnaja raźjadnanaść — “małaja vajna” katalikoŭ i pravasłaŭnych.
Raspovied Turonka ŭražvaje. Za niapoŭnyja try hady (1941—44) paŭstała niekalki biełaruskich vydaviectvaŭ, dziasiatki knižak byli vydadzienyja šmattysiačnymi nakładami — u tym liku Kołasaŭ “Symon-muzyka”, zborniki narodnych piesień… Pra toje, čamu taki vializny płast historyi dahetul niedaśledavany, havorycca va ŭstupie: “Na heta ŭpłyvaŭ… čas vypusku knihi, a nia jejny źmiest”.
Aŭtar nie razhladaje padrabiazna mastackich vartaściaŭ i idealahičnaha napaŭnieńnia tahačasnych vydańniaŭ (chiba što adznačaje niekalki prapahandysckich brašuraŭ, pierakładzienych ź niamieckaj, kštałtu “Moładź Adolfa Hitlera”, “Adolf Hitler i dzieci” dy inš.). Turonka cikavić sama prablema biełaruskaha knihavydańnia pad niamieckim kantrolem u Biełarusi, Łatvii, Litvie, Niamieččynie, Polščy, Čechii. Chto fundavaŭ knižki, chto ich rychtavaŭ, dzie i jak jany vychodzili — usie hetyja źviestki aŭtar braŭ ź pieršych vusnaŭ, ad niepasrednych udzielnikaŭ padziejaŭ, ź jakimi listavaŭsia. U knizie bahata vytrymak ź ichnych dopisaŭ.
Takoj sproby pabačyć biełaruskuju historyju praź los biełaruskaj knihi nie było ad času vychadu “Historyi biełaruskaj (kryŭskaj) knihi” Vacłava Łastoŭskaha.
Knižka ilustravanaja vokładkami tahačasnych vydańniaŭ — što praŭda, u nievialikaj kolkaści.
Polski pierakład “Narysu” ŭhanaravany premijaj časopisu “Przegląd
Raskoša dobraha čytańnia
Siarhej Astraviec. Cenzarskija nažnicy. — Biełastok, 2000.
Siarhiej Astraviec — vaładar taho miesca ŭ dziaržavie biełaruskaj litaratury, dzie imžyć doždž i žyvuć Sabiny. Tam pracujuć za kamputarami, tam “vichry ŭraždziebnyja viejuć nad nami” i taki paznavalny tavaryš Łyčoŭ biespaśpiachova vučycca vymaŭlać słova “chriukať”... Tam adčuvajuć, jak čas imkliva ciače miž palcaŭ. Heta prykmietnaje, nastrajovaje miesca.
Niezdarma mienavita na hetaha aŭtara ŭ “NN” źjaviłasia takaja redkaja apošnimi časami “parodyja”. Paradyjavać možna tolki niešta jaskravaje, vyraznaje, stylovaje. Parodyja — prykmieta rozhałasu i pośpiechu. Naahuł, chto z aŭtaraŭ vyklikaje ŭ čytačoŭ “NN” žadańnie stvaryć niešta padobnaje? Viktar Šnip ź jahonymi Sabakam i Hraždanom dy voś ciapier — Siarhiej Astraviec ź jahonymi Sabinami j daždžom. Ja nie pabačyła u hetaj “parodyi” nijakaj zajzdraści ni da jakich katoŭ. Prosta vielmi zyčlivaja i ŭdałaja sproba imitavać svojeasablivy astraŭcoŭski styl.
Kožny, chto cenić dobryja, hustoŭnyja rečy, atrymaje ad “Cenzarskich nažnicaŭ” asałodu i znojdzie siarod šmatlikich apaviadańniaŭ i apovieściaŭ niešta asabliva cikavaje.
“Cenzarskija nažnicy” — heta eŭrapiejski pavodle palihrafičnaj jakaści i “novabiełaruski” pa sutnaści zbornik apovieściaŭ i apaviadańniaŭ. Pryjemna trymać u rukach, jašče pryjemniej čytać.
Ihoŕ Morozov. Osnovy kulturołohii. Archietipy kultury. — Miensk: Tetra-Systemz, 2001. — 607 s., ź ilustracyjami, nakład 3100 as.
Kniha zavarožvaje. My zvyklisia z tym, što padručniki farmalizavanyja da niemahčymaści, majuć sukonnuju movu, bahatuju štampami. Ni pra jaki ź viadomych mnie padručnikaŭ nia skažaš, što ad jaho nielha adarvacca. A pra hety — možna. Dynamičny, aryhinalny i emacyjny tekst.
Kniha “pryśviečana ŭźniknieńniu i tysiačahadovaj interpretacyi pieršasymbalaŭ, archietypaŭ u relihijach, mitalohii, mastactvie, štodzionnym žyćci roznych cyvilizacyjaŭ i epochaŭ. Dapamahaje zrazumieć, jak zaradžałasia ahulnačałaviečaja kultura, jaki šlach jana prajšła, što čakaje jaje napieradzie, čamu Ja, My, Jany — Śviet Čałavieka — mienavita taki, jakim jon jość”.
Adnojčy ja vypadkova pačuła cudoŭnuju razmovu miž šaścihadovymi chłopčykam i dziaŭčynkaj:
— Jak ty dumaješ, a čamu baćki nazvali Edzitu Pjechaj?
— Nia znaju. A ty skažy, čamu jość trykataž, a dvakatažu niama?
Bolšaść z hadami pierastaje zadavać sabie i druhim i hetyja, i inšyja “čamu”. My prosta skarajemsia. Zašmat pytańniaŭ, na jakija niemahčyma adkazać.
Pamiatajecie, jak hierainia Verkora, lisa Sylva, pieratvaryŭšysia ŭ žančynu, hałasiła ad raźjušanaści, kali daviedałasia, što ludzi “zusim ničoha nia viedajuć”, nia viedajuć navat asnoŭnaha — “Čamu žyvuć? Čamu pamirajuć?” Ale i jana skaryłasia.
Kniha Marozava, viadoma, nie daje ŭsich adkazaŭ. Adnak jana aśviatlaje niečakany dla bolšaści padychod da ich. Čytačy “NN” nia ŭsprymuć hetaha tekstu niekrytyčna, ale kniha, biezumoŭna, jakraz dla ich.
“Tetra-systemz” — intelihientnaje vydaviectva, jakoje maje svaju internet-kniharniu: http://www. book.shop.by
Natałka Babina
Kruty biełaruski brend
Časopis “Partyzan”, №1.
Na rynku presy źjaviŭsia pieršy časopis, pryśviečany najnoŭšamu mastactvu. Siarod aŭtaraŭ “Partyzanu” — Artur Klinaŭ, Michał Barazna, Ihar Cišyn, Aleś Puškin, Ihar Saŭčanka, Łarysa Michnievič. U pieršym numary “Partyzanu” — i spravazdača pra dziejnaść halerei “Šostaja linija”, i historyja Bum-Bam-Litu ad 91-ha hodu, i pra burapiennaje artystyčnaje žyćcio Viciebsku da 2000 h. Možna znajści na staronkach “Partyzanu” imiony Adama Maldzisa, Zianona Paźniaka, Anatola Sidareviča j navat Žyrynoŭskaha ź Limonavym. Zrešty, i siarod samich hierojaŭ-mastakoŭ ciažka kaho nazvać maładzionam.
Almanach pa historyi najnoŭšaha mastactva zaviaršaje artykuł Ihara Babkova. Mienavita ŭ im, apošnim, i schavałasia lakaničnaja kancepcyja vydaŭcoŭ. Babkoŭ akreśliŭ tvorcaŭ kanca minułaha stahodździa jak “partyzanaŭ” i “menedžeraŭ”: “Imknieńnie dahnać svoj čas stvaryła hieneracyju “menedžeraŭ”. Žadańnie zastacca ŭ svajoj prastory stvaryła typ “partyzana”. “Menedžer”, pa vyznačeńni aŭtara, stvaraje popyt na siabie. “Jon pradaje ŭsio: svaju bijahrafiju, jakuju raspracoŭvaje hetak ža prafesijna, jak “Head & Shoulders” — formuły svaich šampuniaŭ, realizavanyja j nierealizavanyja tvory, aŭtarskija zadumy j kancepcyi, styl žyćcia”.
Menedžery “partyzanskaha” prajektu zusim nie naiŭnyja. Ichnaje vydańnie supravadžajuć paralelnyja tieksty pa-anhielsku, jakaść palihrafii taksama raźličanaja nia tolki na biełaruskaha spažyŭca, jak, zrešty, i padbor temaŭ i tvoraŭ. Źmiest časopisu j byŭ raźličany na popyt u pakupnikoŭ.
Hałoŭnaja zaruka pośpiechu časopisu — jahonaja nazva, brend-nejm. Kali b nia hetyja vydaŭcy, to chto-niebudź inšy abaviazkova musiŭ by za “partyzana” ŭčapicca ŭ Biełarusi. Prykładam tamu — pieršy biełaruski partał u Internecie “Dzied Tałaš”, na jakim, darečy horača vitali źjaŭleńnie “Partyzanu”.
Brend — heta paśladoŭny nabor funkcyjanalnych, emacyjnych j estetyčnych abiacankaŭ spažyŭcu. Klasyčny brend stanovicca ŭnikalnym j nieparaŭnalnym, ale samaje hałoŭnaje — ustojlivym. Ja spytaŭsia ŭ čałavieka, jaki pracuje adnačasova ŭ biznesie i ŭ kultury, mastaka j paeta Michała Aniempadystava, jakija, na jahonuju dumku, jość udałyja biełaruskija brendy ŭ kultury j u pramysłovaści. Voś što jon adkazaŭ: “Naturalna, “Naša Niva” — superbrend-nejm sa svajoj mitalohijaj. “Frahmenty”, z novych. “Bulba-rekardz” — vielmi ŭdałaja nazva, mała pakul raskručanaja. “Partyzan” Klinava maje ŭsie šancy pry takim udałym brend-nejmie. Možna dałučyć taksama nazvy hurtoŭ: “NRM”, “Ulis”, “Krama”, “Nejra-Dziubiel”. “MAZ” — udały taki brend. Vielmi ŭdałaje słova “Alivaryja”. Z naviejšych — “Dajnova”. Moža, jašče “Miłavica”.
Michał Aniempadystaŭ pierakanany ŭ pośpiechu “Partyzanu”, adnak admoviŭsia chvalić svoj ža brend “Narodny albom”, choć, na maju dumku, heta byŭ ci nie najlepšy kulturnicki brend na sumiežžy stahodździaŭ. Ja dadaŭ by ŭ jakaści prykładu jašče “Pieśniaroŭ”, na brend jakich ciapier pretendujuć dva kalektyvy. A ŭ halinie handlu —marku mineralnaje vady “Daryda” j śvietłahorskaha šavieckaha pradpryjemstva “Kalinka”. U Litvie ŭžo vypuskajuć navat padrobki, imitujučy ichnyja lahatypy j dyzajn.
Tvorcy-“menedžery”, pakidajučy “partyzanam” ichny čas, sprabujuć raskrucicca na ichnym brend-nejmie. Choć roźnica pamiž imi pakul umoŭnaja. Pakul, bo nieŭzabavie na rynak mastactva, što sprabuje stvaryć dla biełaruskich tvorcaŭ i spažyŭcoŭ Artur Klinaŭ sa svaimi paplečnikami, pryjdzie novaja hieneracyja. Jana ŭžo hrukaje ŭ “partyzanskija ziamlanki”. Taja hieneracyja, dla jakoj hieroi “Partyzanu” — nastaŭniki-veterany. Heta maładyja žyvapiscy, skulptary j performery — Babareka j Vierabjoŭ, Vaškievič i Rybčynski, Traciuk i Ždanovič. Stvaralniki novaha brendu z vychadam časopisu paŭstali pierad vybaram: zastacca ŭ svaim časie ci dahaniać jaho ž. Ale niezaležna ad taho, jaki vybar jany zrobiać, novaje brend-imia na biełaruski rynak kultury ŭžo zapuščanaje.
Siarhiej Chareŭski
Kaściuška vačyma rasiejcaŭ
Vosstanije i vojna 1794 hoda v litovskoj provincii / Układ., red. i pradmova Ja.Aniščanki. – Miensk: Moładzievaje navukovaje tavarystva, 2001. 209 s., ił.
Adzinym biełaruskim historykam, jaki štohod vydaje pa knizie, zastajecca Jaŭhien Aniščanka. Apošnim časam jon daśleduje paŭstańnie Kaściuški j padzieły Rečy Paspalitaj. Rasiejskija archivy chavajuć jašče šmat tajamnicaŭ pra našaje minułaje. Na žal, navukovy pošuk tam zastajecca pryvatnaj spravaj adnaho daślednika, jaki na ŭłasnyja hrošy jeździć u Maskvu.
Archiŭ zamiežnaj palityki Rasiejskaj imperyi, što tulicca pad kryłom Ministerstva zamiežnych spravaŭ, zaniepakojeny publikacyjaj u Biełarusi dakumentaŭ XVIII st., ale aŭtar ćviorda abiacaje skłaści jašče prynamsi adzin zbornik pra Kaściuškava paŭstańnie.
Takim čynam, “Paŭstańnie i vajna 1794 hodu”, častka druhaja (pieršaja vyjšła ŭ 2000 h.). Darečy, numar častki nie paznačany, što niepaźbiežna budzie błytać čytačoŭ.
U zahałoŭku knihi prysutničaje, jak i ŭ minuły raz, “litoŭskaja pravincyja”, choć nazva “Vialikaje Kniastva Litoŭskaje” ŭ tyja časy jašče žyła i vykarystoŭvałasia. Paŭstancy nia stavili za pieršačarhovuju metu ŭmacavańnie niezaležnaści Vialikaha Kniastva ŭ ramkach Rečy Paspalitaj. Bolš aktualnaj była abarona niezaležnaści ŭsiaje dziaržavy. Tak što kali paŭstancy “nie havorać ni pra dziaržaŭny suverenitet VKŁ, ni pra adradžeńnie abo nadańnie hetamu kniastvu statusu biełaruskaj dziaržavy” (słovy aŭtara), heta nie aznačaje, što VKŁ źnikła. A termin “litoŭskaja pravincyja” mieŭ vuzkajurydyčny charaktar i vykarystoŭvaŭsia ŭ praktycy parlamenckaj dziejnaści, kali vajavodztvy Rečy Paspalitaj byli padzielenyja na Vielikapolskuju, Małapolskuju i Litoŭskuju pravincyi.
Jašče adzin sprečny momant – ci vykarystoŭvali paŭstancy biełaruskuju movu. Aniščanka peŭny, što manifesty paŭstańnia pisalisia i abviaščalisia vyklučna pa-polsku. Nie zusim zrazumieła, što majecca na ŭvazie pad słovam “manifesty”. Sami paŭstancy takim terminam nie karystalisia, heta atrybut chutčej manarchičnaj ułady, a nie revalucyjnych respublikancaŭ. Što da paŭstanckich adozvaŭ, to jany pisalisia i pa-biełarusku, i pa-carkoŭnasłaviansku.
Aŭtar nie abmiežavaŭsia publikacyjaj dakumentaŭ, jon zrabiŭ niekatoryja nazirańni nad ahulnymi asablivaściami paŭstańnia, u pryvatnaści nad składam jaho ŭdielnikaŭ. Na padstavie śledčych materyjałaŭ (a carskaje śledztva raźbirałasia z amal 2 tysiačami kaściuškaŭcaŭ) aŭtar śćviardžaje, što šlachty siarod ich było 50%, sialanaŭ – 37%, miaščanaŭ – 10% (a kali brać tolki vychadcaŭ z terytoryi sučasnaj Biełarusi, to adpaviedna 44, 36 i 20%). Chranalohija dakumentaŭ zbornika – ad padrychtoŭki paŭstańnia da jaho poŭnaha zadušeńnia i pakarańnia ŭdzielnikaŭ. Toje ž było i ŭ pieršym zborniku, tak što abiedźvie častki dapaŭniajuć adna adnu. Siarod dakumentaŭ jość sapraŭdnyja dyjamenty, što mnohaje aśviatlajuć u tych padziejach, abviarhajuć pamyłkovyja mierkavańni. Jość i ščyryja pryznańni karnikaŭ: “...Ciapier źjaviŭsia ŭsieahulny narodny ŭzdym”. Sa staronak dakumentaŭ čuvać hałasy nia tolki rasiejskaj “elity”, ale i našaj niebahataj šlachty, miaščanaŭ, sialanaŭ. U knizie havorycca pra ŭsio: pra plany paŭstancaŭ, tajemnyja znaki zmoŭščykaŭ, chod vajennych padziejaŭ, bitvy, horyč paražeńniaŭ, dopyt u sumnaviadomaj Smalenskaj śledčaj kamisii.
Zaraz nichto z tych, chto cikavicca ci navukova zajmajecca Kaściuškavym paŭstańniem, nia zmoža abyścisia biaz hetych zbornikaŭ. Jaŭhien Aniščanka sapraŭdy vyratavaŭ honar biełaruskaj histaryčnaj navuki – ciapier my možam zajavić usim: i ŭ Biełarusi navukova vyvučajuć paŭstańnie Kaściuški. Škada tolki, što pieršy zbornik dakumentaŭ z-za vydavieckaj palityki amal što nia trapiŭ u Biełaruś. Zatoje druhi jašče možna nabyć u “Akademknizie”.
Valery Paźniakoŭ
Što ŭ “Spadčynie”?
“Spadčyna”, № 4, 2001.
Čarhovy numar “Spadčyny” prymierkavany da 50-hodździa Biełaruskaha instytutu navuki j mastactva, što ŭ Ńju-Jorku. Tamu asnoŭnyja hieroi j aŭtary numaru – pradstaŭniki biełaruskaj emihracyi. Biezumoŭnaje pieršynstvo tut trymaje Anton Adamovič — “patryjot kryŭskaje dziaržavy”, jak nazvaŭ jaho ŭ svaim narysie Lavon Jurevič. U numary źmieščanyja nia tolki materyjały pra Adamoviča, ale j jahonyja aryhinalnyja tvory – litaraturaznaŭčy artykuł “Pa darozie da Eŭropy”, apaviadańni “Biezruč” i “Ŭsianočnaja” (pad pseŭdanimam S.Justapčyk).
Bahata staronak “Spadčyny” adviedziena temie druhoj suśvietnaj vajny. Tut i spohady Ŭładzimiera Šneka-Słučanskaha, i stvorany im albom uniformy Biełaruskaj krajovaj abarony, i ŭspaminy Źmitra Kasmoviča, padrychtavanyja da druku Aleham Hardzijenkam. Apošnija – važki ŭniosak u biełaruskuju memuarystyku, pryśviečanuju biełaruskaj partyzancy ŭ druhuju suśvietnuju vajnu. Pohlady aŭtara ŭspaminaŭ na partyzanskija dziejańni całkam supiarečać kancepcyi savieckich vajennych historykaŭ. Praŭda, memuary Kasmoviča ŭ “Spadčynie” №4 siahajuć tolki da 1939 h., tak što usio samaje cikavaje čakaje nas u nastupnych numarach časopisu.
Pryciahvaje ŭvahu i publikacyja Zachara Šybieki “Narys historyi Biełarusi. 1795–2000”. Pačynajecca jon z momantu, jakim skančajecca “Narys” Sahanoviča, i taksama ŭražvaje padboram faktaŭ i vyraznaj aŭtarskaj kancepcyjaj. Kali “Narys” Šybieki vyjdzie asobnaj knihaj, studenty VNU buduć mieć poŭny padručnik pa biełaruskaj historyi, pazbaŭleny savietyzavanych akcentaŭ.
Arkadź Šanski
KNIHI.COM
Kastuś Akuła. Zmaharnyja darohi. Raman. Uładzimier Arłoŭ. Rekvijem dla benzapiły. Apaviadańni. Uładzimier Duboŭka. Pialostki. Apaviadańni-ŭspaminy. Ivan Šamiakin. Serca na dałoni. Raman. Vasil Chomčanka. Kresła z hierbam i roznyja kryminalnyja historyi. Aleś Zmahar. Da zhody. Vieršy. Michaś Kavyl. Rostań. Pad zorami biełymi. Vieršy. Vinceś Mudroŭ. Idu na taran! Biełaruskaja, žydoŭskaja, letuviskaja, polskaja, rasiejskaja, ukrainskaja kuchni. Uiljam Šekśpir. Sanety. Džanatan Śvift. Padarožžy Hulivera. Žorž Symenon. Pieršaja sprava Mehre. Raman. Franc Kafka. Apaviadańni. Dešyeł Chemiet. Sprava Hiejtvudaŭ. Bahumił Hrabał. Tancavalnyja hadziny dla starejšych i spraktykavanych. Džon O'Chara. Apaviadańni. Erve Bazen. Sumlenny ŭčynak. Stanisłaŭ Ježy Lec. Ź “Niepryčasanych dumak”. Usievaład Niastajka. Tareadory z Vasiukoŭki
